Қазақстан аумағында қола дәуірін жан-жақты зерттеу 1946 жылы көрнекті қазақ ғалым-энциклопедисті Әлкей Хаканұлы Марғұланның жетекшілігімен археологиялық экспедиция құрылған кезде басталды. А.Х.Марғұлан мен оның серіктерінің зерттеулерінің нәтижесінде Қазақстан аумағында көптеген ежелгі қоныстар мен орындар - қола дәуірінің ескерткіштері табылды.
1953 жылы Қ.Ақышев Орталық Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштерінің периодизациясы мен хронологиясын жасады. Федоровқа сәйкес келетін алғашқы кезең «Нуринский» деп аталды; дамыған қола кезеңі (Алакөл) - «Атасус». Қола дәуірінің үшінші кезеңін К.А. Ақышевті бөлек, Беғазы-Дәндібаев мәдениеті деп атаңыз (атаулар ескерткіштер табылған жердің географиялық атауларына сәйкес берілген).
Орталық Қазақстанның табиғи байлығы ежелгі заманнан бері белгілі. Бұл аймақ - Андронов мәдениеті тайпаларының негізгі орталықтарының бірі. Аймақтың әр түкпірінде жүргізілген археологиялық зерттеулер нәтижесінде көптеген қоныстар мен орындар, тасқа салынған суреттер және басқа ежелгі ескерткіштер анықталды.
Жаз маңдайы жарқ етсе, Көтерілді көңілім. Жек көрмедім сендерді, Серуендеді серігім. Жаз маңдайы жарқ етсе, Қаз - құстары қаңқ етер, Кімнің жылытпас көңілін. Егіншілер сайлады Мойынтұрық, самиян, Ат, атан, өгіз - көлігін. Жер киініп, құс келіп, Мына жылы шуақта, Жан - жануар бір алды, Басындағы бөрігін. Қыстайғы науқас қара жер, Шығарды ауру - өлігін. Бозбалалар ат ұстап, Аударысып жарысып, Бастады тағы желігін. Бойжеткен қыз, келіншек, Топтанып, сапқа тізіліп, Бүйрегінен бүлкілдеп, Әзілдесіп, езіліп, Суға түсіп жабырлап, Жарқ еткізіп өңірін. Диқаншылар қуанып, Балалар мәз боп қуанып. Тұқымның шашты төгінін, Боталы түйе,қозылы қой, Құлынды бие, буаз мал, Толтырды кекпен желінін. Саятшы, мерген іздеп жүр Таудың ұлар, елігін. Жаз - құдаша келді де, Қыстың зәрін тарқатты. Жаз - құдаша жарқылдап, Жер бетіне көк көрпе Салды дағы отырды. Жаз-құдаша Мен шаттанып қуандым Түскендей - ақ келінім. Қуансам да мәз болып, Қолайсыз уақ кез болып, Табиғат жасап таршылық Қолдан тартып ап кетті, Күткен құдашамыздың, Төрт - ақ ай ғып өмірін.
Қазақстан аумағында қола дәуірін жан-жақты зерттеу 1946 жылы көрнекті қазақ ғалым-энциклопедисті Әлкей Хаканұлы Марғұланның жетекшілігімен археологиялық экспедиция құрылған кезде басталды. А.Х.Марғұлан мен оның серіктерінің зерттеулерінің нәтижесінде Қазақстан аумағында көптеген ежелгі қоныстар мен орындар - қола дәуірінің ескерткіштері табылды.
1953 жылы Қ.Ақышев Орталық Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштерінің периодизациясы мен хронологиясын жасады. Федоровқа сәйкес келетін алғашқы кезең «Нуринский» деп аталды; дамыған қола кезеңі (Алакөл) - «Атасус». Қола дәуірінің үшінші кезеңін К.А. Ақышевті бөлек, Беғазы-Дәндібаев мәдениеті деп атаңыз (атаулар ескерткіштер табылған жердің географиялық атауларына сәйкес берілген).
Орталық Қазақстанның табиғи байлығы ежелгі заманнан бері белгілі. Бұл аймақ - Андронов мәдениеті тайпаларының негізгі орталықтарының бірі. Аймақтың әр түкпірінде жүргізілген археологиялық зерттеулер нәтижесінде көптеген қоныстар мен орындар, тасқа салынған суреттер және басқа ежелгі ескерткіштер анықталды.
Көтерілді көңілім.
Жек көрмедім сендерді,
Серуендеді серігім.
Жаз маңдайы жарқ етсе,
Қаз - құстары қаңқ етер,
Кімнің жылытпас көңілін.
Егіншілер сайлады
Мойынтұрық, самиян,
Ат, атан, өгіз - көлігін.
Жер киініп, құс келіп,
Мына жылы шуақта,
Жан - жануар бір алды,
Басындағы бөрігін.
Қыстайғы науқас қара жер,
Шығарды ауру - өлігін.
Бозбалалар ат ұстап,
Аударысып жарысып,
Бастады тағы желігін.
Бойжеткен қыз, келіншек,
Топтанып, сапқа тізіліп,
Бүйрегінен бүлкілдеп,
Әзілдесіп, езіліп,
Суға түсіп жабырлап,
Жарқ еткізіп өңірін.
Диқаншылар қуанып,
Балалар мәз боп қуанып.
Тұқымның шашты төгінін,
Боталы түйе,қозылы қой,
Құлынды бие, буаз мал,
Толтырды кекпен желінін.
Саятшы, мерген іздеп жүр
Таудың ұлар, елігін.
Жаз - құдаша келді де,
Қыстың зәрін тарқатты.
Жаз - құдаша жарқылдап,
Жер бетіне көк көрпе
Салды дағы отырды.
Жаз-құдаша
Мен шаттанып қуандым
Түскендей - ақ келінім.
Қуансам да мәз болып,
Қолайсыз уақ кез болып,
Табиғат жасап таршылық
Қолдан тартып ап кетті,
Күткен құдашамыздың,
Төрт - ақ ай ғып өмірін.