! ! ! П О Ж А Л У Й С Т А ! ! ! ! ! Кто знает ответ? Можете Очень азақ тілі 3-тапсырма A) Берілген сөйлемдердің ішінен бірыңғай сөйлем мүшелерін тауып, оларға
талдау жасаңдар. Тапсырманы орындап болған соң, жұмыстарыңды бір-біріңмен
ауыстырып, жұптық бағалау жүргізіңдер.
1. Ертеде қаракесек пен қыпшақ руларының арасында бір дау
болады. Қызыл тарланбас өзі құтты, өзі сүтті бие еді («Шешендік
шиырлары»). 2. Бұлар Қазан, Уфа, Бұхара, Ташкент, Түркістанның
медреселерінде, мешіттерінде оқыған («Қазақ әдебиеті» газетінен).
3. Адамзаттың қайғысы мен қуанышы мені жеке адамның өзінен артық
қызықтырады. Адамдардың жаман екенін ажыратушы мен емеспін.
Өйткені өзім де солардың бірімін. Қаласа да, қаламаса да жұрт мені
ақын ретінде түсінеді. Мейірбандықпен, жұмсақтықпен жауыздықты
жеңуге болмайды (М.М.).
5-тапсырма. Төменде берілген сөйлемдерден бірыңғай мүшелерді тауып, астын
сызыңдар. Олардың сөйлемдегі қызметтерін анықтап, талдау жасаңдар.
1. Ел жата Есбол, Еламан, Рай келді. Шиделi күпілі, сеңсең тымақты
бұжыр қара кісі ат үріккен жаққа жылан көзін жылдам тастады да,
тізгінін сәл тежеді (Ә.Нұрп.). 2. Құланиек таңды, шашырап шыққан
күнді оған биік таулар көрсетпеді (Ғ.Мұст.). 3. Бет-аузына адам тура
қарай алмайтын қара шұбар орта бойлы Есенейге ағасұлтан əрі таңдана,
әрі қауіптене қарайтын еді (Ғ.М.)
Қорқыт атаның кеңестері далалықтардың қоғамдық өмірінде үлкен рөл атқарды, олар күні бүгінге дейін халық даналығы шоғырланған мақал мен мәтелдер ретінде қабылданады. Оның қанатты сөзге айналған нақыл сөзі мынадай: «Қар қалың жауса да, көктемге дейін қалмайды, жайқалып өскен көк майса күзге дейін қалмайды. Ескі мақта мата болмас, ескі жауың дос болмас. Сулар тарам-тарам болып, қаншама тасып аққанымен, теңіздерді толтыра алмайды. Менмен, тәкәппар адамды тәңірі сүймейді. Басқалардан өзін жоғары ұстаған адамға тәңірі бақ бермейді. Қара есектің басына жүген таққанмен тұлпар болмас. Қар қаншама қалың жауғанмен- жазға бармас, гүлденіп өскен бәйшешек күзге бармас. Тозған мақта бөз болмас, ежелгі жау ел болмас болмас. Қайы ара балтасыз жау алынбас. Мыңғырған мал жиғанмен, адам жомарт атанбас. Анадан өнеге көрмеген қыз жаман, атадан тағлым алмаған ұл жаман. Ондай бала ел басын құрап, үйінен дәм беруге жарамайды».
Мен мақал-мәтел ретінде оқып қарап жүрген кейбір мақал мәтелдердің Қорқыт атаның сөздері екенін білдім. Атап айтқанда :
Қыз ақылды ескермес — ана үлгісін көрмесе
Ұл жарылқап ас бермес — әке үлгісін көрмесе
А керуен сияқты: тоқтады, көшті де кетті.
Өлгендер қайтып келмейді, Шыққан жан қайтып енбейді.
Құстың қонар жерін су білер, Малдың барар жерін ну білер.
Топырақ тау болмайды.
Ескі киімнің биті ащы, Жетім баланың тілі ащы.
Ана көңілі балада, баланың көңілі далада.
Өмір барда өлім бар
Анадан өнеге көрмеген қыз жаман, атадан тағылым алмаған ұл жаман
Ат тұяқты келеді, ақын тілді келеді
Өтірік сөз өрге баспайды
Көк шүйгінін киік білер.
Бас аман болса бөрік табылады.
Дәулетті ұл – ошақтың қоры,
Дәулетсіз ұл – атаның соры.
Ұлдың күні күн емес – атадан мал қалмаса,
Ата малы пұл емес – баста ақыл болмаса.