Адәрумені сарғыш не қызыл түсті тағамдарда кездеседі. олар - сәбіз, қауын, қызанақ, қ майы, сиыр бауыры, жұмысртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақ, т.б. құрамында а дәрумені бар тағамдарды күн түспейтін қараңғы жерде сақтайды. оларды ыстық сумен жумайды. а дәрумені көздің көру процесіне қатысады. бұл дәруменнің өсіп-өну және зат алмасу үшін маңызы өте зор. соңғы деректерге қарағанда ағзаға бір тәулікте бұл дәруменнен 1,5 мг керек екен. в1 дәрумені ашытқы, бауыр, сәбіз, сүт, саңырауқұлақ құрамында көп кездеседі. күнделікті тағамда бұл дәрумен жеткіліксіз болса, көбінесе жүйке жүйесі зақымданады, сондықтан тәулігіне 2-3 мг в1 дәрумені қажет. в2 дәрумені ашытқы, бауыр, жұмыртқа, сүт, ірімшік, қара нан, ет, қ, көкөністерде кездеседі. бұл дәрумен әр жасушаның өсіп-жетілуіне әсер етеді. ол жетіспесе жүдеп, шаршап, ерні, өкшесі жарылып, көздің көруі нашарлап, жарыққа қарай алмай көзі жасаурайды. терінің сыртқы қабаты түлегіш келеді. салқын кезде және ыстықта ағзасына оның қажеттілігі одан сайын арта түседі. оның күнделікті мөлшерінің 2,5-3 мг болғаны абзал. дәрумендердің в тобына бұл аталғандардан басқа в6, в12 түрлері де жатады. олардың да өзіндік әсерлері бар. в6 жетіспесе, қан азайып, тамаққа тәбеті шаппай, ашуланшақ, ұйқышыл, кейде бет, мойын терісі қабынып, кейде қояншық ауруына тап болады. бұл дәрумен жануарлар мен өсімдіктерде өте көп. әсіресе, ашытқы, бидай, бауыр, ет, бүйрек, жұмыртқа, күріш жармасында кездеседі. ересек оны күніне 1,5-2 мл шамасында керек етеді. в12 дәруменінің қ рөлі өте зор. оның зат алмасуына, жүйке жүйесіне, қанның құрамына үлкен әсері бар. бұл дәрумен екіқабат әйелдерге және жемсау (зоб) ауруына шалдыққан ға өте пайдалы. көбінде піскен ет, бауыр, бүйрек, жұмыртқа, сүттің құрамында көп болады. с дәрумені итмұрын, қарақат, пияз, қызанақ, картоп, капуста, алма, апельсин, бүлдірген, қарбыз, сәбіз, қияр, жүзім, алмұрт, асқабақ құрамында болады. тағамда с дәрумені жеткіліксіз болса, қырқұлақ ауруына шалдығады. қырқұлақ дегеніміз тіс түбінің, қызыл иектің зақымдалуы. сол сияқты қырқұлаққа шалдыққанда жүйке жүйесі нашарлайды. с дәрумені суда ериді. сондықтан тамақ құнының жоғалмай, дәруменнің азаймауы үшін дастарханға қояр алдында әзірлеу керек. с дәрумені итмұрында аса көп. соған орай күзде көп жинап алып қысқа сақтауға болады. суға езіп, тұнбасын ішеді. негізінде ға тәулігіне 50-100 мг мөлшерінде с дәрумені қажет. д дәрумені екіқабат әйелдерге өте пайдалы. ол жұмыртқа, сары май, қаймақ, сүт, саңырауқұлақ, қ майы құрамына енеді. д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуын реттеуге қажет. оның ерекше қасиеті сыртқы ортада өзгере қоймайды. сондықтан тағамды қандай түрмен даярласа да, ол дәруменді байыптандырмайды. осы аталған дәрумендермен қоса е, к, рр, р деген дәрумендер де ағзаға үлкен әсер етеді. е дәрумені жыныс бездерінің қызметін жақсартады. күнделікті пайдаланған тағамдардың ішінде өсімдік майында көп болады. к дәрумені күнделікті пайдаланатын барлық тағамдарда кездеседі. олар тіпті ішектегі кейбір бактериялардың әсерімен жаңадан пайда болып отырады. сондықтан бұл дәруменнің жетіспеуі бойға тараған кейбір аурудың салдарынан деп түсіну керек. к дәруменінің қанды ұйытудағы маңызы зор. ғалымдардың ұйғаруынша, тәулігіне ға 0,2-0,3 мг к дәрумені қажет. рр дәруменінің ағзада жетіспеуі пеллагра деген дертке ұшыратады. оның негізгі белгілері іш өту, тері қабынуы, т.б. рр зат алмасуға қажетті ферменттердің құрамына кіреді. ағзасының бұл дәруменге деген қажеттілігі күніне 15-30 мг. ол бауырда, ашытқыда, қозықұйрықта көп кездеседі. бұл дәрумен қарын сөлін өндіруге, ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, қызыл қан түйіршіктерінің түзілуіне, сүт қышқылының алмасуына тікелей әсер етеді. р дәрумені (биофлавоноидтар) аскорбин қышқылына ұқсас. сондықтан ол с дәрумені бар тағамдардың құрамында жиі кездеседі. оның қ қасиеті - ұсақ қан тамырларының нәзіктігін және өткізгіштігін азайту. р дәрумені шайдың құрамында көп. сондықтан қазақ келіншектерінің арасында бұл дәруменнің жетіспеуі өте сирек кездеседі. оларда қан тамыры ауруы да жиі болмайды. өйткені ол ұсақ қан тамырларын бекітіп, серпімділігін арттырады. шайдың маңызын осыдан көруге болады
Ас беру – өлім – жітімде жасалатын кәденің соңғысы,еске алу рәсімі,оны тіпті «жылан беру» деп те атайды «Сауын айтып ас берді»,- дейді,яғни төрт тарап жұртқа,астың өтілетіні туралы хабар беріледі.Хабар тиген жұрт ас болатын жерге жиыла бастайды.Қазақ ас беруді бір жағынан той деп есептеп,ат шаптырып,бійге береді.
«Аруақ риза болмай – тірі байымайды» дейтін қазақ дүниеден өткен туысқанының рухын риза етуді міндет санайды.Астан кейін ол үйде қаралы ту түсіріліп, азалы күй тоқтатылады.Жесір қалған әйел тек ерінің асын берген соң ғана қайта тұрмысқа шығуға ерікті.Ас беруге қайтыс болған адамның туыс,жекжат,дос – жарандары ат салысады.Осыған орай «Ас пен той ортақ» деген қағида қалыптасқан.Көзі тірісінде елге атағы жайылған,соңында қалған ағайын – туысы мол адамдардың асы ұлан – асыр той дірежесінде өткен.Бүған әр елден есімі белгілі ақсақалдар,батырлар,ақындар,палуандар,әнші,жыршылар,кқкпаршылар,мергендер арнайы шақырылып,жүйрік аттар келетін болған. «Алтын той тұяқ», «алтын жамбы» бастаған бәйгелерді тоғыз-тоғыздан туысқандары бөліп алған. Асқа келген қонақтар тек ішіп-жеу үшін ғана емес ел көріп,жер тану үшін,аста көрсетілетін түрлі халықтық өнерді тамашалап,өзіне бір рухани тәрбие алу үшін
«Аруақ риза болмай – тірі байымайды» дейтін қазақ дүниеден өткен туысқанының рухын риза етуді міндет санайды.Астан кейін ол үйде қаралы ту түсіріліп, азалы күй тоқтатылады.Жесір қалған әйел тек ерінің асын берген соң ғана қайта тұрмысқа шығуға ерікті.Ас беруге қайтыс болған адамның туыс,жекжат,дос – жарандары ат салысады.Осыған орай «Ас пен той ортақ» деген қағида қалыптасқан.Көзі тірісінде елге атағы жайылған,соңында қалған ағайын – туысы мол адамдардың асы ұлан – асыр той дірежесінде өткен.Бүған әр елден есімі белгілі ақсақалдар,батырлар,ақындар,палуандар,әнші,жыршылар,кқкпаршылар,мергендер арнайы шақырылып,жүйрік аттар келетін болған. «Алтын той тұяқ», «алтын жамбы» бастаған бәйгелерді тоғыз-тоғыздан туысқандары бөліп алған. Асқа келген қонақтар тек ішіп-жеу үшін ғана емес ел көріп,жер тану үшін,аста көрсетілетін түрлі халықтық өнерді тамашалап,өзіне бір рухани тәрбие алу үшін