Тұнық та терең көлдің жағасында ескі үй бар еді. Үйдің айналасын қалың ши басқан. Сол шидің арасында бір үйрек көптен бері жұмыртқа басып отырған болатын. Бір күні балапандар бірінен соң бірі жұмыртқаны жарып шыға бастады. – Пи, пи, пи, қандай кең жер! – деп, тар жерден шыққан балапандар анасын айналып жүгіре жөнелді. – Сендер әлі көп нәрсені көрген жоқсыңдар, – деген анасы, – «өзім де осы маңайдан басқа еш жерді көрмеген екем-ау» – деп ойлады. Жұмыртқаның қаншасы жарылып, қаншасы әлі жарылмағанын білмек боп, аяғын көтеріп қарап еді, бір үлкен жұмыртқа қалған екен. Үйрек амалсыз жұмыртқаның үстіне қайта отыра кетті. Осы кезде бір кәрі үйрек жанына келіп: – Бұл күрке тауықтың жұмыртқасы болуы мүмкін. Оны таста да, өз балапандарыңа еге бол, – деп ақыл берді. – Осынша уақыт бастым ғой, сәл шыдайын, – деді үйрек. – Өзің біл ендеше, – деп кәрі үйрек кетіп қалды. Сол сәт үлкен жұмыртқа жарылып, балапанның шиқылдаған үні естілді. Кәрі үйрек балапанға әрлі-бері қарап: – Қандай ұсқынсыз өзі, расында да күрке тауық тың балапаны болды ғой, басқа балапандарға еш ұқсамайды, – деп ойлады. «Түк түсінсем бұйырмасын, мына ұсқынсыз балапан шынында менікі болғаны ма?» деп ойлады үйрек-ана да соңғы туған балапанына қарап. Сұр балапан расында ұсқынсыз еді. Жемді көбірек жегендіктен басқа балапандарға қарағанда тез өсіп кетті және ебедейсіздеу болды. Бауырлары да онымен ойнағысы келмеді. Ұсқынсыз балапан қатты қамығып, өзін жалғыз сезінді. Анасы оны жұбатпақ болып: – Кішкентайым-ау, сен неліктен мұндай болдың екен, қалайша басқаларға ұқсамайсың? – деген сайын өзін одан бетер жаман сезінді. Түнде басқаларға білдірмей жылап алатын. – Ешкім мені жақсы көрмейді, бәрі мені ызаландырады. Неге мен бауырларыма ұқсамаймын? – деп қайғырды ол. Келесі күні ауа райы сондай тамаша болды. Үйрек балапандарын көлге ертіп әкеліп, жүзуді, сүңгуді үйрете бастады. Балапандар анасының істегендерін қайталап, жүзсе жүзді, сүңгісе, олар да сүңгіді. Ұсқынсыз балапан да ешқайсынан қалысқан жоқ. «Күрке тауықтың емес, өзімнің-ақ балапаным сияқты ғой, қарашы, өзгелермен бірдей жүзіп жүр» деп ойлады оған сынай қараған анасы. – Қане, маған қарай жүз, – деді ол ұсқынсыз балапанға мейірлене қарап. Балапандарын ертіп құстар мекендейтін аулаға келе жатып, үйрек-ана: – Балалар, біз қазір құстардың ауласына барамыз. Менен алыстап кетпеңдер, – деді. Құс ауласына келгенде, бір үйрек ұс қынсыз балапанды мойнынан тұмсығымен тістеп алды. – Мұның не? Ол саған ештеңе істеген жоқ қой! – деп анасы шырпыр болды. – Ол ұсқынсыз әрі қопал! – деді қатыгез үйрек. – Басқа балапандарыңның бәрі өте сүйкімді. Ал мына балапаның маған ұнамайды. Ауладағы құстар ұсқынсыз балапанды біресе итеріп жіберіп, жол бермей, енді бірде қорқытып, күн көрсетпейтін болды. Әсіресе, бір қораз байғұс балапанды олай өтсе де, былай өтсе де шоқып, денесін қанатып, маза бермеді. Балапан қайда барса да барлығы оған күле қарап, мазақ етті. Бұл қорлыққа төзе алмаған байғұс балапан ақыры ауладан қашып кетті. Басы ауған жаққа қарай тоқтамай жүгірген балапан қатты шаршады. Айнала сына қараса, жабайы үйректер мекендейтін сазға келіпті. «Осы жерде қалып, шалшық суды ішсем де күнімді көрермін» деп ойлаған ол, сазда екі күн бойы та отырды. Үшінші күні оның жанына ұшуды енді ғана үйреніп жүрген екі жабайы балапан-үйрек ұшып келді. – Бізбен дос болсаңшы, өзің бір күлкілі екенсің, – деді олар. Балапан бұл жерде де қалуға болмайтынын тү сінді. Сөйтіп ол бір қамыстардың арасына барып жасырынды. Түн болды. Кенет тарс еткен мылтық дауысы естілді. Зәресі ұшқан балапан қанаттарымен басын бүркеп, жата қалды. Кенет, аңшылардың бір иті оның қасына келіп, тілін салақтатып, ырылдап тұрды да, әрі қарай жүгіріп кетті. «Ұсқынсыздығымнан ит те алды-артына қарамай қашты-ау» деп ойлады балапан. Арада біраз уақыт өтті. Ұсқынсыз балапан жалғыздықтан жалығып, жазық даламен тоқтаусыз жүгіріп отырды. Алдынан кездескен ескі үйдің тесігінен кіріп, құлай кетті. Ол үйде кәрі кемпір тұрады. Оның тауықтары мен мысығы бар болатын. Кемпір ерке мысығы мен күнде жұмыртқа туып беретін тауықтарын балаларындай жақсы көретін. Кемпірдің көзі нашар көретін еді. Ол балапанды «семіз үйрек екен» деп ойлап, «енді үйректің де жұмыртқасын жейтін болдық» деп қуанды. «Мына үйрек қашан жұмыртқа басар екен?» деп күтумен жүреді.
1.Айнұр кішкентай кезінен бері мысықпен ойнағанды ұнатады. Жалғау: мысық-пен(Көмектес септігінің жалғауы)
2.Сатушы аш тышқанға ірімшік берді. Барыс септігінің жалғауы тышқан-ға
3.Қу тышқандар қоймаға кіріп те үлгеріпті. Көптік жалғау тышқан-дар
4.Қазақстанда далалық зонада қандай жануар мекен етеді? Далалық зат есім тудыратын жұрнақ.
5.Осы жазда Қамысты жинап үлгермедік.Табыс септігінің жалғауы
6.Тығылу мысыққа тән қасиет.Тығыл-у тұйық етіс жұрнағы. Мысық-қа барыс септігінің жалғауы
7.Ол бұрында адасыпты.Адасып-ты Өткен шақтың жұрнағы.Етістік
8.Қалу керек болып тұр.Қал-у тұйық етістің жұрнағы
Объяснение:
Қаш ол мағынасы жоқ.
Тұнық та терең көлдің жағасында ескі үй бар еді. Үйдің айналасын қалың ши басқан. Сол шидің арасында бір үйрек көптен бері жұмыртқа басып отырған болатын. Бір күні балапандар бірінен соң бірі жұмыртқаны жарып шыға бастады. – Пи, пи, пи, қандай кең жер! – деп, тар жерден шыққан балапандар анасын айналып жүгіре жөнелді. – Сендер әлі көп нәрсені көрген жоқсыңдар, – деген анасы, – «өзім де осы маңайдан басқа еш жерді көрмеген екем-ау» – деп ойлады. Жұмыртқаның қаншасы жарылып, қаншасы әлі жарылмағанын білмек боп, аяғын көтеріп қарап еді, бір үлкен жұмыртқа қалған екен. Үйрек амалсыз жұмыртқаның үстіне қайта отыра кетті. Осы кезде бір кәрі үйрек жанына келіп: – Бұл күрке тауықтың жұмыртқасы болуы мүмкін. Оны таста да, өз балапандарыңа еге бол, – деп ақыл берді. – Осынша уақыт бастым ғой, сәл шыдайын, – деді үйрек. – Өзің біл ендеше, – деп кәрі үйрек кетіп қалды. Сол сәт үлкен жұмыртқа жарылып, балапанның шиқылдаған үні естілді. Кәрі үйрек балапанға әрлі-бері қарап: – Қандай ұсқынсыз өзі, расында да күрке тауық тың балапаны болды ғой, басқа балапандарға еш ұқсамайды, – деп ойлады. «Түк түсінсем бұйырмасын, мына ұсқынсыз балапан шынында менікі болғаны ма?» деп ойлады үйрек-ана да соңғы туған балапанына қарап. Сұр балапан расында ұсқынсыз еді. Жемді көбірек жегендіктен басқа балапандарға қарағанда тез өсіп кетті және ебедейсіздеу болды. Бауырлары да онымен ойнағысы келмеді. Ұсқынсыз балапан қатты қамығып, өзін жалғыз сезінді. Анасы оны жұбатпақ болып: – Кішкентайым-ау, сен неліктен мұндай болдың екен, қалайша басқаларға ұқсамайсың? – деген сайын өзін одан бетер жаман сезінді. Түнде басқаларға білдірмей жылап алатын. – Ешкім мені жақсы көрмейді, бәрі мені ызаландырады. Неге мен бауырларыма ұқсамаймын? – деп қайғырды ол. Келесі күні ауа райы сондай тамаша болды. Үйрек балапандарын көлге ертіп әкеліп, жүзуді, сүңгуді үйрете бастады. Балапандар анасының істегендерін қайталап, жүзсе жүзді, сүңгісе, олар да сүңгіді. Ұсқынсыз балапан да ешқайсынан қалысқан жоқ. «Күрке тауықтың емес, өзімнің-ақ балапаным сияқты ғой, қарашы, өзгелермен бірдей жүзіп жүр» деп ойлады оған сынай қараған анасы. – Қане, маған қарай жүз, – деді ол ұсқынсыз балапанға мейірлене қарап. Балапандарын ертіп құстар мекендейтін аулаға келе жатып, үйрек-ана: – Балалар, біз қазір құстардың ауласына барамыз. Менен алыстап кетпеңдер, – деді. Құс ауласына келгенде, бір үйрек ұс қынсыз балапанды мойнынан тұмсығымен тістеп алды. – Мұның не? Ол саған ештеңе істеген жоқ қой! – деп анасы шырпыр болды. – Ол ұсқынсыз әрі қопал! – деді қатыгез үйрек. – Басқа балапандарыңның бәрі өте сүйкімді. Ал мына балапаның маған ұнамайды. Ауладағы құстар ұсқынсыз балапанды біресе итеріп жіберіп, жол бермей, енді бірде қорқытып, күн көрсетпейтін болды. Әсіресе, бір қораз байғұс балапанды олай өтсе де, былай өтсе де шоқып, денесін қанатып, маза бермеді. Балапан қайда барса да барлығы оған күле қарап, мазақ етті. Бұл қорлыққа төзе алмаған байғұс балапан ақыры ауладан қашып кетті. Басы ауған жаққа қарай тоқтамай жүгірген балапан қатты шаршады. Айнала сына қараса, жабайы үйректер мекендейтін сазға келіпті. «Осы жерде қалып, шалшық суды ішсем де күнімді көрермін» деп ойлаған ол, сазда екі күн бойы та отырды. Үшінші күні оның жанына ұшуды енді ғана үйреніп жүрген екі жабайы балапан-үйрек ұшып келді. – Бізбен дос болсаңшы, өзің бір күлкілі екенсің, – деді олар. Балапан бұл жерде де қалуға болмайтынын тү сінді. Сөйтіп ол бір қамыстардың арасына барып жасырынды. Түн болды. Кенет тарс еткен мылтық дауысы естілді. Зәресі ұшқан балапан қанаттарымен басын бүркеп, жата қалды. Кенет, аңшылардың бір иті оның қасына келіп, тілін салақтатып, ырылдап тұрды да, әрі қарай жүгіріп кетті. «Ұсқынсыздығымнан ит те алды-артына қарамай қашты-ау» деп ойлады балапан. Арада біраз уақыт өтті. Ұсқынсыз балапан жалғыздықтан жалығып, жазық даламен тоқтаусыз жүгіріп отырды. Алдынан кездескен ескі үйдің тесігінен кіріп, құлай кетті. Ол үйде кәрі кемпір тұрады. Оның тауықтары мен мысығы бар болатын. Кемпір ерке мысығы мен күнде жұмыртқа туып беретін тауықтарын балаларындай жақсы көретін. Кемпірдің көзі нашар көретін еді. Ол балапанды «семіз үйрек екен» деп ойлап, «енді үйректің де жұмыртқасын жейтін болдық» деп қуанды. «Мына үйрек қашан жұмыртқа басар екен?» деп күтумен жүреді.
Объяснение:
міне тырыстым әртеуір