Шасы-Мадийдің шөбересі,массагеттердің патшасы-Сыпырдың қызы. Патшайымның анасы Томиристің сәби шағында қайтыс болған.Кішкентай қызды әкесі тәрбиелейді. 2.Томирис бала кезінен әскери қимыл мен қару-жарақ пайдаланатын ортада өскен.Әкесімен бірге жаулардан бірнеше рет қашып құтылған.Ал бес жасынан бастап асау атқа мініп жүрген.Алты жасында қолына ақинақ-қысқа семсер ұстап,соғыс өнеріне жаттыға бастаған.
3.Парсылардың Кир патшасын жеңген соң Томиристің аты тарихта қалған.Кир патша шығыстағы массагеттерді жаулап алуды көздеген. Алдымен,Кир көшпенділер еліне елші аттандырады. Олардың патшайымы-Тұмардың өзіне тұрмысқа шығуын сұрайды.Осылайша Кир массагеттермен соғысуға сылтау іздейді. Тұмар Кир патшаның/ж.ж.с.д.588-530/ұсынысын қабылдамайды.Осыны сылтау еткен Кир жауынгерлерін шығысқа қарай аттандырады.Арақс дариясына жетіп,үстінен қалқыма көпірлерді құруға, кемелердің кермесінде мұнара қамалдар тұрғызуға әмір етеді.
Өзіңді тексер!
1.Томиристің отбасы.
2. Кішкентай жауынгер.
3.Кирдің жеңілуі.

2-тапсырма Сұрақтарға жауап жаз.
Мәтін кім туралы?
Тұмар - ол кім?
Неше жасынан соғыс өнеріне жаттыға бастаған?
Томирис кімді жеңіп алған?
Кир Томириске қандай ұсыныс жасады?
Кир неліктен соғысты бастады?

Адәрумені сарғыш не қызыл   түсті тағамдарда кездеседі. олар - сәбіз, қауын, қызанақ, қ майы, сиыр бауыры, жұмысртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақ, т.б. құрамында а дәрумені бар   тағамдарды күн түспейтін қараңғы жерде сақтайды. оларды ыстық сумен жумайды. а дәрумені көздің көру процесіне қатысады. бұл дәруменнің өсіп-өну және зат алмасу үшін маңызы өте зор. соңғы деректерге қарағанда ағзаға бір тәулікте бұл дәруменнен 1,5 мг керек екен. в1 дәрумені ашытқы, бауыр, сәбіз, сүт, саңырауқұлақ құрамында көп кездеседі. күнделікті тағамда бұл дәрумен жеткіліксіз болса, көбінесе жүйке жүйесі зақымданады, сондықтан тәулігіне 2-3 мг в1 дәрумені қажет.  в2 дәрумені ашытқы, бауыр, жұмыртқа, сүт, ірімшік, қара нан, ет, қ, көкөністерде кездеседі. бұл дәрумен әр жасушаның өсіп-жетілуіне әсер етеді. ол жетіспесе жүдеп, шаршап, ерні, өкшесі жарылып, көздің көруі нашарлап, жарыққа қарай алмай көзі жасаурайды. терінің сыртқы қабаты түлегіш келеді. салқын кезде және ыстықта ағзасына оның қажеттілігі одан сайын арта түседі.   оның күнделікті мөлшерінің 2,5-3 мг болғаны абзал. дәрумендердің в тобына бұл аталғандардан басқа в6, в12 түрлері де жатады. олардың да өзіндік әсерлері бар. в6 жетіспесе, қан азайып, тамаққа тәбеті шаппай, ашуланшақ, ұйқышыл,  кейде  бет, мойын терісі қабынып, кейде қояншық ауруына тап болады. бұл дәрумен жануарлар мен өсімдіктерде өте көп. әсіресе, ашытқы, бидай, бауыр, ет, бүйрек, жұмыртқа, күріш жармасында кездеседі. ересек оны күніне 1,5-2 мл шамасында керек етеді. в12 дәруменінің қ рөлі өте зор. оның зат алмасуына, жүйке жүйесіне, қанның құрамына үлкен әсері бар. бұл дәрумен екіқабат әйелдерге және жемсау (зоб) ауруына шалдыққан ға өте пайдалы. көбінде піскен ет, бауыр, бүйрек, жұмыртқа, сүттің құрамында көп болады. с дәрумені итмұрын, қарақат, пияз, қызанақ, картоп, капуста, алма, апельсин, бүлдірген, қарбыз, сәбіз, қияр, жүзім, алмұрт, асқабақ құрамында болады. тағамда с дәрумені жеткіліксіз болса, қырқұлақ ауруына шалдығады. қырқұлақ дегеніміз тіс түбінің, қызыл иектің зақымдалуы. сол сияқты қырқұлаққа шалдыққанда жүйке жүйесі нашарлайды.  с дәрумені суда ериді. сондықтан тамақ құнының жоғалмай, дәруменнің азаймауы үшін дастарханға қояр алдында әзірлеу керек.  с дәрумені итмұрында аса көп. соған орай күзде көп жинап алып қысқа сақтауға болады. суға езіп, тұнбасын ішеді. негізінде ға тәулігіне 50-100 мг мөлшерінде с дәрумені қажет. д дәрумені екіқабат әйелдерге өте пайдалы. ол жұмыртқа, сары май, қаймақ, сүт, саңырауқұлақ, қ майы құрамына енеді. д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуын реттеуге қажет. оның ерекше қасиеті сыртқы ортада өзгере қоймайды. сондықтан тағамды қандай түрмен даярласа да, ол дәруменді байыптандырмайды. осы аталған дәрумендермен қоса е, к, рр, р деген дәрумендер де ағзаға үлкен әсер етеді. е дәрумені жыныс бездерінің қызметін жақсартады. күнделікті пайдаланған тағамдардың ішінде өсімдік майында көп болады. к дәрумені күнделікті пайдаланатын барлық тағамдарда кездеседі. олар тіпті ішектегі кейбір бактериялардың әсерімен жаңадан пайда болып отырады. сондықтан бұл дәруменнің жетіспеуі бойға тараған кейбір аурудың салдарынан деп түсіну керек. к дәруменінің қанды ұйытудағы маңызы зор. ғалымдардың ұйғаруынша, тәулігіне ға 0,2-0,3 мг к дәрумені қажет. рр дәруменінің ағзада жетіспеуі пеллагра деген дертке ұшыратады. оның негізгі белгілері іш өту, тері қабынуы, т.б. рр зат алмасуға қажетті ферменттердің құрамына кіреді. ағзасының бұл дәруменге деген қажеттілігі күніне 15-30 мг. ол бауырда, ашытқыда, қозықұйрықта көп кездеседі. бұл дәрумен қарын сөлін өндіруге, ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, қызыл қан түйіршіктерінің түзілуіне, сүт қышқылының алмасуына тікелей әсер етеді.  р дәрумені (биофлавоноидтар) аскорбин қышқылына ұқсас. сондықтан ол с дәрумені бар тағамдардың құрамында жиі кездеседі. оның қ қасиеті - ұсақ қан тамырларының нәзіктігін және өткізгіштігін азайту. р дәрумені шайдың құрамында көп. сондықтан қазақ келіншектерінің арасында бұл дәруменнің жетіспеуі өте сирек кездеседі. оларда қан тамыры ауруы да жиі болмайды. өйткені ол ұсақ қан тамырларын бекітіп, серпімділігін арттырады. шайдың маңызын осыдан көруге болады

Нефтяная отрасль казахстана — одна из основных отраслей казахстана. первая казахская нефть добыта в ноябре 1899 года на месторождении карашунгул, в атырауской области. добыча нефти в казахстане в 1992 году составила 25,8 млн тонн, а в 2012 году составила 80 млн тонн. [1] казахстан является одной из нефтедобывающих стран мира. нефть в казахстане начали добывать ещё в конце xix века, намного раньше чем в иране, кувейте, мексике, норвегии, саудовской аравии. первыми высокую вероятность нахождения в этом регионе промышленных запасов нефти отметили российские военные, путешественники и ученые. сведения о нефтеносности казахской земли встречаются, например, в записках а. бековича-­черкасского, направленного по указу петра i из астрахани в хиву. эта экспедиция в 1717 году пересекла территорию атырауской области и собрала общие и гидрогеологические данные об этой местности, включая сведения о нефти. урало-эмбинский район в течение xviii и первой половины xix веков посетили исследователи: и. лепихин (1771), п. рычков (1772), п. паллас (1775), с. гмелин (1783) и другие. в своих записках они гидрографические и топографические сведения, а также краткие геологические данные о полезных ископаемых. во второй половине xix века уже началось и геологическое исследование, ученые описали уже известные месторождения и дали характеристику природно-климатическим особенностям района.