Бауырсақ – қазақ халқының ұннан дайындалатын ұлттық тағамының бірі. Бауырсақсыз кез – келген мерекелік отырысты, той – думанды елестету мүмкін емес. Әрбір отбасының өзіндік бауырсақ дайындау ерекшеліктері болады. Мысалы, анам әдетте бауырсаққа сүт қосып жасайды, сонымен қатар айран тұрып қалса, қамырға айранды қосып та істей береді. Ал әжем болса, бауырсақты тоң майға қуырады.
Сонымен, анамның бауырсақ істеу тәсілімен бөлісейін.
Қажетті заттар:
Бір кесе жылы су
Жарты кесе сүт
Ашытқы (көз мөлшерімен) бір шай қасықтай
Бір жұмыртқа
Екі ас қасық сұйық май
Қант екі ас қасық
Тұз қалауыңызша
Ұн керегінше
Дайындалуы:
Анам алдымен ұннан басқа құрғақ заттарды араластырып алады. Одан кейін жылы су мен сүтті, сұйық майды араластырып, жұмыртқа қосады. Үстінен араласқан құрғақ заттарды қосып, жақсылап араластырады. Одан кейін керегінше ұн қосып, қамыр басады. Дайын болған соң терең ыдыстың түбіне май жағып, қамырды салып, бетін жабады да, жылы жерге бір – екі сағатқа қояды. Қамыр көтерілгеннен кейін, екі бөлікке бөліп, әрқайсысын қатты жұқа қылмай илеп, ромб тәріздес кеседі. Май қызғанша кесілген бауырсақтарды орамалдың астына қояды. Май қызғаннан кейін бауырсақтарды екі жағынан қуырады.
Бір кемпір мен шал болыпты. Бірде шал жалынып: Шал - Кемпір-ау, маған бауырсақ пісіріп берсеңші Кемпір -Неден пісірейін? Ұн жоқ қой Шал - Әй ,кемпірім-ай ! Қойманың түбін қырнап көрсең ғой бауырсақтық ұн табылып қалар. Автор Кемпірі солай істейді: қойма түбін қырып-қырнап екі уыс ұн табады да, қаймаққа шылап, қамыр илеп, бауырсақты майға пісіріп,терезе алдына суытқалы қояды. Жата-жата жалыққан бауырсақ терезе алдынан үйдің іргесіне домалап түседі, іргеден көгал үстіне домалайды,көгалдан жылжып жолға жетеді.Одан әрі жолмен зырлай жөнеледі. Бауырсақ жолда зымырап бара жатса , қарсы алдынан қоян шыға келеді. Қоян Бауырсақ! Бауырсақ! Мен сені жеп қоямын ! Бауырсақ Жоқ ,сен мені жеме, саған қандай өлең айтып берер екем, онан да соны тыңда. Автор Қоян құлағын түреді, ал бауырсақ әнге басады:
Бауырсақ Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған. Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған. Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған! Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым. Қоян Қоян: -қой, бауырсақ сенің өленің жақсы сен одан да менің тапсырмамды орында . Ал балалар қояннан бауырсақты құтқарып сұрағына жауап берейік. Қоянның тапсырмасы: -Ұн неден алынады ? (Бидайдан) Бауырсақтың түсі қандай? (Сары.)
Автор Бауырсақ жалғыз аяқ жолмен келе жатса ,оның алдынан қасқыр шыға келіп: Қасқыр Бауырсақ! Бауырсақ! Мен сені жеп қоямын ! Бауырсақ - Сен мені жеме, мен саған өлең айтып берейін. Автор Бауырсақ әндете жөнеледі Бауырсақ Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған. Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған. Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған! Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым. Қояннан да сытылдым,қасқыр,сенен құтылу Қиын емес бұл маған Қасқыр Қасқыр: -жоқ, бауырсақ, өлеңің керек жоқ сен менің тапсырмамды орында. Қасқырдың тапсырмасы: Ал балалар қояннан бауырсақты құтқарып алдық ,енді қасқырдың сұрағына жауап берейік. 1. берілген сөздерді буынға бөл: алмұрт, бала, машина, қалам. Автор Бауырсақ орман ішімен домалап келе жатса оған аю қарсы шығады.
Аю - Әй ,бауырсақ ! Мен сені жеп қоямын! Бауырсақ - Сен мені жеме, мен саған өлең айтып берейін. Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған. Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған. Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған! Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым. Қояннан да сытылдым,қасқырдан да құтылдым, Маймақ ,сенен құтылу,қиын емес бұл маған ! Аю
Аю: Әй, балалар, балалар! Менде қызық ойын бар, Ал ықылас қойындар Кәне, тәртіп сақтайық, Мен берген тапсырманы, Бұлжытпай орындайық. Аюдың тапсырмасы: Ұннан жасалатын тағамдарды ата: Бауырсақ. Нан. Торт. Печенье. Бәліш. Түрлі макарон өнімдері.
Автор Осылай бауырсақ әрі қарай домалай жөнеледі. Түлкі -Амансың ба, бауырсақ! Көргендерге ұнайды, жүзің қызыл шырайлы! Автор Бауырсақ мақтағанға мәз болып, өлеңін айта бастайды. Түлкі болса құмарта тыңдаған боп,қыбырын білдірмей,бауырымен сырғып, жақындай береді. Бауырсақ Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған. Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған. Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған! Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым. Қояннан да сытылдым,қасқырдан да құтылдым, Аюдан да сытылдым,түлкі ,сенен құтылу Қиын емес бұл маған !
Түлкі Түлкі: оңай құтала алмасың, менің тапсырмамды орында Түлкі : (қолында бір бума қағаз). Онда менің жұмбақтарымды шешіп көріңдер. 1. Қыста ақ, Жазда сүр. (қоян)
2.Қорбаң- қорбаң етеді, Орманда ол жүреді (аю)
3.Орманда тұрады, өзі бір қу, Жүрген жері айқай-шу. (түлкі).
Түлкі бауырсақты бас сап жейіндеп жатқанда, балалар айғайлап жібереді. Балалар: -жоқ, қу түлкі олай болмайды біз сенің тапсырмаларынды түгел орындадық. Сен бауырсақты жей алмайсың деп бауырсақты алып кетеді. Түлкі ештене істей алмай жөніне кете береді. Ал балалар, бауырсақты жетектеп ата мен әжеге келеді. Автор Әже келе жатқан Тәуелсіздіктің 20 жылдық мерекесіне арнап 20 бауырсақ пісіріп, дастарқан жасап қойыпты. Әже: Кәне, балалар, қонақтарға да беріңдер бауырсақтан жеңдер, (отырған қонақтарға бауырсақ ауыз тигізу). Елтаңба туралы әңгімелеп береді.
Бауырсақ дайындау.
Бауырсақ – қазақ халқының ұннан дайындалатын ұлттық тағамының бірі. Бауырсақсыз кез – келген мерекелік отырысты, той – думанды елестету мүмкін емес. Әрбір отбасының өзіндік бауырсақ дайындау ерекшеліктері болады. Мысалы, анам әдетте бауырсаққа сүт қосып жасайды, сонымен қатар айран тұрып қалса, қамырға айранды қосып та істей береді. Ал әжем болса, бауырсақты тоң майға қуырады.
Сонымен, анамның бауырсақ істеу тәсілімен бөлісейін.
Қажетті заттар:
Бір кесе жылы су
Жарты кесе сүт
Ашытқы (көз мөлшерімен) бір шай қасықтай
Бір жұмыртқа
Екі ас қасық сұйық май
Қант екі ас қасық
Тұз қалауыңызша
Ұн керегінше
Дайындалуы:
Анам алдымен ұннан басқа құрғақ заттарды араластырып алады. Одан кейін жылы су мен сүтті, сұйық майды араластырып, жұмыртқа қосады. Үстінен араласқан құрғақ заттарды қосып, жақсылап араластырады. Одан кейін керегінше ұн қосып, қамыр басады. Дайын болған соң терең ыдыстың түбіне май жағып, қамырды салып, бетін жабады да, жылы жерге бір – екі сағатқа қояды. Қамыр көтерілгеннен кейін, екі бөлікке бөліп, әрқайсысын қатты жұқа қылмай илеп, ромб тәріздес кеседі. Май қызғанша кесілген бауырсақтарды орамалдың астына қояды. Май қызғаннан кейін бауырсақтарды екі жағынан қуырады.
Шал
- Кемпір-ау, маған бауырсақ пісіріп берсеңші
Кемпір
-Неден пісірейін? Ұн жоқ қой
Шал
- Әй ,кемпірім-ай ! Қойманың түбін қырнап көрсең ғой бауырсақтық ұн табылып қалар.
Автор
Кемпірі солай істейді: қойма түбін қырып-қырнап екі уыс ұн табады да, қаймаққа шылап, қамыр илеп, бауырсақты майға пісіріп,терезе алдына суытқалы қояды.
Жата-жата жалыққан бауырсақ терезе алдынан үйдің іргесіне домалап түседі, іргеден көгал үстіне домалайды,көгалдан жылжып жолға жетеді.Одан әрі жолмен зырлай жөнеледі. Бауырсақ жолда зымырап бара жатса , қарсы алдынан қоян шыға келеді.
Қоян
Бауырсақ! Бауырсақ! Мен сені жеп қоямын !
Бауырсақ
Жоқ ,сен мені жеме, саған қандай өлең айтып берер екем, онан да соны тыңда.
Автор
Қоян құлағын түреді, ал бауырсақ әнге басады:
Бауырсақ
Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған.
Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған.
Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған!
Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым.
Қоян
Қоян: -қой, бауырсақ сенің өленің жақсы сен одан да менің тапсырмамды орында . Ал балалар қояннан бауырсақты құтқарып сұрағына жауап берейік.
Қоянның тапсырмасы:
-Ұн неден алынады ? (Бидайдан)
Бауырсақтың түсі қандай? (Сары.)
Автор
Бауырсақ жалғыз аяқ жолмен келе жатса ,оның алдынан қасқыр шыға келіп:
Қасқыр
Бауырсақ! Бауырсақ! Мен сені жеп қоямын !
Бауырсақ
- Сен мені жеме, мен саған өлең айтып берейін.
Автор
Бауырсақ әндете жөнеледі
Бауырсақ
Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған.
Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған.
Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған!
Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым.
Қояннан да сытылдым,қасқыр,сенен құтылу
Қиын емес бұл маған
Қасқыр
Қасқыр: -жоқ, бауырсақ, өлеңің керек жоқ сен менің тапсырмамды орында.
Қасқырдың тапсырмасы: Ал балалар қояннан бауырсақты құтқарып алдық ,енді қасқырдың сұрағына жауап берейік.
1. берілген сөздерді буынға бөл: алмұрт, бала, машина, қалам.
Автор
Бауырсақ орман ішімен домалап келе жатса оған аю қарсы шығады.
Аю
- Әй ,бауырсақ ! Мен сені жеп қоямын!
Бауырсақ
- Сен мені жеме, мен саған өлең айтып берейін.
Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған.
Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған.
Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған!
Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым.
Қояннан да сытылдым,қасқырдан да құтылдым,
Маймақ ,сенен құтылу,қиын емес бұл маған !
Аю
Аю: Әй, балалар, балалар!
Менде қызық ойын бар,
Ал ықылас қойындар
Кәне, тәртіп сақтайық,
Мен берген тапсырманы,
Бұлжытпай орындайық.
Аюдың тапсырмасы: Ұннан жасалатын тағамдарды ата: Бауырсақ. Нан. Торт. Печенье. Бәліш. Түрлі макарон өнімдері.
Автор
Осылай бауырсақ әрі қарай домалай жөнеледі.
Түлкі
-Амансың ба, бауырсақ! Көргендерге ұнайды, жүзің қызыл шырайлы!
Автор
Бауырсақ мақтағанға мәз болып, өлеңін айта бастайды. Түлкі болса құмарта тыңдаған боп,қыбырын білдірмей,бауырымен сырғып, жақындай береді.
Бауырсақ
Әжей қойма қырнаған,екі уыс ұн жинаған.
Балқаймаққа шылаған,пісіріп маймен сылаған.
Суытып та сынаған, бауырсақпын зулаған!
Атайдан да құтылдым,әжейден де құтылдым.
Қояннан да сытылдым,қасқырдан да құтылдым,
Аюдан да сытылдым,түлкі ,сенен құтылу
Қиын емес бұл маған !
Түлкі
Түлкі: оңай құтала алмасың, менің тапсырмамды орында
Түлкі : (қолында бір бума қағаз). Онда менің жұмбақтарымды шешіп көріңдер.
1. Қыста ақ,
Жазда сүр.
(қоян)
2.Қорбаң- қорбаң етеді,
Орманда ол жүреді (аю)
3.Орманда тұрады, өзі бір қу,
Жүрген жері айқай-шу.
(түлкі).
Түлкі бауырсақты бас сап жейіндеп жатқанда, балалар айғайлап жібереді.
Балалар: -жоқ, қу түлкі олай болмайды біз сенің тапсырмаларынды түгел орындадық. Сен бауырсақты жей алмайсың деп бауырсақты алып кетеді.
Түлкі ештене істей алмай жөніне кете береді.
Ал балалар, бауырсақты жетектеп ата мен әжеге келеді.
Автор
Әже келе жатқан Тәуелсіздіктің 20 жылдық мерекесіне арнап
20 бауырсақ пісіріп, дастарқан жасап қойыпты.
Әже: Кәне, балалар, қонақтарға да беріңдер бауырсақтан жеңдер,
(отырған қонақтарға бауырсақ ауыз тигізу).
Елтаңба туралы әңгімелеп береді.