Әсем қала саламын. Шекербек
• Ал сен өз қалаңа қандай сәулетті ғимараттар са
33. Көңіл қойып оқысаң, екі жолдан тұратын маа
Ал мақалды тауып жаз.
Акыл ж
ж
IJI астан шығады.
T
• Сөйлем мүшелерінің астын тиісті сызықтармен
• Сөйлем мүшелерінің байланысын сызып көрсет
34. Суреттегі зат атау​

"Күш атасын танымас"- деген сөз қайдан шыққан?Қазақ халқының даму тарихында басынан кешкен әр түрлі оқиғаларды,тарихи тұлғалардың ойда қалар іс-әрекеттерін,табиғат кқұбылыстарын бәрін ойша қорытындылап,тұжырымдап отырған.Өмір тәжірибесі ретінде ауызекі әңгімеде айтылып отырған.Осындай тұжырымдар,қанатты сөздерге, мақал мәтелге айналып, ойының дәлдігімен, мазмұнының тереңдігімен бала тәрбиесінде тәлімгерлік роль атқарған."Күш атасын танымас"-деген сөзде халық жақсылығын асқақтатқан,жамандықты жерлеп құртқан,осындай тұжырымды сөздердің бірі.Адамзаттың даму тарихында алғашқы кезеңдерде тек қара күшке ғана орын берілген.Кейін адамның ойлау қабілеті артып,білімді болу бірінші жолға қойылған."Білекті бірді жығар,білімді мыңды жығар"- деген сөз осы кездері шыққан.Алып күштің иесі, қазағымның палуаны Қажымұқан Мұңайтпасовты осы кезде айта кету керек.Өз кезінде талай озбырлық көрседе,күшімен әлемді мойындатқан палуан.Сол дәуірдің сұрқия амалдары оны Қара Иван деп шығарсада,түбі әлемге қазақты танытып, күшін мойындатып кеткен тұлға."Күш атасын танымас"- деген тұжырымға тағы бір мысал айта кетейін.Қазақтың Балуан Шолағы базар аралап келе жатып, шетте мүсіні келіскен кертөбел атты көзі шалады.Касында бір адам ошаққа от салып отырғанын көріп, сол адамды күшіне сеніп лақтырмақ болып,атты алмаққа ұмтылған екен. Сонда әлгі а Шолақтың өзін көтере түрегеліп лақтырып тастаған ғой.Балуан мұндай алып күшті күтпесе керек,атына қарғып мініп желе жөнеліпті.Арттағы адам:Сенің көздегенің кертөбел ғой, ала ғой-деп айқайлапты."Өлімнен ұят күшті"- деп, қарай алмапты Балуан.Сол кезде сендім, "Күш атасын танымайтынына"- деп Балуан еске алған көрінеді.Қазірдеде біздің елімізді күшімін аренада белдесіп ,әлемге танытып жүрген балуандарымыз өте көп."Күш атасын танымас"күші мен ілімі қатар дамыған жастарымыз көп болсын

Адәрумені сарғыш не қызыл   түсті тағамдарда кездеседі. олар - сәбіз, қауын, қызанақ, қ майы, сиыр бауыры, жұмысртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақ, т.б. құрамында а дәрумені бар   тағамдарды күн түспейтін қараңғы жерде сақтайды. оларды ыстық сумен жумайды. а дәрумені көздің көру процесіне қатысады. бұл дәруменнің өсіп-өну және зат алмасу үшін маңызы өте зор. соңғы деректерге қарағанда ағзаға бір тәулікте бұл дәруменнен 1,5 мг керек екен. в1 дәрумені ашытқы, бауыр, сәбіз, сүт, саңырауқұлақ құрамында көп кездеседі. күнделікті тағамда бұл дәрумен жеткіліксіз болса, көбінесе жүйке жүйесі зақымданады, сондықтан тәулігіне 2-3 мг в1 дәрумені қажет.  в2 дәрумені ашытқы, бауыр, жұмыртқа, сүт, ірімшік, қара нан, ет, қ, көкөністерде кездеседі. бұл дәрумен әр жасушаның өсіп-жетілуіне әсер етеді. ол жетіспесе жүдеп, шаршап, ерні, өкшесі жарылып, көздің көруі нашарлап, жарыққа қарай алмай көзі жасаурайды. терінің сыртқы қабаты түлегіш келеді. салқын кезде және ыстықта ағзасына оның қажеттілігі одан сайын арта түседі.   оның күнделікті мөлшерінің 2,5-3 мг болғаны абзал. дәрумендердің в тобына бұл аталғандардан басқа в6, в12 түрлері де жатады. олардың да өзіндік әсерлері бар. в6 жетіспесе, қан азайып, тамаққа тәбеті шаппай, ашуланшақ, ұйқышыл,  кейде  бет, мойын терісі қабынып, кейде қояншық ауруына тап болады. бұл дәрумен жануарлар мен өсімдіктерде өте көп. әсіресе, ашытқы, бидай, бауыр, ет, бүйрек, жұмыртқа, күріш жармасында кездеседі. ересек оны күніне 1,5-2 мл шамасында керек етеді. в12 дәруменінің қ рөлі өте зор. оның зат алмасуына, жүйке жүйесіне, қанның құрамына үлкен әсері бар. бұл дәрумен екіқабат әйелдерге және жемсау (зоб) ауруына шалдыққан ға өте пайдалы. көбінде піскен ет, бауыр, бүйрек, жұмыртқа, сүттің құрамында көп болады. с дәрумені итмұрын, қарақат, пияз, қызанақ, картоп, капуста, алма, апельсин, бүлдірген, қарбыз, сәбіз, қияр, жүзім, алмұрт, асқабақ құрамында болады. тағамда с дәрумені жеткіліксіз болса, қырқұлақ ауруына шалдығады. қырқұлақ дегеніміз тіс түбінің, қызыл иектің зақымдалуы. сол сияқты қырқұлаққа шалдыққанда жүйке жүйесі нашарлайды.  с дәрумені суда ериді. сондықтан тамақ құнының жоғалмай, дәруменнің азаймауы үшін дастарханға қояр алдында әзірлеу керек.  с дәрумені итмұрында аса көп. соған орай күзде көп жинап алып қысқа сақтауға болады. суға езіп, тұнбасын ішеді. негізінде ға тәулігіне 50-100 мг мөлшерінде с дәрумені қажет. д дәрумені екіқабат әйелдерге өте пайдалы. ол жұмыртқа, сары май, қаймақ, сүт, саңырауқұлақ, қ майы құрамына енеді. д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуын реттеуге қажет. оның ерекше қасиеті сыртқы ортада өзгере қоймайды. сондықтан тағамды қандай түрмен даярласа да, ол дәруменді байыптандырмайды. осы аталған дәрумендермен қоса е, к, рр, р деген дәрумендер де ағзаға үлкен әсер етеді. е дәрумені жыныс бездерінің қызметін жақсартады. күнделікті пайдаланған тағамдардың ішінде өсімдік майында көп болады. к дәрумені күнделікті пайдаланатын барлық тағамдарда кездеседі. олар тіпті ішектегі кейбір бактериялардың әсерімен жаңадан пайда болып отырады. сондықтан бұл дәруменнің жетіспеуі бойға тараған кейбір аурудың салдарынан деп түсіну керек. к дәруменінің қанды ұйытудағы маңызы зор. ғалымдардың ұйғаруынша, тәулігіне ға 0,2-0,3 мг к дәрумені қажет. рр дәруменінің ағзада жетіспеуі пеллагра деген дертке ұшыратады. оның негізгі белгілері іш өту, тері қабынуы, т.б. рр зат алмасуға қажетті ферменттердің құрамына кіреді. ағзасының бұл дәруменге деген қажеттілігі күніне 15-30 мг. ол бауырда, ашытқыда, қозықұйрықта көп кездеседі. бұл дәрумен қарын сөлін өндіруге, ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, қызыл қан түйіршіктерінің түзілуіне, сүт қышқылының алмасуына тікелей әсер етеді.  р дәрумені (биофлавоноидтар) аскорбин қышқылына ұқсас. сондықтан ол с дәрумені бар тағамдардың құрамында жиі кездеседі. оның қ қасиеті - ұсақ қан тамырларының нәзіктігін және өткізгіштігін азайту. р дәрумені шайдың құрамында көп. сондықтан қазақ келіншектерінің арасында бұл дәруменнің жетіспеуі өте сирек кездеседі. оларда қан тамыры ауруы да жиі болмайды. өйткені ол ұсақ қан тамырларын бекітіп, серпімділігін арттырады. шайдың маңызын осыдан көруге болады