Жұмбақ айтыс– айтыс жанрының бір түрі. Онда табиғат құбылыстары, адам, жан-жануар, қоғам тіршілігіндегі көріністерді жұмбақтау арқылы өнер бәсекесіне түскен әріптестер бір-бірінің ақыл-парасаты мен ой-түсінігін сынап, сөзден тосып, тізе бүктіруді көздейді. Жұмбақ айтыстың ең алғашқы түрі – қыз бен жігіт қайымдасуларында бір-біріне тосыннан сұрақ қойып, оған қолма-қол жауап қайыруды өзара мақсат еткендіктен, көбінесе олардың жауаптасулары барынша жинақы, терең мағыналы болып келеді. Қайым айтыстарының бір топ үлгілерінде (аты-жөні мәлімсіз көптеген қыз бен жігіт қайымдасулары, “Ұлбике мен Күдері қожа айтысы”, тағы басқа) қойылатын бір-екі ауыз жұмбақ айтыс тағдырын үзілді-кесілді шеше алмайды, көбінесе, қарсыласын оқыстан тосып тоқтатудың көп тәсілдерінің бірі ғана.
Қыз бен жігіт қайымдасуларының енді бір тобында айтыстың тоқтамды түйіні жұмбақ шешімдеріне келіп тіреледі. Мұнда жұмбақты қыз жағы бастап, жігіт шешуімен шектеледі де, ақыры қыздың дәстүрлі жол беруімен (жүзік, сақина, түйме, орамал – бір тоғыз) аяқталады. Жұмбақ арқылы айтысу ақындар айтысында кемелденіп, өзінің шырқау шыңына жеткен. Бұлардың бірсыпырасы ғылым-білім, өнердің пайдасын паш етсе, енді бір тобы деректі заттар мен өмірдегі жаңалықтарды жұмбақ етеді.
Құдай қандай жеуге жануарлардың арасында таратты. Әуелі ол жылан деп аталады Мен сіз тіршілік етуімізді үшін не беремін «, деп сұрады? «Жылан дереу жауап, бірақ оны ойластыруға бірнеше күн сұрады алмады. Құдай келісті. Ал түрлі тағамды көріңіз және жылан ең дәмді деп тапты - ет адамды. Ол Құдайға өз таңдауы туралы қате есебін жолдады. қоңызының Ұшатын, оны қанағаттандыру үшін - бұл қарлығаштың суреті. - Сіз қайда ұшады? - Ол сұрады. - Мен ол ет жеуге кісіні таңдады хабарлаймыз жылан құдайы атынан ұшып, - қоңыз деді. Қасіретін осындай таңдау жылан жұтып және адамдарды құтқару үшін шешім қабылдады. - Ал, маған тілін көрсету - бұл қарлығаштың суреті сұрады. Тек қоңызы жұтып, оның тілін, кептеліп - жай ғана оны шертпелі. Содан кейін ол Құдайға ұшып, былай деді: - Мен бақалар жеп Жыланды таңдады. Құдай бұйырғандай. Мен бұл жылан туралы біліп, қарлығаштың суреті әрқашан зиян. жылан қарлығаштың суреті қуып және оны өлтіруді шешім қабылдады, бірақ ол сырғанап Бір күні, тек оның құйрығы қатыгез орта қауырсындарын ойып алдық. Бұл қоңыз сөйлей алмайды, сондықтан, себебі болып табылады, бірақ тек ызың, жылан орта қауырсындарын жетіспейді жағын бақаларды және жұтып жейді. Бірақ ер қадірлеген қарлығаш емес, оның ұя құртып.
Жұмбақ айтыс.
Жұмбақ айтыс– айтыс жанрының бір түрі. Онда табиғат құбылыстары, адам, жан-жануар, қоғам тіршілігіндегі көріністерді жұмбақтау арқылы өнер бәсекесіне түскен әріптестер бір-бірінің ақыл-парасаты мен ой-түсінігін сынап, сөзден тосып, тізе бүктіруді көздейді. Жұмбақ айтыстың ең алғашқы түрі – қыз бен жігіт қайымдасуларында бір-біріне тосыннан сұрақ қойып, оған қолма-қол жауап қайыруды өзара мақсат еткендіктен, көбінесе олардың жауаптасулары барынша жинақы, терең мағыналы болып келеді. Қайым айтыстарының бір топ үлгілерінде (аты-жөні мәлімсіз көптеген қыз бен жігіт қайымдасулары, “Ұлбике мен Күдері қожа айтысы”, тағы басқа) қойылатын бір-екі ауыз жұмбақ айтыс тағдырын үзілді-кесілді шеше алмайды, көбінесе, қарсыласын оқыстан тосып тоқтатудың көп тәсілдерінің бірі ғана.
Қыз бен жігіт қайымдасуларының енді бір тобында айтыстың тоқтамды түйіні жұмбақ шешімдеріне келіп тіреледі. Мұнда жұмбақты қыз жағы бастап, жігіт шешуімен шектеледі де, ақыры қыздың дәстүрлі жол беруімен (жүзік, сақина, түйме, орамал – бір тоғыз) аяқталады. Жұмбақ арқылы айтысу ақындар айтысында кемелденіп, өзінің шырқау шыңына жеткен. Бұлардың бірсыпырасы ғылым-білім, өнердің пайдасын паш етсе, енді бір тобы деректі заттар мен өмірдегі жаңалықтарды жұмбақ етеді.