Қазақстан жерінде құрылған ежелгі түрік мемлекеттерінің бірі Түргеш қағандығы еді. Түргештер, негізінен, Жетісуды жайлаған. VIII ғасырдың ортасында Түргеш мемлекеті ыдырау кезеңін бастан кешірді. Алғашында осы сәтті қарлұқтар пайдаланды. Бірақ түргештер мен Жетісудағы өзге түркі тайпаларына қытайлар мен арабтар да айтарлықтай қатер төндірген еді. 751 жылы Жетісуға шығыстан Қытайдың Тан империясы әскері баса көктеп кірді. Олар Түргеш астаналарының бірі - Суябты басып алып, қиратты. Осы кезде оңтүстіктен арабтар да жорық бастады. Осылайша Жетісуда Қытай мен Араб халифатының мүдделері тоғысты. Қытай мен араб әскерлері Талас өзені алқабында түргештердің шағын қаласы Атлахтың маңында кездесті. Екі жақтан соғыс майданына 100 мыңнан жауынгер қатысты. Бес күнге созылған ұлы шайқастың тағдырын қарлұқтар шешті. Соғыстың шешуші кезеңінде олар көтеріліс жасап, қытайларға қарсы шықты. Қиян-кескі шайқаста арабтар жеңіске жетті.
Бұл тарихи жеңіс болды. Өйткені осы шайқастан соң талай жүз жылға дейін Қытай басып алмақ ойынан түңіле бас тартты. Арабтар бұл жерде ұзақ тұрақтай алмады. Шамалы уақыттан соң олар Жетісу жерінен кетіп, түрік тайпалары қайтадан осы жердің иесіне айналды.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың: « Қазақ тілі ғылым мен білімнің, интернеттің тіліне айналды. Ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ол - қазақ тілі Мәңгілік Елдің мәңгілік тіліне айналды», деген сөзі қоғамда қазақ тілінің дамуына зор үлес қосып, өз септігін тигізуде. Білім беру жүйесі- әр елдің даму болашағын айқындайтын жүйе. Әлемде болып жатқан толағай өзгерістер білім беру жүйесінің алдына бәсекеге қабілетті, кез келген жағдайда өзіндік шешім қабылдай алатын шығармашыл тұлға қалыптастыруды мақсат қойып отырғаны белгілі. Келешек ұрпақты ұлттық болмысымызбен сусындата тәрбиелеуді , еліміздің болашақ азаматтарына сапалы білім беруді алдына міндет етіп қоя білген, ұстаздар қауымы,әрине үнемі ізденіс үстінде, деп ойлаймын. Әрине, жас ұрпаққа қазақ тілін үйрету- еліміздің күрделі мәселелерінің бірі, себебі ол қоғам санасымен, оның әлеуметтік,экономикалық жағдайымен тығыз байланысты. Бірақ , еліміздің ешқандай саяси, әлеуметтік, экономикалық жағдайларына, қолдауларына қарамастан, мектептегі қазақ тілі мұғалімітілді үйретудің басты тұлғасы болып қала бермек. Бұл- шындық.
Әлемдік тәжірибе бойынша тілді тиімді меңгерту төрт дағды арқылы жүзеге асырылады екен. Оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым дағдылары оқушының коммуникативтік дағдылары болып табылады. Коммуникативті дағдыларды басшылыққа алып оқыту функционалды сауаттылықты қалыптастыруға мүмкіндік береді. Грамматикалық білім тілдік төрт дағдыны қалыптастыру барысында жүзеге асып отырады. Оқушының әдеби тіл нормаларын дұрыс және орынды қолдана білуіне мән беріледі. Ал лексикалық тақырыптар белгілі бір тақырыптар аясында оқушылардың сөздік қорын байта отырып, сөздердің мағынасын түсінуге көмектеседі.
Оқушыға айтылым дағдысын қалыптастырудың бірнеше түрлері бар. Мысалы:
Тапсырмалар тілдің белгілі бір формасына негізделеді де, оны шаблонды оқыту деп айтуға болады:
Тапсырма: Төмендегі сөздерге ұнатамын және ұнайды сөздерін қойып, айтып көр.
Мен тәңертең жаттығу жасағанды.
Маған гүл өсірген.
Мен спортпен шұғылданғанды.
Маған балық аулаған.
Тапсырма өмірге қажетті жағдаяттарға негізделеді:
Төмендегі сөздерді және болжалды келер шақ жұрнағын пайдаланып, ең жақсы демалыс сәтін сипаттап көр:
Мысалы: көрер едім, . барар едім, саяхаттар едім.
Тапсырмалар еркін сөйлеу тақырыптарына негізделеді.
Мысалы: «иә, келісемін», «жоқ , келіспеймін», « білмеймін» деген пікір – таластар болуы мүмкін.
Жазылым дағдысы кез келген хабарды қағаз бетіне түсіруді қамтамасыз етеді. Жазылымды қамтамасыз ететін жұмыс түрлеріне тізім жасауды, құттықтау қағазын , хат, әңгіме,эссе, хабарлама жазуларды жатқызуға болады.
Мысалы тапсырма үлгісі: мәтінді тыңдап, келесі жолдарды толықтыр.
Мәтін бойынша,тақырыптық сөйлем беріледі де, сол сөйлемді мағынасы жағынан қолдап тұратын бірнеше қолдаушы сөйлем мен қорытынды сөйлемдерді жаздыруға болады
Тақырыптық сөйлем: Денсаулықты нығайтудың бірнеше жолдары бар.
Қолдаушы сөйлемдер:
Спорт үйірмелеріне қатысу керек.
Дұрыс тамақтану керек.
Таза ауада серуендеу керек.
Қорытынды сөйлем: Салауатты өмір салтын ұстану- денсаулықты нығайтады.
Оқылым дағдысы мәтінді жазу, айтудан гөрі оған жауап қайтару, мәтіннің жалпы идеясын түсіну болып табылады. Оқылым тапсырмасы екі жаттығу түрлерімен жүзеге асырылуы керек: алғашқысы мазмұнды түсінуге, кейінгісі нақты ақпаратты табуға бағытталуы тиіс.
Тапсырма үлгілері:
1Төмендегі сөйлемдерді оқып, «шын» немесе «жалған» сөзімен жауап беріп көр.
Мәтіндерді оқып шық және оларға тақырып қойып көр.
Мына тақырытардың қайсысы мәтінге сәйкес келеді.
Мәтінді оқып шығып, келтірілген мысалдар факт пе әлде автор пікірі ме?
Мәтінді рет ретімен құрастырып шық.
Тыңдалым дағдысы тілге сай әрекет етуін көздейді. Тыңдалым түрлері: диалог, әңгімелер, хабарландыру, әндер, лекция, жарнама т.б.
Тыңдалым тапсырмалары жалпы мазмұнды түсінуден бастап, детальді түсінуге бағытталады.
Тапсырма үлгісі:Айтылған сөздерге лайықты зат есімді қою арқылы Кім жылдам? Кім жылдам ойынын ойнау
Еңкейген
Еңбектеген
Шыныққан
Шынықтыратын
Жайнаған
Масайраған
Марқайған
Селтеңдеген
Допты тепкен
Көрсетілгенкоммуникативті тілдік төрт дағдыны оқушыға қалыптастыру арқылы біз оқушының функционалды сауаттылығын қамтамасыз ете аламыз, яғни олар оқи алады, жаза алады, түсіне алады, салыстыра алады,реттей алады,өз ойын жеткізе алады сонымен қатар,т.б жұмыс әдістеріне дайын бола алады деп ойлайын.
Әдебиет
Республикалық ғылыми- әдістемелі басылым: Қазақ тілі мен әдебиеті журналы, - № 8, 2012.
Оқу - әдістемелк құрал:Тілдік төрт дағды бойынша белсенді оқыту тапсырмалары. ISBN978-601-7239-83-1.
Автордың аты-жөні, тегі: Агитаева А.К.
Тег: Оқыту
Журнал: Академик Зұлқарнай Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті ғылыми хабаршысы
Қазақстан жерінде құрылған ежелгі түрік мемлекеттерінің бірі Түргеш қағандығы еді. Түргештер, негізінен, Жетісуды жайлаған. VIII ғасырдың ортасында Түргеш мемлекеті ыдырау кезеңін бастан кешірді. Алғашында осы сәтті қарлұқтар пайдаланды. Бірақ түргештер мен Жетісудағы өзге түркі тайпаларына қытайлар мен арабтар да айтарлықтай қатер төндірген еді. 751 жылы Жетісуға шығыстан Қытайдың Тан империясы әскері баса көктеп кірді. Олар Түргеш астаналарының бірі - Суябты басып алып, қиратты. Осы кезде оңтүстіктен арабтар да жорық бастады. Осылайша Жетісуда Қытай мен Араб халифатының мүдделері тоғысты. Қытай мен араб әскерлері Талас өзені алқабында түргештердің шағын қаласы Атлахтың маңында кездесті. Екі жақтан соғыс майданына 100 мыңнан жауынгер қатысты. Бес күнге созылған ұлы шайқастың тағдырын қарлұқтар шешті. Соғыстың шешуші кезеңінде олар көтеріліс жасап, қытайларға қарсы шықты. Қиян-кескі шайқаста арабтар жеңіске жетті.
Бұл тарихи жеңіс болды. Өйткені осы шайқастан соң талай жүз жылға дейін Қытай басып алмақ ойынан түңіле бас тартты. Арабтар бұл жерде ұзақ тұрақтай алмады. Шамалы уақыттан соң олар Жетісу жерінен кетіп, түрік тайпалары қайтадан осы жердің иесіне айналды.
Объяснение:
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың: « Қазақ тілі ғылым мен білімнің, интернеттің тіліне айналды. Ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ол - қазақ тілі Мәңгілік Елдің мәңгілік тіліне айналды», деген сөзі қоғамда қазақ тілінің дамуына зор үлес қосып, өз септігін тигізуде. Білім беру жүйесі- әр елдің даму болашағын айқындайтын жүйе. Әлемде болып жатқан толағай өзгерістер білім беру жүйесінің алдына бәсекеге қабілетті, кез келген жағдайда өзіндік шешім қабылдай алатын шығармашыл тұлға қалыптастыруды мақсат қойып отырғаны белгілі. Келешек ұрпақты ұлттық болмысымызбен сусындата тәрбиелеуді , еліміздің болашақ азаматтарына сапалы білім беруді алдына міндет етіп қоя білген, ұстаздар қауымы,әрине үнемі ізденіс үстінде, деп ойлаймын. Әрине, жас ұрпаққа қазақ тілін үйрету- еліміздің күрделі мәселелерінің бірі, себебі ол қоғам санасымен, оның әлеуметтік,экономикалық жағдайымен тығыз байланысты. Бірақ , еліміздің ешқандай саяси, әлеуметтік, экономикалық жағдайларына, қолдауларына қарамастан, мектептегі қазақ тілі мұғалімітілді үйретудің басты тұлғасы болып қала бермек. Бұл- шындық.
Әлемдік тәжірибе бойынша тілді тиімді меңгерту төрт дағды арқылы жүзеге асырылады екен. Оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым дағдылары оқушының коммуникативтік дағдылары болып табылады. Коммуникативті дағдыларды басшылыққа алып оқыту функционалды сауаттылықты қалыптастыруға мүмкіндік береді. Грамматикалық білім тілдік төрт дағдыны қалыптастыру барысында жүзеге асып отырады. Оқушының әдеби тіл нормаларын дұрыс және орынды қолдана білуіне мән беріледі. Ал лексикалық тақырыптар белгілі бір тақырыптар аясында оқушылардың сөздік қорын байта отырып, сөздердің мағынасын түсінуге көмектеседі.
Оқушыға айтылым дағдысын қалыптастырудың бірнеше түрлері бар. Мысалы:
Тапсырмалар тілдің белгілі бір формасына негізделеді де, оны шаблонды оқыту деп айтуға болады:
Тапсырма: Төмендегі сөздерге ұнатамын және ұнайды сөздерін қойып, айтып көр.
Мен тәңертең жаттығу жасағанды.
Маған гүл өсірген.
Мен спортпен шұғылданғанды.
Маған балық аулаған.
Тапсырма өмірге қажетті жағдаяттарға негізделеді:
Төмендегі сөздерді және болжалды келер шақ жұрнағын пайдаланып, ең жақсы демалыс сәтін сипаттап көр:
Мысалы: көрер едім, . барар едім, саяхаттар едім.
Тапсырмалар еркін сөйлеу тақырыптарына негізделеді.
Мысалы: «иә, келісемін», «жоқ , келіспеймін», « білмеймін» деген пікір – таластар болуы мүмкін.
Жазылым дағдысы кез келген хабарды қағаз бетіне түсіруді қамтамасыз етеді. Жазылымды қамтамасыз ететін жұмыс түрлеріне тізім жасауды, құттықтау қағазын , хат, әңгіме,эссе, хабарлама жазуларды жатқызуға болады.
Мысалы тапсырма үлгісі: мәтінді тыңдап, келесі жолдарды толықтыр.
Мәтін бойынша,тақырыптық сөйлем беріледі де, сол сөйлемді мағынасы жағынан қолдап тұратын бірнеше қолдаушы сөйлем мен қорытынды сөйлемдерді жаздыруға болады
Тақырыптық сөйлем: Денсаулықты нығайтудың бірнеше жолдары бар.
Қолдаушы сөйлемдер:
Спорт үйірмелеріне қатысу керек.
Дұрыс тамақтану керек.
Таза ауада серуендеу керек.
Қорытынды сөйлем: Салауатты өмір салтын ұстану- денсаулықты нығайтады.
Оқылым дағдысы мәтінді жазу, айтудан гөрі оған жауап қайтару, мәтіннің жалпы идеясын түсіну болып табылады. Оқылым тапсырмасы екі жаттығу түрлерімен жүзеге асырылуы керек: алғашқысы мазмұнды түсінуге, кейінгісі нақты ақпаратты табуға бағытталуы тиіс.
Тапсырма үлгілері:
1Төмендегі сөйлемдерді оқып, «шын» немесе «жалған» сөзімен жауап беріп көр.
Мәтіндерді оқып шық және оларға тақырып қойып көр.
Мына тақырытардың қайсысы мәтінге сәйкес келеді.
Мәтінді оқып шығып, келтірілген мысалдар факт пе әлде автор пікірі ме?
Мәтінді рет ретімен құрастырып шық.
Тыңдалым дағдысы тілге сай әрекет етуін көздейді. Тыңдалым түрлері: диалог, әңгімелер, хабарландыру, әндер, лекция, жарнама т.б.
Тыңдалым тапсырмалары жалпы мазмұнды түсінуден бастап, детальді түсінуге бағытталады.
Тапсырма үлгісі:Айтылған сөздерге лайықты зат есімді қою арқылы Кім жылдам? Кім жылдам ойынын ойнау
Еңкейген
Еңбектеген
Шыныққан
Шынықтыратын
Жайнаған
Масайраған
Марқайған
Селтеңдеген
Допты тепкен
Көрсетілгенкоммуникативті тілдік төрт дағдыны оқушыға қалыптастыру арқылы біз оқушының функционалды сауаттылығын қамтамасыз ете аламыз, яғни олар оқи алады, жаза алады, түсіне алады, салыстыра алады,реттей алады,өз ойын жеткізе алады сонымен қатар,т.б жұмыс әдістеріне дайын бола алады деп ойлайын.
Әдебиет
Республикалық ғылыми- әдістемелі басылым: Қазақ тілі мен әдебиеті журналы, - № 8, 2012.
Оқу - әдістемелк құрал:Тілдік төрт дағды бойынша белсенді оқыту тапсырмалары. ISBN978-601-7239-83-1.
Автордың аты-жөні, тегі: Агитаева А.К.
Тег: Оқыту
Журнал: Академик Зұлқарнай Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті ғылыми хабаршысы
Жыл: 2016
Қала: Қостанай
Категория: Филология