Қазақстанның ежелгі қалалары отырар отырар қаласы орналасқан сырдария алқабындағы, біріккен кезде, өзендер арыс пен сырдария. ғылымда бұл ауданы деп аталады отырар оазисі, ежелгі атауын, оның тарбанд, турарбанд, тұрар, фараб. қызықты факт, бұл фараб отаны болып табылады-көрнекті ғалым, ойшыл, философ, жалғастырушы аристотель әбу насыр әл-фараби. "1219-1220 жылдары қаласы штурмовали моңғол отрядтары шыңғыс-хан даңғылы, 1405 ж. осында қайтыс болды ұлы завоеватель тимур. қ орналасуы-шұрат сәйкес келеді аумағы қазіргі отырар ауданы, оңтүстік қазақстан облысы. батыстан оазис шектелген кызылкумами, занимающими арасындағы кеңістік екі ұлы ортаазиялық өзендер - сырдария мен әмудария. бөлім құрылды сырдария кіретін оазис, - жазық немесе сәл қырат дала с кедей однообразной флора. ол аяқталады, тау қаратау жотасының из ущелий оның туындайды бөген, боралдай, чаян, арыстанды және басқа да өзеніне. отырар оазисі әркез оңтүстік қазақстанда қолайлы стратегиялық жағдай. отырар қаласы арқылы ұлы жібек жолы өткен, сондықтан қаласы упоминают барлық дерлік ортағасырлық араб - мен персоязычные авторлары. отырар қаласы тоғысында түрлі қ ландшафтарды, сөзбе торабында көптеген жолдары, оның ішінде, сол, ол бойынша жүрді сырдариядан оңтүстікке шаш, согд әрі мерву, нишапуру, рею, солтүстікке және батысқа арқылы хорезм арал, повольжье, қара және кавказ. табу қиын орта азияда неғұрлым тиімді және одан да көп қауіпті жағдай. мыңжылдық толтырылған завоевательными соғыстармен жасап, өз іс: қазір оқиға орнында бір кездері цветущего қаласының қалды өсіп кеткен шөп үйіндісі. алғаш рет енгізілген осында, тасымайды тоқтайды, потрясенный түрі застывших құламасынан қалалар мен селений, құлыптар және күзет мұнараларының. кепкен алаңының өтетін терең магистральдық каналдар, растрескавшиеся аптап ыстықтан, арнасын олардың, міне, жүз жыл алмаған бірде-бір тамшы су. бұл ерекше музей ашық аспан астында "дейді" бізге өмір туралы, біздің алыс ата-ң. археологиялық зерттеулер мен қазба жұмыстары отырар оазисе жүргізілуде археологтар қазақстанның 1969 ж. раскапывались отырар, құйрықтөбе, көк-мардан, алтынтөбе, мардан-күйік. "отырарда вскрывались қалалық кварталдар xvi-xviii ғғ., xiv-xv және xi-xii ғғ; тоқсан гончаров xiii-xiv вв; монша хііі-xv ғғ; кирпичеобжигательная шеберханасы xiii-xiv ғ.; мешіт сарайы соңына xiv-xv ғғ. интереснейшим орнатылуын отырар соңына xiv - xv ғғ. мешіті болып табылады. оның құрылысы есімімен тығыз байланысты тимур бұйрығы бойынша, оның воздвигнуты қазақстан аумағында кесенесі қожа ахмет яссауи және арыстан баб кесенесі отырар оазисе. осындай ірі архитектуралық ансамблі, қандай болып табылады кешені, мешіт, отырарда ашылды " ортағасырлық қаласында алғаш рет. сәйкес, мәдениетін парсы тарихшысы шараф ад-дину иезди, "отправившись жағалауынан сейхуна, тимур тоқталып, сәрсенбі күні 12 рәжәб отырар сарайында бердібек; барлық царевичи, эмиры және жақын келген сарай маңындағы жүлделі әрбір жеке бөлме". сарайы билеушісі әлі қазылған, бұл болашақтың ісі, бірақ бұл да, қабылдау залы - "куриншихана". ол туралы айтуға болады мынадай жолдарының сол бір тарихшы: "осы уақытта келді - тимуру жылғы тоқтамыш, әлдеқашан скитался бесприютным бродягой далаларында дешти дешті. сол күні тимур салтанатты қатарына қабылдау залы және уселся жоғары троне". "отырарда 2001-2004 жж. жүзеге асырылды, халықаралық юнеско - қазақстан - жапония "консервациялау және сақтау, ежелгі қала отырар". консервируется мешіт, монша кешені, қыш шеберханаларында, қабырғалар. 2004 ж. бастап жұмыс істейді мемлекеттік бағдарламасы "көне отырарды қалпына келтіру". жоспар бойынша, зерттеушілер мен маман-реставраторов отырар болады айналдырылды ортағасырлық қала-мұражай және болуға тиіс своеобразными қазақстандық помпеями. испиджаб (сайрам) испиджаб ірі орталық ұлы жібек жолындағы қала. ол алғаш рет айтылады маршрутнике сюань цзяня 629 ж. қаласы "ақ өзенінде. кейінірек махмуд кашгарский хабарлайды: "сайрам - атауы ақ қаланың (ал-мединат ал-байда), ол испиджаб деп аталады. про оған айтады, сондай-ақ сайрам". этимология топонима испиджаб мағынада "ақ су" ұсынылды зерттеушілер негізінде согдийского тілі. қаласы атты сайрам өмір сүрген осы уақытқа дейін, және ешқандай күмән, бұл қалашығы аумағында сәйкес келеді средневековому испиджабу. ортағасырлық сайрам даталанады i - xix в. в. б. э. ол қосылған бірі-тарихи-археологиялық нысандарды мемлекеттік "мәдени мұра" бағдарламасына қатысты. в сайраме орасан молдығы мазары (әулие қабірлерін). келесі мазары бар әлі күнге дейін: ата-көрнекті ақын, діни мистика х. а. яссауи қарашаш ана (xviii ғ ибраһим ата (xiii-xix ғ. ғ абдел азиз баб (xv-xix ғ. ғ қожа талиг (xiii-xix ғ. ғ мірәлі баба (соңы хгх-хх ғ. ғ орта ғасырдағы минарет хызр (xiii-xix ғ. ғ.)
Тараз - Талас өзені бойындағы ежелгі қала, салынған уақыты V ғасырдан бері емес.Тұғыш рет 568 жылы Византиялық елші Земарх ауызға алады. Бірнеше он жыл өткен соң, 630 жылы ол туралы Қытай саяхатшысы Сю-ань-Цзан хабарлайды, Тараздың ұлы Жібек жолының бойында тұрған маңызды сауда орталығы деп атайды. Бұл қала хақындағы мәліметтер барлық уақытта да тоқталмапты. VIII ғасырда Тараз Арғу-Талас, Алтын-Арғу, Талас-ұлыс атауларымен мәлім.Тараз қолөнер өндірісі жақсы дамыған бекіністік сауда қаласы болды. X ғасырдағы араб геогрофы Әл-Макдиси былай деп жазды: “Тараз-бақтары қыруар көп, халық тығыз қоныстанған, орлары, төрт қақпасы мен адамдары мекендеген қамалы бар үлкен бекіністі қала. Екінші мединада үлкен өзен, оның ар жағында шаһардың бір бөлігі, оның үстінен өтетін көпір бар. Базар ортасында мешіт үйі тұр”.Ежелгі Таразды қазу нәтижесінде жоғарыдан төмен қарай жатқан бес мәдениет қабаты анықталды. Бірінші қабат-осы заманғы: екіншісі XIII-XV ғғ. сәйкес келеді: үшіншісі қаланың XI-XII ғғ. өмір сүргенін куәландыратын қалдықтардан тұрады: төртіншісі VIII-X ғғ. Түргеш қарлұқ кезеңіне қатысты: бесіншісінде V-VII ғғ. мәдениетінің іздері табылды. Соның ішінде X-XII ғғ. Тараздың тамаша көркейгені жөнінде сыр шертетін үшінші қабат орасан бай олжа болып шықты. Үшінші қабат керамикасына тән сипат қара және қоңыр түстермен ұштасқан күңгірт –қызыл боялардың басымдығы болып табылады.Қаланың архитиктуралық – жоспарлау тұрғысындағы құрылымы қиылысқан магистральдарда тұтастырылған. Тараздың тұрғын үй кварталдары, қоғамдық ғимараттарға қарағанда, тым ұсақ өлшемде, ал бұл жайлар тура сызықты бағытта, тұрақты түрде салынғаны туралы айтар еді. Төселген тротуарлар көптігі, шошақ пішінді қыш құбырлардан тұратын сумен жабдықтау жүйелері Тараз қаласының жақсы өте жоғары деңгейге жеткенін паш етеді.XI-XII ғғ. салынып, өзіндік жоспарлармен ерекшеленген қоғамдық моншалары Тараздың даңқын алысқа жайыпты. Монша ыстық өткізгіш арналар жүйесімен жылытылған, су құбырлары болды. Монша қабырғалары өрнекті суреттермен әшекейленді.Қалашықтың жалпы аумағы 90 гектарға жуық жерді құрайды, шаһарстанның қираған орны 7,5 гектар көлемді алып жатыр. Мұнарлары қамал қабырғаларының қалдықтар да сақталған. Архиологиялық қазбалар кезінде зороастрийзмге тән жерлеу табылды. Таразда әйгілі Қарахан кесенесі (Х-ХІ ғғ.) секілді ортағасырлық ескерткіш күні бүгінге дейін сақталған. Тараздың оңтүстік-батысына таман 18 км жерде Айша-Бибі (ХІ-ХІІ ғғ.) және Бабаша-Қатын (Х-ХІ ғғ.) мавзолейлері сияқты ескерткіштер бар.Ежелгі Тараз тарихи оқиғаларға бай. Өзі өмір сүрген VI-IX ғғ. алғашқы кезеңінде қала қарлұқтарға қарады, ал Исмаил Ахмет жаулап алғаннан кейін ІХ ғ. соңында Саманидтер әулеті иеліктерінің құрамына енді. Х ғ. аяғы мен ХІ басы ғасырда Тараз Қараханидтер мемлекетінің астанасы болады. ХІ ғасырдың ғұлама ғалымы Махмұд Қашқари Тараз тұрғындары түрік және соғды тілдерінде сөйлегенін тілге тиек етеді. ХІғ. Таразда ақша сарайы жұмыс істеген. Көптеген Шығыс елдеріндегі архиологиялық қазбалар кезінде Таразда соғылған күміс дирхемдер табылды. Тараз Дех, Адахкес, Бехлу, Шелжі, Сус, Нужикес, Хамукат, Жікіл секілді шаһарлары бар үлкен аймақтың орталығы болды. Өзінің көп ғасырлық тарихында Тараз әлденеше рет қирауға ұшырады.1207-1210 жж., оны Хорезм шахы Мұхаммед, ал 1219-1220 жж.
