Махамбет Өтемісұлы (1803, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы - 20.10.1846, қазіргі Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылы Қараой жерінде - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған. Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
1824 - 28 ж. Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайынның қасында болды.1829 ж. Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтанжасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды.1831 жылы түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды.1834 ж. Исатай батырмен бірігеді. Сол жылы 9 маусымда Жәңгір хан Махамбетті өз жағына тарту мақсатында старшын лауазымын ұсынды. Жер мәселесі, жайылымның тарлығы, орыс империясының қазақ хандығын жою мақсатындағы іс-қимылдары, сондай-ақ, Жәңгір ханның жерді туған-туыстарына бөліп беруі мен ел билігінде қайын атасыҚарауылқожаға үстемдік берген астамшылық әрекеттері бүліншіліктің тууына себепші болды. Қарауылқожа мен Исатай-Махамбет арасындағы тартыс өршіл, наразылық үлкен қозғалысы айналды. Исатай атынан жазылған «Әй, Махамбет, жолдасым!» атты Махамбет толғауы,ондағы «Хан баласы жылады-ай, Жанымды қи деп сұрады-ай» деген жолдар хан ордасын қоршауға алған соғыс күндерінің(1837) шындығын сипаттайды. Осы жылдың қараша айында көтерілісшілер Бекетай құмында өздерінен күші әлдеқайда басым Гекке әскерімен соғысып, жеңіліс табады. Бұл оқиғалар Махамбеттің «Соғыс» жырында бейнеленіп, «Жабығу», «Ереуіл атқа ер салмай» туындыларында жеңілістің күйзелісті күйі шертіледі.1838 ж. 12 шілдеде Ақбұлақ бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет Хиуа жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар жалғасып,1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта түрмеле ұстады, кейін Орынборға айдатты (17.3.1841). Орынбор генерал-губернаторы Махамбет ісін әскери соттың қарауына тапсырды.1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.1845 ж. ақпанда Махамбет баласы Нұрсұлтанды оқуға орналастырмақ ниетпен Орынборға келді. Шекарадан өтуіне байланысты генерал-губернатор істі қайта қозғады, Кіші жүздің батыс бөлігінің әкімі Б.Айшуақов та Махамбетті қудалауын қоймады. Ол ақынның басына 1000 сом тігіп, оны ұстау үшін арнайы адамдар дай (құрамында хорунжий Ықылас Төлейұлы, беріш руының биі Жаңаберген Боздақұлы, Табын Төрежан Тұрымұлы, беріш руының қазақтары Мұса Нұралыұлы, Жүсіп Өтеуліұлы бар) құралған қарулы жасақ жіберді. Махамбет хорунжий Тұрымұлының қолынан қаза тапты.
Батырдың мінезі, әдетте, әйелі сипаттамасымен толықтырылады - ақылды, әдемі және көркемдік - оның атының сипаттамасы. Бір қызығы, қазақтар: ат - батырдың қанаты. Фольклордың сүйікті тәсілі - бұл тулпар - қанатты ат. Жазбаша әдебиет бұл дәстүрді жалғастырады. Қазақ әдебиетіндегі тамаша аттың классикалық сипаттамасын Абай Құнанбаев алды. Осы терең тамырлас дәстүрден кейін Жансүгіров өзінің өлеңіне әнші және композитор Ахана-сереннің және оның атақты балаган атты Құлагердің бейнесін таңдады. Жылқы-Құлагердің аты - Жансүгіровтің үздік поэмасының атағы болды. «Құлагердің» басты тақырыбы әнші және композитор Ахан-Сертың кең таралған және сүйікті адамдарының қайғылы тағдыры болды. Өлеңде әнші және композитор Акхансердің аңызға айналған шынайы тарихи фактілері бейнеленген. • Бұл Ақан, ақын және музыкант, байлық пен билікті өз еркімен бас тарта отырып, әндер шығаруға үлкен рангтерді ауыстырады. Ол өзінің Подруги Акмаркадан бөлек және оған арналған әндерде меланхолияны төгіп жібереді. Оның жалғыз досы - Құлагер. Аттың даңқы далада жүреді. Онда акындарды айтады және ақсақалдар туралы сөйлеседі. Жансүгіров аттың «портретін» береді. Мұнда ақынның шеберлігі Абайдың биіктігіне көтеріледі. Абайдан кейін ешкімді де дәл білмеймін, мәселені нәзік біліп, атын айтпады, ән айтпады.
Басы құрғақ, құлақ тәрізді бұтақ тәрізді. Мойын икемді, жастар секілді, Круг кең, артқы жағы - бұлшық қатты, Falcon білегі, аяғы ұқсас тұтқыш
Жазда жазылсын - ол майды сіңірмейді, Астық, кесу үшін ет ет таба алмайды. Ұзын круп, үңгір - тамақ. Кафедрада сіз орындайсыз! Жел қозғалыста, бірақ егер сіз оны байласаңыз, ол бар болады және тоқтатылады.
Өзінің сүйікті Құлагерімен жалғыз қуанышпен Ахан елеулі феодалдық Сұлтанның аузында (еске түсіреді) көрінеді. Джансюгуров керемет, тамаша бейнесін толықтырады. Мерекелік іс-шарада, аң аулау сияқты, бау-бақша, бия, губернатор, волонтерлер ұшты ... Атақты атақты Құлагер бәріне назар аударады. Жауынгерлік джигит, ақындардың қойылымдары, сайып келгенде, ат жарысы басталады. «Құлагер» өлеңі, оның поэзиялық қасиеттерімен қатар, ұлы когнитивті мағынаға ие. Жансүгіров барлық кластардың қазақтарының өмір сүруінің сенімді бейнесін қалыптастыра білді, ол туралы мәліметтердің байлығымен таң қалдырды. Сол уақыттағы қазақстандық өмірдің бұл шағын энциклопедиясы. Аханның әнінің шебері әрқайсысын қызықтырады. Онымен тең емес. Бірақ жауларға дұшпайды. Жарыс басталады. Мың мың үш жүзге бөлінген спортшылар біріншілікке шабуыл жасайды. Бірегей Құлагер алға жылжып, оның жеңісіне ешкім күмән келтірмейді. Бірақ аңызға айналған ат жылжытқан хищник Батыраштың қолымен жойылады. Қарсыластар Аханға қалай соққыны білетін. Әнші Көкшетауға жүрегіндегі өліммен оралады: оның жалғыз досы оны тартып алды. • Ақын Ақанның өміріндегі күрделі кезең туралы әңгімелейді - өзінің сүйікті және барлық дала Құлагер атымен танымал. Жансүгіровтың шығармашылығында өмірдің барлық өлеңдеріне толы. Акция ұлы көгілдір таулардың арасында дамып келеді, олардың көпшілігі көптеген әндер мен аңыздарды жазды. Осы таулар мен көркем көлдер арасында адамдардан жалғыз тұрады және өмірге деген сенімін жоғалтады Ақан - мақтаныш әнші және ақын
1824 - 28 ж. Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайынның қасында болды.1829 ж. Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтанжасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды.1831 жылы түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды.1834 ж. Исатай батырмен бірігеді. Сол жылы 9 маусымда Жәңгір хан Махамбетті өз жағына тарту мақсатында старшын лауазымын ұсынды. Жер мәселесі, жайылымның тарлығы, орыс империясының қазақ хандығын жою мақсатындағы іс-қимылдары, сондай-ақ, Жәңгір ханның жерді туған-туыстарына бөліп беруі мен ел билігінде қайын атасыҚарауылқожаға үстемдік берген астамшылық әрекеттері бүліншіліктің тууына себепші болды. Қарауылқожа мен Исатай-Махамбет арасындағы тартыс өршіл, наразылық үлкен қозғалысы айналды. Исатай атынан жазылған «Әй, Махамбет, жолдасым!» атты Махамбет толғауы,ондағы «Хан баласы жылады-ай, Жанымды қи деп сұрады-ай» деген жолдар хан ордасын қоршауға алған соғыс күндерінің(1837) шындығын сипаттайды. Осы жылдың қараша айында көтерілісшілер Бекетай құмында өздерінен күші әлдеқайда басым Гекке әскерімен соғысып, жеңіліс табады. Бұл оқиғалар Махамбеттің «Соғыс» жырында бейнеленіп, «Жабығу», «Ереуіл атқа ер салмай» туындыларында жеңілістің күйзелісті күйі шертіледі.1838 ж. 12 шілдеде Ақбұлақ бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет Хиуа жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар жалғасып,1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта түрмеле ұстады, кейін Орынборға айдатты (17.3.1841). Орынбор генерал-губернаторы Махамбет ісін әскери соттың қарауына тапсырды.1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.1845 ж. ақпанда Махамбет баласы Нұрсұлтанды оқуға орналастырмақ ниетпен Орынборға келді. Шекарадан өтуіне байланысты генерал-губернатор істі қайта қозғады, Кіші жүздің батыс бөлігінің әкімі Б.Айшуақов та Махамбетті қудалауын қоймады. Ол ақынның басына 1000 сом тігіп, оны ұстау үшін арнайы адамдар дай (құрамында хорунжий Ықылас Төлейұлы, беріш руының биі Жаңаберген Боздақұлы, Табын Төрежан Тұрымұлы, беріш руының қазақтары Мұса Нұралыұлы, Жүсіп Өтеуліұлы бар) құралған қарулы жасақ жіберді. Махамбет хорунжий Тұрымұлының қолынан қаза тапты.
«Құлагердің» басты тақырыбы әнші және композитор Ахан-Сертың кең таралған және сүйікті адамдарының қайғылы тағдыры болды.
Өлеңде әнші және композитор Акхансердің аңызға айналған шынайы тарихи фактілері бейнеленген.
• Бұл Ақан, ақын және музыкант, байлық пен билікті өз еркімен бас тарта отырып, әндер шығаруға үлкен рангтерді ауыстырады. Ол өзінің Подруги Акмаркадан бөлек және оған арналған әндерде меланхолияны төгіп жібереді. Оның жалғыз досы - Құлагер. Аттың даңқы далада жүреді. Онда акындарды айтады және ақсақалдар туралы сөйлеседі.
Жансүгіров аттың «портретін» береді. Мұнда ақынның шеберлігі Абайдың биіктігіне көтеріледі. Абайдан кейін ешкімді де дәл білмеймін, мәселені нәзік біліп, атын айтпады, ән айтпады.
Басы құрғақ, құлақ тәрізді бұтақ тәрізді.
Мойын икемді, жастар секілді,
Круг кең, артқы жағы - бұлшық қатты,
Falcon білегі, аяғы ұқсас тұтқыш
Жазда жазылсын - ол майды сіңірмейді,
Астық, кесу үшін ет ет таба алмайды.
Ұзын круп, үңгір - тамақ. Кафедрада сіз орындайсыз!
Жел қозғалыста, бірақ егер сіз оны байласаңыз, ол бар болады және тоқтатылады.
Өзінің сүйікті Құлагерімен жалғыз қуанышпен Ахан елеулі феодалдық Сұлтанның аузында (еске түсіреді) көрінеді.
Джансюгуров керемет, тамаша бейнесін толықтырады. Мерекелік іс-шарада, аң аулау сияқты, бау-бақша, бия, губернатор, волонтерлер ұшты ... Атақты атақты Құлагер бәріне назар аударады. Жауынгерлік джигит, ақындардың қойылымдары, сайып келгенде, ат жарысы басталады.
«Құлагер» өлеңі, оның поэзиялық қасиеттерімен қатар, ұлы когнитивті мағынаға ие. Жансүгіров барлық кластардың қазақтарының өмір сүруінің сенімді бейнесін қалыптастыра білді, ол туралы мәліметтердің байлығымен таң қалдырды. Сол уақыттағы қазақстандық өмірдің бұл шағын энциклопедиясы. Аханның әнінің шебері әрқайсысын қызықтырады. Онымен тең емес. Бірақ жауларға дұшпайды. Жарыс басталады. Мың мың үш жүзге бөлінген спортшылар біріншілікке шабуыл жасайды. Бірегей Құлагер алға жылжып, оның жеңісіне ешкім күмән келтірмейді. Бірақ аңызға айналған ат жылжытқан хищник Батыраштың қолымен жойылады. Қарсыластар Аханға қалай соққыны білетін. Әнші Көкшетауға жүрегіндегі өліммен оралады: оның жалғыз досы оны тартып алды.
• Ақын Ақанның өміріндегі күрделі кезең туралы әңгімелейді - өзінің сүйікті және барлық дала Құлагер атымен танымал.
Жансүгіровтың шығармашылығында өмірдің барлық өлеңдеріне толы. Акция ұлы көгілдір таулардың арасында дамып келеді, олардың көпшілігі көптеген әндер мен аңыздарды жазды. Осы таулар мен көркем көлдер арасында адамдардан жалғыз тұрады және өмірге деген сенімін жоғалтады Ақан - мақтаныш әнші және ақын