djekichan123

10.05.2020 16:22 •  Қазақ тiлi

сделаете только быстро Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның ауыл шаруашылығы. Ілік септіктегі сөздердің жазылуы.

Ауыл шаруашылығы — материалдық өндірістің ең маңызды түрлерінің бірі. Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізаттың кейбір түрлерімен қамтамасыз етумен айналысады. Ауыл шаруашылығы екі үлкен саладан, яғни өсімдік шаруашылығынан және мал шаруашылығынан тұрады. Сонымен қатар оның құрамына балық аулау, аңшылық және омарта шаруашылығы да кіреді.

Ауыл шаруашылығы Қазақстан экономикасының негізгі салаларының бірі болып табылады. Аграрлық сектордың даму деңгейі қашан да қазақстандық қоғамның экономикалық жəне қоғамдық- саяси тұрақтылығын анықтайтын факторы болып келді жəне əлі де солай. Республика экономикасы дамуының басым бағыттарының бірі бола отырып, ауыл шаруашылығы аса зор əлеует пен үлкен қорға ие. Қазақстанның əр түрлі климаттық жағдайлары қоңыржай жылы белдікте барлық дерлік дақылдарды өсіруге жəне мал шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.

Қазақстанда ауыл шаруашылығы, оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы болып келді. Ол халықты азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоңмай т.б.), жеңіл және тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Күш көлігі де (ат, өгіз, түйе т.б.) егіске керекті тыңайтқыш та (көң, қорда т.б.) осы мал шаруашылығынан алынады. 20 ғасырдың 90-жылдарына дейін Қазақстан ауыл шаруашылығы құрылымының негізін Кеңестік шаруашылықтар (кеңшар) мен ұжымдық шаруашылықтар (ұжымшар) құрады. 1990 жылдан бастап республиканың агроөнеркәсіп кешенінде кең ауқымды әлеуметтік-экономикалық өзгерістер болды.

Ілік септіктегі зат есімдер кімнің? ненің? кімдердің? нелердің? деген сұрақтарға жауап береді. Ілік септік жалғаулары: -ның, -нің, -дың, дің, -тың, -тің

Ілік септіктің қосымшасыз формасы

ілік септіктің косымшасыз формасы негізінен қатыстык мағыналарды білдіреді. Енді солардың негізгілеріне тоқталайық:

*объективті өмірдегі зат пен заттың арасындағы табиғи қарым-қатынасты ілік септіктің қосымшасыз формасы білдіреді. Мысалы, балық майы /балықтың майы/, ат тұяғы/аттың тұяғы/,сиыр сүті/сиырдың сүті/ т.б.

*осы топқа бір заттан тараған екінші заттың алғашқыға қатысы да ілік септіктің қосымшасыз формасы арқылы беріледі. Мысалы, күн нүры/күннің нұры/, таң жарығы/таңның жарығы/, түн самалы/түннің самалы/, таң салқыны/таңның салқыны/ т.б.

*мал, хайуанаттар мен төлдер арасындағы қатыс, байланыс та ілік септіктің косымшасыз формасы арқылы беріледі. Мысалы, ешкі лағы/ешкінің лағы/, ит күшігі /иттің күшігі/, қой қозысы/қойдың қозысы/, қаз балапаны/қаздың балапаны/ т.б.

*мекеме мен қызметкер арасындағы қатысты да білдіреді. Мысалы, поезд бастығы/пойыздың бастығы/, мектеп мұғалімі/мектептің мұғалімі/, фирма директоры /фирманың директоры/т.б.

*заттың мекеніне немесе, керісінше мекеннің затқа қатысын да білдіреді. Мысалы: студенттер жатақханасы/студенттердің жатақханасы/, су қоймасы/судың қоймасы/ т.б.*заттың мезгілге қатысы да ілік септіктің қосымшасыз тұлғасы арқылы беріледі. Мысалы, көктем кезі/көктемнің кезі/, жьіл аяғы/жылдың аяғы/, жұмыс аяғы /жұмыстың аяғы/т.б.

Сөздік

Ауыл шаруашылығы-сельское хозяйство

Шикізат-сырье

Даму деңгейі-уровень развития

Қамтамасыз етеді-обеспечивает

Тамақ және жеңіл өнеркәсіп-пищевая и легкая промышленность

Тапсырмалар:

1.мәтінді оқыңыз, аударыңыз

2.сөздіктегі берілген сөздермен сөйлем құраңыз

3.ілік септігінің қосымшасыз формасына 5 сөйлем құраңыз

2.мәтіннен қосымшасыз ілік септіктегі сөздерді /сөз тіркестерін/теріп жазыңыз