Қазақстанның 1920-1940 жылдардағы қоғамдық-саяси жағдайы
Кеңес қоғамының дамуы жайлы идеялық-саяси күрес
Сталинизм
Қазақ АКСР-інің одақтас республика болып қайта құрылуы
1930 жылдардағы жаппай саяси қуғын-сүргін
Қазақстандағы саяси қуғын-сүргіннің зардаптарыӨңдеу
Қазақстан 20-жылдардың екінші жартысы мен 30-жылдары бұрын-соңды болмаған әлеуметтік сынақ жасаудың алып полигонына айналды. Мұнда бірінші рет феодализмнен капиталистік қоғамға соқпастан социализмге өту идеясын жүзеге асыру әрекеті жасалды.
30-жылдардағы Қазақстан жөніндегі саясат осындай сынақ мақсатында жүргізілді. Бүгінгі күннің көзқарасы бойынша ол мынадай перспективаларды көздеді:
саяси салада: қазақ халқының тілі мен тарихын жою, саяси тәуелсіздігі, шынайы егемендігінен айыру, Қазақстанда «Кіші Қазан» жоспарын жүзеге асыру;әлеуметтік-экономикалық салада: Қазақстанды елдің шикізат базасы ретінде дамыту, қазақ халқын отырықшылыққа көшіру мен ауыл шаруашылығын ұжымдастыру;ұлтаралық қатынастар саласында: ассимиляция саясатын жүзеге асыру есебінен республиканың ұлттық әлеуетін (күш-қуатын) «жақсарту».
Жалған халық жауларымен күрес концлагерьлердің құрылуына жағдай жасады (Қарлаг, Степлаг, АЛЖИР). Көптеген аудандар тікен сымдармен қоршалып, ол сақадай сай қаруланған әскермен күзетілді. Кейінірек атылған адамдарды жаппай жерлеген жерлер анықтала бастады. Сондай орындардың бірі Алматы түбіндегі Жаңалық ауылының жанынан кездейсоқ табылды. Мұнда 1937-1938 жылдары атылған белгілі жазушылар мен ақындар - М. Жұмабаев, С. Сейфуллин, I. Жансүгіров, Б. Майлин, көрнекті ғалымдар - А. Байтұрсынов, С. Асфендияров т. б. мемлекет, қоғам қайраткерлері, шаруашылық басшылары мен өндіріс озаттары сынды тоталитарлық тәртіптің мыңдаған құрбандары құпия жағдайда жерленді.
50-жылдардың ортасында лагерьлерде қамалған жазықсыз адамдарға қатысты үкімдерді қайта қарау мен оларды жою жөніндегі процесс басталды. Қаза тапқандар мен атылғандар ақталып, түрмедегі еріксіздер бостандыққа шығарылды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын жаппай ақтау - 1920-1950 жылдар аралығында кеңес мемлекеті жүргізген қуғындау, жазалау саясаты асқан қаталдық, шектен шыққан зұлымдық тәсілмен жүргізілгендігін дәлелдеді. Кеңес өкіметінің Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін құрбандарының жалпы саны, ғалымдардың есептері бойынша, 3,5 млн адамды құрады. Алайда бұл сан да нақты емес, өйткені 20-40-жылдары тұтқындалған мыңдаған адамдардың тағдыры әлі күнге шейін белгісіз болып отыр.
Рахмет. Жалпы, отбасында ұл бала менҚыздың тәрбиесі қандай болуы керек? Алмасбек: ата-ана тәрбиесі қатар жүретін жерде жақсы азамат қалыптасатынына күмән жоқ. сонымен бірге мен "ұлдың масқарасы - әкеде, қыздың масқарасы - анада" деген мақал туралы ойлаймын, яғни біздің халқымыз отбасында басталған ұлдар мен қыздардың тәрбиесіне үлкен мән береді. қазақ отбасында кез-келген уақытта ұл бала әкесіне қарап өседі, ал қыз анасына қарап өседі. біздің әкелеріміз балаға өнер мен еңбек, сондай-ақ жақсы моральдық қасиеттерді сіңірді. "Мен білмеймін", - деді ол. Еркебұлан: Пікіріңіз үшін көп рахмет, досым!
Қазақстанның 1920-1940 жылдардағы қоғамдық-саяси жағдайы
Кеңес қоғамының дамуы жайлы идеялық-саяси күрес
Сталинизм
Қазақ АКСР-інің одақтас республика болып қайта құрылуы
1930 жылдардағы жаппай саяси қуғын-сүргін
Қазақстандағы саяси қуғын-сүргіннің зардаптарыӨңдеу
Қазақстан 20-жылдардың екінші жартысы мен 30-жылдары бұрын-соңды болмаған әлеуметтік сынақ жасаудың алып полигонына айналды. Мұнда бірінші рет феодализмнен капиталистік қоғамға соқпастан социализмге өту идеясын жүзеге асыру әрекеті жасалды.
30-жылдардағы Қазақстан жөніндегі саясат осындай сынақ мақсатында жүргізілді. Бүгінгі күннің көзқарасы бойынша ол мынадай перспективаларды көздеді:
саяси салада: қазақ халқының тілі мен тарихын жою, саяси тәуелсіздігі, шынайы егемендігінен айыру, Қазақстанда «Кіші Қазан» жоспарын жүзеге асыру;әлеуметтік-экономикалық салада: Қазақстанды елдің шикізат базасы ретінде дамыту, қазақ халқын отырықшылыққа көшіру мен ауыл шаруашылығын ұжымдастыру;ұлтаралық қатынастар саласында: ассимиляция саясатын жүзеге асыру есебінен республиканың ұлттық әлеуетін (күш-қуатын) «жақсарту».
Жалған халық жауларымен күрес концлагерьлердің құрылуына жағдай жасады (Қарлаг, Степлаг, АЛЖИР). Көптеген аудандар тікен сымдармен қоршалып, ол сақадай сай қаруланған әскермен күзетілді. Кейінірек атылған адамдарды жаппай жерлеген жерлер анықтала бастады. Сондай орындардың бірі Алматы түбіндегі Жаңалық ауылының жанынан кездейсоқ табылды. Мұнда 1937-1938 жылдары атылған белгілі жазушылар мен ақындар - М. Жұмабаев, С. Сейфуллин, I. Жансүгіров, Б. Майлин, көрнекті ғалымдар - А. Байтұрсынов, С. Асфендияров т. б. мемлекет, қоғам қайраткерлері, шаруашылық басшылары мен өндіріс озаттары сынды тоталитарлық тәртіптің мыңдаған құрбандары құпия жағдайда жерленді.
50-жылдардың ортасында лагерьлерде қамалған жазықсыз адамдарға қатысты үкімдерді қайта қарау мен оларды жою жөніндегі процесс басталды. Қаза тапқандар мен атылғандар ақталып, түрмедегі еріксіздер бостандыққа шығарылды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын жаппай ақтау - 1920-1950 жылдар аралығында кеңес мемлекеті жүргізген қуғындау, жазалау саясаты асқан қаталдық, шектен шыққан зұлымдық тәсілмен жүргізілгендігін дәлелдеді. Кеңес өкіметінің Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін құрбандарының жалпы саны, ғалымдардың есептері бойынша, 3,5 млн адамды құрады. Алайда бұл сан да нақты емес, өйткені 20-40-жылдары тұтқындалған мыңдаған адамдардың тағдыры әлі күнге шейін белгісіз болып отыр.
Еркебұлан: Алмасбек, маған
шығармашылық жұмысқа түрлі
адамдарын пікірін жинастырып, талдау
жұмысын жасау керек. 5 - 10 минут
уақытың болса, бір сауалға жауап беріп,
өз пікіріңді айтқанға қалай қарайсың?
Алмасбек: Жақсы, қандай сауал екен?
Еркебұлан: Қазақ халқында «Отан
отбасынан басталады» деген терең
мағыналы сөз бар. Осы сөздермен
келісесің бе, жалпы пікірің, көзқарасың
қандай?
Алмасбек: Иә, толықтай келісемін. Себебі,
әрбір отбасы қоғамның бір бөлшегі,
шағын Отан. Отбасы - әрқайсымыз үшін
сүйіспеншілік, сыйластық, жарастық,
татулық орнаған қасиетті мекен. Осы
кішігірім «Отанымызда» бойымызға
дарыған тәлім - тәрбие, елімізге,
жерімізге деген сүйіспеншілік, ар -
намыс қағидалары өмір бойы бізді
жетелеп жүреді. Себебі, отбасының бала
тәрбиесінде алар орны ерекше, баланың
қалыптасуы отбасынан бастау алады,
сондықтан да туған үйдің жылуы - оның
көкірегінде көп жылдар бойы сақталып,
мәңгі есінде жүреді.
Еркебұлан: Қандай керемет жауап.
Рахмет. Жалпы, отбасында ұл бала менҚыздың тәрбиесі қандай болуы керек? Алмасбек: ата-ана тәрбиесі қатар жүретін жерде жақсы азамат қалыптасатынына күмән жоқ. сонымен бірге мен "ұлдың масқарасы - әкеде, қыздың масқарасы - анада" деген мақал туралы ойлаймын, яғни біздің халқымыз отбасында басталған ұлдар мен қыздардың тәрбиесіне үлкен мән береді. қазақ отбасында кез-келген уақытта ұл бала әкесіне қарап өседі, ал қыз анасына қарап өседі. біздің әкелеріміз балаға өнер мен еңбек, сондай-ақ жақсы моральдық қасиеттерді сіңірді. "Мен білмеймін", - деді ол. Еркебұлан: Пікіріңіз үшін көп рахмет, досым!