ПОМАГИТЕ І. Берілген мәтінді оқып, 4 сұраулы сөйлем құрастырыңыз Қоғамдық көліктегі адам санының көптігі жүйкемізге тиіп, барам деген жерімізге жеткенше шаршап қалатынымыз рас. Жаз күндері адамға лық толы қоғамдық көлікте тұрып, бір нәрсені армандаймыз. Бұл арманымыз - көліктің жер бетінен жоғалып кетуі. Солай емес пе? Жер бетіндегі барлық адамдар ерте замандағыдай сапарға жаяу шығып, көлікке мінуден бас тартса, қоршаған ортамыз бүлінбес еді.
Біздің мәселеміз осыдан 5000 жыл бұрын дөңгелектің пайда болуымен байланысты туды. Дөңгелектің пайда болған уақытына қарамастан, қазіргі үйреншікті көліктің пайда болуына бірнеше мыңжылдық уақыт кеткен.
1640 жылы қоғамдық көлік әлеуметтік топтарға бөлінгенді: бай, әл-ауқаты мол адамдар баратын жерлеріне 8 орынды арбаға мініп барған болса, орта таптағы шаруалар мен қолөнершілер арбаның артқы орындығына отырған. Қалтасында көк тиыны жоқ тақыр кедейлер көліктің жүк орналасқан жеріне отырып баратын.
Дүниежүзіндегі алғашқы қоғамдық автобус 1662 жылы қала көшелерін кезді. Бұл көлік атқа жеккен ағаш арбаға ұқсайтын.
1775 жылы Джеймс Уотт бу машинасын одан ары жетілдіргендіктен, автобус, пойыз бен қайықтар бу қозғалтқыштарын 100 жылдай қолданып келген.
1807 жылы адам қатынайтын алғашқы пароход пайда болса, 1825 жылы Стоктон мен Дарлингтон қалаларын қосатын әлемдегі алғашқы теміржол салынған.
1863 жылы Англия астанасы Лондонда адамдарды жердің астымен алып жүретін дүниежүзіндегі алғашқы метрополитен ашылды. Ал 1910 жылы алғашқы дирижабльдер пайда болысымен, шет елдерде көптеп әуе қатынау фирмалары бой көтерді.
Ертеде, елімізде жаугершілік жиі болатын кезде, қазақтың екі жауынгері төс қағысып дос болады. Кенет тұтқиылдан жаудың қалың қолы шабуыл жасап, елдің мал-мүлкін тонап, азаматтарын айдап әкетеді. Досының қолға түсіп қалғанын естіген екінші батыр, күздің қара суығын елеместен, өзенді малтып өтіп, жау жатқан жағаға келеді. Анталаған жау әскері оны бас салып ұстап, тұтқынның сұрауымен қолбасына алып келеді.
Жігіт қолбасына:
- Мен қолдарыңа түскен бір жауынгерге құн төлеп, сатып алуға келдім. Бірақ менің беретін мал-мүлкім жоқ, тек өмірімді ғана бере аламын. Өмірімді алып, досымды босатыңдар, - деп өтінеді.
Қолбасы:
- Жарайды, мен сені қыршыныңнан қимай-ақ қояйын. Маған сенің көздерің керек, екі көзіңді ойып аламын, - дейді оған.
- Ол да болсын, көзімді ал да, досымды босат, - дейді жігіт.
Жау жағы оның екі көзін ойып алып, досын тұтқыннан босатады.
Әлгі жігіт тұтқыннан босаған досының иығына қолын салып, күлімдеп келе жатқан екен.
Мұны көрген жаудың қолбасы: «Мынадай ерлері бар халықты бетпе-бет ұрыста жеңу қиын екен» деп шешіп, әскерлеріне шегінуге бұйрық берген дейді.
Досының өмірі, бостандығы үшін ер жігіт көзінен айрылғанына қапаланған да жоқ, керісінше, досының қауіптен құтылғанына риза. «Дос – қияметтік» деген сөз осындай қасиеттің көрінісі ретінде қалса керек.
Ерте заманның шешені әрі ойшылы Цицерон: «Достық өз бойына қаншама сан алуан пайдалы нәрселерді біріктірген десеңізші! Қайда барсаңыз да, ол сізге қызмет етеді, ол барлық жерде бар, ол ешқашан мезі қылмайды, ешқашан да орынсыз килігетін жері болмайды, ол сәттілікке жаңа сәулет береді, ол ортақтасқан сәтсіздіктер де көп мөлшерде өзінің уытын жоғалтады», - деген.
Достар сыйластығы бір-біріне қалтқысыз сенген, риясыз сенім сезіміне ие болған адамдардың арасында болады. Ол үлкен өмір жолынан өткен, тәжірибеде жинақталған, қиындықта сыналған сыйластық болса, анағұрлым берік болмақ. Қазақта «Киімнің жаңасы, достың ескісі жақсы» деп бекер айтпаған. Бала шағынан бір-бірінің мінезін, әдетін, ой-өрісін біліп өскен достар арасындағы сыйластықтың орны бөлек, ол анағұрлым берік әрі түбегейлі.