КАЖЫМУКАН, Хаджи-Мукан,Мукан Мунайтпасулы (1883, а. Караоткел Акмолинской области — 12.08.1948, а. Темирлан Южно-Казахстанской области), легендарный казахский палуан (борец), многократный призер международных соревнований по французской и вольной борьбе. Первый казах, завоевавший известность в международных чемпионатах зарубежных стран. В 1901 в Омске боролся с известным русским цирковым борцом А.Н. Злобиным. В 1903 по рекомендации и при содействии А.Н. Злобина был принят в школу И.В. Лебедева в Санкт-Петербурге, где два года обучался искусству классической борьбы. В 1908 в г. Кельн впервые завоевал звание чемпиона мира. В 1909 в Риге на чемпионате мира занял первое место. В 1910 завоевал малую золотую медаль на международном чемпионате в Варшаве. Кажымукан выступал под псевдонимами “Японец Ямогата-Муханура”, “Муканов-Муханура”. За победу над турецким борцом в Стамбуле получил звание “Кажи” и стал на всю жизнь Кажимуканом. В 1913 одержал победу на чемпионате в г. Троицк, в 1914 завоевал звание чемпиона мира в Париже. Боролся со всемирно известными борцами национальной японской борьбы джиу-джицуден в гг. Харбин, Токио. Казахский борец защищал спортивную честь России в С.-Петербурге, Москве, Киеве, Варшаве, Будапеште, Берлине, Праге, Лондоне, Кабуле, Тегеране, Харбине под именем “Кара Иван” (“Черный Иван”). В 1927 Президиум ЦИК КазАССР присвоил Кажымукану почетное звание “Богатырь казахских степей”. В годы Великой Отечественной войны выступал с цирковыми представлениями. На вырученные деньги построил самолет-истребитель, которому было дано имя Амангельды Иманова. Казахский летчик Кажытай Шалабаев выполнил на этом самолете 120 вылетов. Кажымукан завоевал 48 золотых, серебряных и бронзовых медалей. Внес значительный вклад в становление и развитие спортивной борьбы в Казахстане, в том числе и национальной борьбы казакша курес. О Кажымукане на киностудии “Казахфильм” созданы документальный фильм “Хаджи Мукан” в 2-х частях (1978, реж. О.Абишев) и художественный фильм “Знай наших” (1985, реж. С.Ходжиков). Открыт мемориальный дом-музей в а. Темирлан Южно-Казахстанской области (1980). Ежегодно проводятся традиционные состязания борцов Казахстана, посвященные памяти Кажымукана. В честь Кажымукана названы Дворец спорта в Алматы, Астане, Шымкенте, улицы в Алматы, Астане, Семипалатинске, Шымкенте. Награжден орденом “Знак Почета”.
Көшпелі халықтар ауа райын табиғат құбылыстарына, жан-жануарлар мен құстардың тыныс-тіршілігіне қарап болжаған. Мұндай болжамдарды көне көз қарияларымыз әлі де айтып келеді.
Бүгін назарларыңызға ауа райын табиғат құбылыстарына қарай қалай болжағаны туралы айта кетпемін:
Күн құлақтанып батса, ауа райы оңалуға тиіс.
Күн құлақтанып шықса, ауа райы суытып, жауын-шашын болуға тиіс.
Күн қораланса, қар қалың түседі.
Күн көзін бұлт шалса, қыс қарлы, жаз жаңбырлы болады.
Күн батарда көк жиек ашық болып, қызыл шапақ шашса, ауа-райы жылынады.
Күн көзі мұнартып шықса, ыстық көтеріледі.
Күн қызыл шапаққа оранып батса, ертеңінде ыстық болады.
Ай қораланса, қыс қатты болады.
Ай шалқалап туса, ауарайы мал-жанға жайсыз болады.
Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне алшақ болса, ауа райы мал-жанға жайсыз болады.
Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне жақын болса, ауа райы мал-жанға жайлы болады.
Үркер суға түссе, ауа-райы жауынды болады.
Үркер суға түссе, ауа-райы жауынды болады.Үркер қырға түссе, құрғақшылық болады.
Жаз айларында көк жүзі бозаң тартса, қыс қатты болады.
Қыста бұлт желге қарсы көшсе, көп кешікпей қар жауады.
Бұлт ортасынан ыдыраса, ауа райы күрт бұзылады.
Бұлт шет пұшпақтап ыдыраса, ауа райы оңалуға бет алғаны.
Көк жиектен будақ бұлт шығып, өркештене көтерілген кезде ыдырап кетсе, қатты жел тұрып, үскірік аяз болуға тиіс.
Көк жиектен көтерілген будақ бұлт көк жүзін жапса, аттың қара қапталынан келетін қар жауады.
Ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, шығыс жақтан соғатын болса, ауа райы оңалады.
Егер ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, батыстан соқса, ауа райы бүлінеді. Онда жаз болса аңызақ жел соғып, қыста ызғырық соғады.
Шық қалың түссе, шөп қалың бітеді.
Шық қалың түссе, шөп қалың бітеді.Көктемнің алғашқы жаңбырында күн күркіресе, шөп шүйгін шығады.
Жаздың желтеңі қыстың боранына сай келеді.
Жаздың желтеңі қыстың боранына сай келеді.Жаз құйынды болсағ қыс қатал болады.
КАЖЫМУКАН, Хаджи-Мукан,Мукан Мунайтпасулы (1883, а. Караоткел Акмолинской области — 12.08.1948, а. Темирлан Южно-Казахстанской области), легендарный казахский палуан (борец), многократный призер международных соревнований по французской и вольной борьбе. Первый казах, завоевавший известность в международных чемпионатах зарубежных стран. В 1901 в Омске боролся с известным русским цирковым борцом А.Н. Злобиным. В 1903 по рекомендации и при содействии А.Н. Злобина был принят в школу И.В. Лебедева в Санкт-Петербурге, где два года обучался искусству классической борьбы. В 1908 в г. Кельн впервые завоевал звание чемпиона мира. В 1909 в Риге на чемпионате мира занял первое место. В 1910 завоевал малую золотую медаль на международном чемпионате в Варшаве. Кажымукан выступал под псевдонимами “Японец Ямогата-Муханура”, “Муканов-Муханура”. За победу над турецким борцом в Стамбуле получил звание “Кажи” и стал на всю жизнь Кажимуканом. В 1913 одержал победу на чемпионате в г. Троицк, в 1914 завоевал звание чемпиона мира в Париже. Боролся со всемирно известными борцами национальной японской борьбы джиу-джицуден в гг. Харбин, Токио. Казахский борец защищал спортивную честь России в С.-Петербурге, Москве, Киеве, Варшаве, Будапеште, Берлине, Праге, Лондоне, Кабуле, Тегеране, Харбине под именем “Кара Иван” (“Черный Иван”). В 1927 Президиум ЦИК КазАССР присвоил Кажымукану почетное звание “Богатырь казахских степей”. В годы Великой Отечественной войны выступал с цирковыми представлениями. На вырученные деньги построил самолет-истребитель, которому было дано имя Амангельды Иманова. Казахский летчик Кажытай Шалабаев выполнил на этом самолете 120 вылетов. Кажымукан завоевал 48 золотых, серебряных и бронзовых медалей. Внес значительный вклад в становление и развитие спортивной борьбы в Казахстане, в том числе и национальной борьбы казакша курес. О Кажымукане на киностудии “Казахфильм” созданы документальный фильм “Хаджи Мукан” в 2-х частях (1978, реж. О.Абишев) и художественный фильм “Знай наших” (1985, реж. С.Ходжиков). Открыт мемориальный дом-музей в а. Темирлан Южно-Казахстанской области (1980). Ежегодно проводятся традиционные состязания борцов Казахстана, посвященные памяти Кажымукана. В честь Кажымукана названы Дворец спорта в Алматы, Астане, Шымкенте, улицы в Алматы, Астане, Семипалатинске, Шымкенте. Награжден орденом “Знак Почета”.
Объяснение:
Көшпелі халықтар ауа райын табиғат құбылыстарына, жан-жануарлар мен құстардың тыныс-тіршілігіне қарап болжаған. Мұндай болжамдарды көне көз қарияларымыз әлі де айтып келеді.
Бүгін назарларыңызға ауа райын табиғат құбылыстарына қарай қалай болжағаны туралы айта кетпемін:
Күн құлақтанып батса, ауа райы оңалуға тиіс.
Күн құлақтанып шықса, ауа райы суытып, жауын-шашын болуға тиіс.
Күн қораланса, қар қалың түседі.
Күн көзін бұлт шалса, қыс қарлы, жаз жаңбырлы болады.
Күн батарда көк жиек ашық болып, қызыл шапақ шашса, ауа-райы жылынады.
Күн көзі мұнартып шықса, ыстық көтеріледі.
Күн қызыл шапаққа оранып батса, ертеңінде ыстық болады.
Ай қораланса, қыс қатты болады.
Ай шалқалап туса, ауарайы мал-жанға жайсыз болады.
Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне алшақ болса, ауа райы мал-жанға жайсыз болады.
Ай мен Үркер тоғыс кезінде бір-біріне жақын болса, ауа райы мал-жанға жайлы болады.
Үркер суға түссе, ауа-райы жауынды болады.
Үркер суға түссе, ауа-райы жауынды болады.Үркер қырға түссе, құрғақшылық болады.
Жаз айларында көк жүзі бозаң тартса, қыс қатты болады.
Қыста бұлт желге қарсы көшсе, көп кешікпей қар жауады.
Бұлт ортасынан ыдыраса, ауа райы күрт бұзылады.
Бұлт шет пұшпақтап ыдыраса, ауа райы оңалуға бет алғаны.
Көк жиектен будақ бұлт шығып, өркештене көтерілген кезде ыдырап кетсе, қатты жел тұрып, үскірік аяз болуға тиіс.
Көк жиектен көтерілген будақ бұлт көк жүзін жапса, аттың қара қапталынан келетін қар жауады.
Ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, шығыс жақтан соғатын болса, ауа райы оңалады.
Егер ұзақ уақыт оңтүстіктен соққан жел бағытын өзгертіп, батыстан соқса, ауа райы бүлінеді. Онда жаз болса аңызақ жел соғып, қыста ызғырық соғады.
Шық қалың түссе, шөп қалың бітеді.
Шық қалың түссе, шөп қалың бітеді.Көктемнің алғашқы жаңбырында күн күркіресе, шөп шүйгін шығады.
Жаздың желтеңі қыстың боранына сай келеді.
Жаздың желтеңі қыстың боранына сай келеді.Жаз құйынды болсағ қыс қатал болады.
Қазан айында күн күркіресе, қыс қысқа болады.
Жаз найзағайлы болса, қыс жұмсақ өтеді.
Шөп буыны ерте қатса, қыс жайсыз болады.
Сарымсақ қабығы қалың бітсе, қыс қатты болады.