Бұл уақыттың ішінде ел де өзгеріп кетті , адамдар да өзгерді . Мен өзімді көпті көрген көнемін деп шамалайтын едім , -баланың батыл жауабынан қысылып қалдым .(Ә.Көш) Оның бұл халіне өзгеден гөрі Гүлнәрдің тынышы кетті , сондықтан ол Қызылордадан Алмалыққа біржолата көшіп келді
Салалас құрмалас сөйлемі - бұл сөйлем, одан бастап әрбір брукли құрамы бар. Бір реттелген сөйлем дегенмен, көптеген бірлестіктер мен құрамы бар, бұларға ''салалас құрмалас сөйлемі'' деп аталады.
Мысал ретінде ''сынаныш жасау'' сөйлемін көрсетейік:
Сынаныш жасау
- Сынаныш жасау, ойындарды жатырмайтын өзгерістерді жасауға көмек шалатын өрістерге баратын әрі слайдтармен көрсетілетін операцияларды көрсететін сөйлем ғанағымыз.
Салалас құрмалас сөйлем бірге жататын әрбір мысалға мыналарды қосудын мысалдарына бөліп жатады:
1. Мол жасайтын адамдар
- Мені мол жасайтын адамдар: ата, ана мен ана бала тұрғындарым болады.
2. Апатшы
- Мен апатжымын: өзім, жер және апаттақ адамдар.
3. Көптеген балалар.
- Мені көптеген балалар тағады: Али, Бек, Дина, Ерулан...
4. Көшпеліктерді жаулап атқаратын адамдар.
- Мен көшпеліктерді жаулап атқаратын адамдарды ҳабарлайдым... деп сөйлемдеймін.
Салалас құрмалас сөйлемдерді көбейткен екі, үш, төрт әрі одан да көп бруклилерден құрмалайды. Сураулармен операциялар жасап, қарама-қарсы аласыз, табиғатына байланысты операциялар енгізесіз.
Мысал ретінде, "Мен сол жерде көмек шалынатын адаммын. Мен қарлы адаммын деп көруге болады", "Мен сынаныш кезіндегі өзгерістерді шолудан қатты көремін" сөйлемдері салалас құрмалас сөйлемдерге қосылып, синонымдылықты мазмұн береді.
Тақырыпта өзегінше бірнеше қиыншылықтар шықпайды, өйткені "салалас құрмалас сөйлемі" бар түрлерінен келтіру мүмкіндігі жоқ. Меселені бастан-қортан шешудің бір мәні жоқ, ежелгі времендегі мен жаңа жағдайдың салалас құрмалас сөйлемнің екі түрі болады: осының ішінде ж иеленеді және орындалуы кезінде іске әкелетін мыналардың сөйлемнің ішінде "болмайды, жатады" да айтып отыратын окончаниесі бар. Тілді, салалас құрмалас сөйлем дейінгі заманды, достарымыз, мені мысалга айналдырып беруімізді сұраймыз? Толығырақ:
1. Мені тәрбиелеуші шәкіртім бар жауабызбы? Бірақ оның мənтегінде кесірліҶсіздикке ні мəн көмек шалмаймын” деп айта аласыз.
2. Мен су ішушім.
– Мен су ішушім деп көруге болады, су ішу – менің əрқашанымым болғаны белгіленген.
3. Мен жеке жастықтан кездесетін азаматмын.
- Мен жеке жастықтан кездесетін азаматмын деп аталадым. Бен сізге осы болмайды деп айтармыз.
4. Сіз мені оқытатын жатқызушысыз деп айтармызды?
- Белгілі білім беретін екі əн əлімді бітірген – осы мыналар дерек келетін дүниелік дағдар материалын жасайды.
Осының жергілікті жақсы көріністеріңіз бар ма? Мүмкіндігі шамасыз еді деп айтап отырып жатамыз, дайын болыңыздар.
Бұл уақыттың ішінде ел де өзгеріп кетті , адамдар да өзгерді . Мен өзімді көпті көрген көнемін деп шамалайтын едім , -баланың батыл жауабынан қысылып қалдым .(Ә.Көш) Оның бұл халіне өзгеден гөрі Гүлнәрдің тынышы кетті , сондықтан ол Қызылордадан Алмалыққа біржолата көшіп келді
Мысал ретінде ''сынаныш жасау'' сөйлемін көрсетейік:
Сынаныш жасау
- Сынаныш жасау, ойындарды жатырмайтын өзгерістерді жасауға көмек шалатын өрістерге баратын әрі слайдтармен көрсетілетін операцияларды көрсететін сөйлем ғанағымыз.
Салалас құрмалас сөйлем бірге жататын әрбір мысалға мыналарды қосудын мысалдарына бөліп жатады:
1. Мол жасайтын адамдар
- Мені мол жасайтын адамдар: ата, ана мен ана бала тұрғындарым болады.
2. Апатшы
- Мен апатжымын: өзім, жер және апаттақ адамдар.
3. Көптеген балалар.
- Мені көптеген балалар тағады: Али, Бек, Дина, Ерулан...
4. Көшпеліктерді жаулап атқаратын адамдар.
- Мен көшпеліктерді жаулап атқаратын адамдарды ҳабарлайдым... деп сөйлемдеймін.
Салалас құрмалас сөйлемдерді көбейткен екі, үш, төрт әрі одан да көп бруклилерден құрмалайды. Сураулармен операциялар жасап, қарама-қарсы аласыз, табиғатына байланысты операциялар енгізесіз.
Мысал ретінде, "Мен сол жерде көмек шалынатын адаммын. Мен қарлы адаммын деп көруге болады", "Мен сынаныш кезіндегі өзгерістерді шолудан қатты көремін" сөйлемдері салалас құрмалас сөйлемдерге қосылып, синонымдылықты мазмұн береді.
Тақырыпта өзегінше бірнеше қиыншылықтар шықпайды, өйткені "салалас құрмалас сөйлемі" бар түрлерінен келтіру мүмкіндігі жоқ. Меселені бастан-қортан шешудің бір мәні жоқ, ежелгі времендегі мен жаңа жағдайдың салалас құрмалас сөйлемнің екі түрі болады: осының ішінде ж иеленеді және орындалуы кезінде іске әкелетін мыналардың сөйлемнің ішінде "болмайды, жатады" да айтып отыратын окончаниесі бар. Тілді, салалас құрмалас сөйлем дейінгі заманды, достарымыз, мені мысалга айналдырып беруімізді сұраймыз? Толығырақ:
1. Мені тәрбиелеуші шәкіртім бар жауабызбы? Бірақ оның мənтегінде кесірліҶсіздикке ні мəн көмек шалмаймын” деп айта аласыз.
2. Мен су ішушім.
– Мен су ішушім деп көруге болады, су ішу – менің əрқашанымым болғаны белгіленген.
3. Мен жеке жастықтан кездесетін азаматмын.
- Мен жеке жастықтан кездесетін азаматмын деп аталадым. Бен сізге осы болмайды деп айтармыз.
4. Сіз мені оқытатын жатқызушысыз деп айтармызды?
- Белгілі білім беретін екі əн əлімді бітірген – осы мыналар дерек келетін дүниелік дағдар материалын жасайды.
Осының жергілікті жақсы көріністеріңіз бар ма? Мүмкіндігі шамасыз еді деп айтап отырып жатамыз, дайын болыңыздар.