сделать Каз яз
1.Негізгі кейіпкер. (жасы, мінезі, сырт тұлғасы) ___
2.Тақырып
3.Оқиға орны (оқиғалар қайда өтеді?)
4. Көтерілген бір мәселе
5.Кейіпкерге не болды? Қоршаған орта ықпалы
6.Шешімі (сөз не сөз тіркесі)
Вот текст :I.Мәтінді оқыңыз. Мәтін мазмұны бойынша төмендегі тапсырмаларға жауап беріңіз.
Тоқтарға ғарышқа ұшу туралы екі мәрте ұсыныс жасалды. Алғашқысында сүйікті ісін тастағысы келмегендіктен бас тартса, екінші жағдайда оның келісімін алмастан жарияланып кетіпті. Шымбұлақта демалып жүрген жерінде бір танысы телефон соғып: «Теледидарды қосшы, сен туралы айтып жатыр»,- дейді. Онда Тоқтар Әубәкіров ғарышқа ұшуға дайындалып жатыр деп хабарлайды. Батыр жігіт өзінің сыртынан бұлай тон пішкенге күйіп-пісіп , «Менің жеке өміріме, тағдырыма қол сұққандары қалай?» деп тұрғанда, Президент Назарбаевтың қабылдауына таңертең келіңіз деген хабар алады. Ертесіне Президентпен кездесуге барады. Барған бетте ғарышқа ұшудан бас тартатынын мәлімдейді. Сонда Нұрсұлтан Әбішұлы:
– Тоқтар, бауырым! – деп майда қоңыр даусымен сөз бастайды. – Мені дұрыс түсін. Бұл сен я мен үшін емес, қазақ халқы үшін керек. Байқоңырдан осынау отыз жылдың ішінде ғарышқа кімдер ұшпады? Ал сол жердің иесі – қазақтар «Біздің жерден біздің ғарышкер қашан шығады?» деп армандаумен келеді. Туған халқыңның арманын орындаудан неге бас тартпақсың? Сен барлық жағынан дайын тұрсың... Тіпті Кеңес Одағының Батырысың! – дейді.
Тоқтар осы сөзге тоқтайды. Елбасының қолдауымен 1991 жылғы 21 қаңтарда Тоқтар Әубәкіровтің кандидатурасы жедел түрде бекітіліп, бас-аяғы төрт айдың ішінде бүкіл дайындықтан сүрінбей өтіп, 1991 жылдың 2-10 қазаны аралығында қазақстандық бағдарлама бойынша ғарышқа жол тартты. 7 тәулік, 22 сағат, 12 минут, 40 секунд ғарыш кеңістігінде болған Тоқтар Әубәкіров тұңғыш қазақ ғарышкері атанды.
Ілік септік (Родительный падеж) Кімнің?- чей?
Ненің?- чего? Дауысты, үнді (после гласных и согласных н,ң,м) - ның –нің - ж,з,р,л,й,у дыбыстарынан соң (после данных звуков) - дың – дің - к,п,с,т,ф,ш,қ,б,в,г,д
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тың - тің-
Барыс септік (Дательный падеж) Кімге?- кому? Неге?- чему?
Қайда?- куда? Дауысты және н, ң, м, ж, р, л, й дыбыстары- нан соң (после гласн-ных и данных согл) - ға - ге -а –е - п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - қа - ке -1 және 2 жақтың тәуелдік жалғауларынан кейін -а, - е- (после притяжат.окончаний 1 и 2 лица;
-а, - е-)3 жақта (после 3 лица- на - не -)
Табыс септік (Винительный падеж) Кімді? - кого? Нені?- чего? Кімін?- кого? Несін?- чего? Дауысты (после гласных)
-ны - ні - н м, н, ң , з, ж, р, л, й, у
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ды - ді - к, қ,п,с,т, ф, ш, б, в, г, д
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ты - ті -
Жатыс септік (Местный падеж) Кімде?- у кого? Неде?- на чем? в чем? Қайда?- где? Қашан?- когда? Дауысты және
м, н, ң, з, ж, л, р, й дауыссыздарынан соң (после гласных, также после данных согл) - да - - де - -сы, - сі- тәуелдік жалғауларынан соң (после данных притяжательных
окончаний) - нда - - нде - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - та - - те -
Шығыс септік (Исходный падеж)Кімнен? - от кого? от чего? Қайдан?- откуда? Қалай?-как? Дауысты және з, ж, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- дан - ден - м, н, ң, сы, сі дыбыстарынан соң (после данных звуков) - нан - нен - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тан - тен -
Көмектес септік (Инструментальный падеж)Кіммен?-с кем? Немен?-с чем? Қалай?- как? Дауысты және м, н, ң, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- мен -менен - з,ж дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- бен - бенен к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - пен - пенен -
Ескерту: көмектес септік жалғаулары үндестік заңына бағынбайды.
Ілік септік (Родительный падеж) Кімнің?- чей?
Ненің?- чего? Дауысты, үнді (после гласных и согласных н,ң,м) - ның –нің - ж,з,р,л,й,у дыбыстарынан соң (после данных звуков) - дың – дің - к,п,с,т,ф,ш,қ,б,в,г,д
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тың - тің-
Барыс септік (Дательный падеж) Кімге?- кому? Неге?- чему?
Қайда?- куда? Дауысты және н, ң, м, ж, р, л, й дыбыстары- нан соң (после гласн-ных и данных согл) - ға - ге -а –е - п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - қа - ке -1 және 2 жақтың тәуелдік жалғауларынан кейін -а, - е- (после притяжат.окончаний 1 и 2 лица;
-а, - е-)3 жақта (после 3 лица- на - не -)
Табыс септік (Винительный падеж) Кімді? - кого? Нені?- чего? Кімін?- кого? Несін?- чего? Дауысты (после гласных)
-ны - ні - н м, н, ң , з, ж, р, л, й, у
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ды - ді - к, қ,п,с,т, ф, ш, б, в, г, д
дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- ты - ті -
Жатыс септік (Местный падеж) Кімде?- у кого? Неде?- на чем? в чем? Қайда?- где? Қашан?- когда? Дауысты және
м, н, ң, з, ж, л, р, й дауыссыздарынан соң (после гласных, также после данных согл) - да - - де - -сы, - сі- тәуелдік жалғауларынан соң (после данных притяжательных
окончаний) - нда - - нде - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - та - - те -
Шығыс септік (Исходный падеж)Кімнен? - от кого? от чего? Қайдан?- откуда? Қалай?-как? Дауысты және з, ж, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- дан - ден - м, н, ң, сы, сі дыбыстарынан соң (после данных звуков) - нан - нен - к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в
дыбыстарынан соң (после данных звуков) - тан - тен -
Көмектес септік (Инструментальный падеж)Кіммен?-с кем? Немен?-с чем? Қалай?- как? Дауысты және м, н, ң, р, л дауыссыздарынан соң (после гласных и данных согласных)
- мен -менен - з,ж дыбыстарынан соң (после данных звуков)
- бен - бенен к, қ, п, с, т, ф, ш, б, в, г, д дыбыстарынан соң (после данных звуков) - пен - пенен -
Ескерту: көмектес септік жалғаулары үндестік заңына бағынбайды.