Әл-фараби дүниенің білім және ой тарихынан құрметпен орын алған ұлы түрік ғалымы, ойшылы. , , медицина, ғылымдарында және философияда жеткен нәтижелерімен еуропа мәдениетінде үлес қосқан, кітаптары xviii ғасырдың соңына дейін еуропа университеттерінде оқылған түрік дарыны.шын аты –махмұт. фараби түркістанда, фараб (отырар) қаласында 870 жылы дүниеге келді. әкесі- қорған басшысы махмұт тұрпан. батыстың білім әлемінде оны әл-фарабиус атымен таниды. фараби оқып –жазуды туған қаласында үйреніп, заманының ең атақты ғұламаларынан сабақ алды.тәлімін кеңейту үшін әуелі иранға,кейін бағдатқа кетті.фараби бағдадта болған кезінде кілең атақты кісілерден дәріс алған және өзі де сабақ оқытқан. әсіресе логика және грамматика пәндері мен араб тілін меңгеруді осы қалада жалғастырды. өзі діншіл еді.исламның ақылға негізделген дін екеніне сенетін.ол парсы,араб,латын және грек тілдерін үйренді.әсіресе грек ойшылдары аристотель мен платон пікірлерінің синтезін жасауға және сократ философиясының негізін жарыққа шығаруға көп еңбек етті.сондықтан да өзін «хадже-и-сани»,яғни «екінші ұстаз» деп аталады.941 жылы алеппоға келді.ол жылдары алеппо сейфуддевле әлидің қол астында еді.бұл түрік әкімі түрік оқымыстысы фарабиге үлкен сый-құрмет көрсетіп,оны сарайына алды.кейбір деректер фарабидің өзіне ұсынылған шенді алмай,күндіз көкөніс өсіріп,түнде шам жарығымен философиялық ойлар жазумен айналысқандығын көрсетеді.фараби-алғашқы ислам философы және ислам философиясын қалаушы.кейбір зерттеушілердің пікірінше,фарабидің «ат-талисмус-сани» атты ең-бегірек философиясына еліктеушілік.олай болса бұл өте жемісті елік-теушілік,өйткені ол өзінен кейінгі бүкіл дүние ой-пікіріне құрмет көрсеткен ибн сина осы кітаптың арқасында грек философия- сын үйренген.ибн-сина былай деген еді: «бір кітап дүкенінен сатып алған фарабидің кітабын оқы-ғанда,бұрын еш түсіне алмаған грек толығымен осы кітаптан үйрендім».фараби музыкамен де айналысқан, тіпті «канун» деп аталған аспапты (домбыраға ұқсас) өзі ойлап шығарған және осы аспаппен бірнеше әндер де шығарған.оның «музыка- кітабы»-музыка жөнінде жазылған алғашқы ғылыми зерттеу.фараби алепподан шамғ каирге сапар шеккенде жұрт арасына өзінің пікірлерін таратқан,білімге қызмет еткен.ол алеппода 950 жылы январь айында қайтыс болып,шам қаласының жанындағы баб-ул-сағыр деген жерде жерленді. фарабидің ойы,қөз қарастары,өте жемісті еңбектері, түсіндіргісі келген ойын өте жеңіл түсіндіре алатын қасиеті шығысты да,батысты да таң қалдырды. әбу насыр әл-фараби (870— 950) — қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, астролог, музыка теоретигі. ол әскербасының отбасында дүниеге келген. отырар медресесінде, шам, самарқан, бұқара, кейін харран, мысыр, халеб (алеппо), бағдат шаһарларында білім алған. ол түркі ойшылдарының ең атақтысы, әлемдегі екінші ұстаз атанған ғұлама. оның заманы “жібек жолы” бойындағы қалалардың, оның ішінде отырардың мен мәдениетінің ған кезіне дәл келеді. орта азия, парсы, иран, араб елдері қалаларына жиһанкездік сапарлар жасап, тез есейген ол көптеген ғұламалармен, ойшыл-ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасады. тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. өздігінен көп оқып, көп ізденген ойшыл. философия, логика, этика, , тіл білімі, жаратылыстану, , , медицина, музыка салаларынан 164 трактат жазып қалдырды. шығармаларында көне грек оқымыстыларының, әсіресе, аристотельдің еңбектеріне талдау жасады. (аристотельдің “”, “категория”, “бірінші және екінші аналитика” сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған.)ң өз болмысын өзі танып-білуіне философиялық тұжырымдар жасаған. бұл мәселені логика, этика, педагогика тұрғысынан кеңінен саралап, өзара сабақтастықта қарастырады. ол рухани бастауларды жан-дүние үндестігінен, әдеміліктен, қанағаттанудан, бақыттан іздестірді. “қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”, “мемлекет қайраткерлерінің қанатты сөздері” және т.б. еңбектері бар.ғылымдардың шығуы” деп аталатын трактатында ң шығу тегі мен себептерін ашуға тырысады. астрономияға байланысты еңбектеріне “алжебрге түсініктеме”, “қ фигуралардың егжей-тегжейі жөнінде табиғи сырлары мен рухани әдіс-айлалар кітабын” жатқызуға болады. арифметика саласында “теориялық арифметикаға қысқаша кіріспе”, саласында “вакуум туралы”, медицина саласында “ ағзалары жөніндегі аристотельмен алшақтығы жөнінде галенге қарсы жазылған трактат”, музыкаға байланысты “музыканың ұлы
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода , элегия , , сонет , т.б. кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай ( аңшылық , төрт түлік , наурыз өлеңдері ), ескілікті наным-сенімге байланысты ( бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі ( салт , үйлену , мұң-шер өлеңдері), қара өлең , тарихи өлең , айтыс өлеңдері болып бөлінді. өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара , меңзеу , салыстыру , жұмбақтау , астарлау , бейнелеу , теңеу , ұқсату , т.б. тән. өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат , махаббат және философия түрлерге жіктеледi. өлең-жырдың күнделікті айтылатын жай сөз, қара сөздерден басты айырмасы олар мөлшерлі жеке жолдарға, яғни тармақтарға бөлінеді. өлеңтармағының құрылыс жүйесі әр халықтың поэзиясында өзінше қалыптасқан. араб , парсы , қазақ поэзиясындағы өлең өлшемі буын санын тұрақты мөлшерде сақтау арқылы жасалады. мысалы, қазақ жыр үлгісінің тармақтары көбіне 7 не 8 буынды болып келеді, сондай-ақ 6 буынды өлең өлшемі қолданылады. ең көп тараған өлшемнің бірі 11 буынды. тармақта буын саны төрттен асса, ол ырғақтың құрылысы жағынан бірнеше бунаққа бөлінеді. мысалы, алты буындытармақта екі бунақ болады (3 буын 3 буын). поэзияда орныққан өлең өлшемдері ауызекі тілде күнделікті айтылатын сөзге тән ырғақтың ең жеңіл, ықшам түрлерін саралап, екшеп, соларды бір жүйеге түсіру негізінде жасалған. қазақ поэзиясында аралас буынды өлең өлшемдеріде жиі қолданылады. абайдың “ сегіз аяғы ” осындай үлгімен жазылған. мұнда 5 және 7 – 8 буынды тармақтар белгілі ретпен кезектесіп отырады. өлең өлшемі сөздердің тек сыртқы өрнегі ғана емес, ол ойдың өрістеуі, сөздердің мағыналық өзара байланысына, қиюласуына орайлас келеді. сөз өнері ған сайын қазақ өлеңінің құрылысы шыңдалып, кемелденіп, жаңа өлшем-өрнектермен толысып, байып келеді. қазақ поэзиясының ырғақтық-интонациялық байлығын молынан игеріп, өлең өрнектерін байытып, ға зор үлес қосқан абай ақын болды. ол жаңа өлшем, шумақ, ұйқас түрлерін орнықтыруда асқан өнерпаздық көрсетсе, бұрыннанкөп тараған белгілі өлшем-өрнектерді керек жерінде өңдеп, түрлендіріп қолдану жағынан да соншалықты зор өнегелі іс атқарды. абайдың қазақ поэзиясына тыңнан қосқан өлең өрнектерінің ішінде“сегіз аяқ” пен “сен мені не етесің? ” атты өлеңдері бар. қазақ ақындары өлеңнің ырғақтық-интонациялық мүмкіншіліктерін толығымен ашу, өлең сөзді сөйлеу интонациясына тән ерекшеліктермен байыта түсу ісіне ат салысып келеді. әсіресе,соңғы кезде поэзияда ерікті өлең түрі қолданыс тапқан, мұндай өлеңдерде белгілі бір өлшем берік сақталмағанмен, қалыпты ырғақтық өрнектер еркін қолданылады. өлең-сөздің патшасы,сөз сарасы, қиыннан қиыстырар ер данасы. тілге жеңіл,жүрекке жылы тиіп, теп-тегіс жұмыр келсін айналасы. бұл-жақсы өлеңді даналықтың айғағы деп ұғу.мұның ар жағында өлеңнің түрі мен мазмұнының бірлігін талап ету,оны «бөтен сөзбен былғамау» талаптары қойылады
