Арктика мен Антарктидадан басқа аймақтарда кеңінен таралған, 20 туысқа бірігетін 79 түрі бар. Қазақстанда 5 түрі (жар қарлығашы, құз Қарлығашы, қосреңді Қарлығаш, секпілтөс Қарлығаш, кент Қарлығашы) кездеседі.
Қарлығаштың тұмсығы қысқа, тұмсығының түбі кең, езулерінің арасы алшақ. Қанаттары жіңішке әрі ұзын. Дене бітімі ерекше сымбатты. Саусақтары қысқа, әрі әлсіз, жерде жүруі ебедейсіз. Қ-тың қауырсыны тығыз, жотасы қара түсті жылтыр. Сыртқы түрінен еркегі мен ұрғашысының айырмашылығы байқалмайды. Дене тұрқы 9—23 см, салм. 10—60 г.
Қарлығаш өте жақсы ұшады, тіршілігінің көп уақытын ауада ұшып жүріп өткізеді. Су үстінен ұшып бара жатып-ақ су іше береді. Ұшып жүріп қорегін ұстап жейді. Дауысы онша қатты емес. Қарлығаш ұясын саз балшықтан сілекейімен араластырып бекем етіп жартас қуыстарына, жағалаудағы жарға, үй ішіне, кейде ағаш басына да салады. Ұясы жарты ай немесе түбі кең, аузы тар құмыра пішінді. Ұясының түбіне қауырсыннан, т.б. заттардан жұмсақ төсеніш жасайды. Ашық ұядағы жұмыртқа қара теңбілді шұбар, жабық ұядағы жұмыртқа ақ түсті болады. Жылына 1, кейде 2 рет 3—7 жұмыртқа салып, балапан басып шығарады. Балапандары қызылшақа болып туады.
Қорегі көбіне ұсақ жәндіктер. Ашық күндері биіктеп ұшады да, ауа райы жауын-шашынды болар алдында жер бауырлап ұшады. Сондықтан да қарлығаштың ұшу ерекшелігіне қарап ауа райының өзгерісін алдын-ала болжауға болады. Сұр қарлығаш сағатына 170 км жылдамдықта ұшады екен
Кез-келген баланың жақсы көріп, құрметтейтін әжесі болады. Менің де әжем бар. Оның аты-жөні Әжем өз атына сай адам. Өте ажарлы, мінезге бай, ақжарқын.
Ол мені кішкентайымнан өсіріп бағып келеді. Жасы -тен асса да анам мен әкем жұмыста болған соң, мені сабаққа дайындап, шығарып салады. Ол қарындасым Жанарға да қарайлайды. Бізді қатты жақсы көреді. Күн сайын тәттілер алып беріп еркелетеді.
Ол мен үшін өмірдегі ең қымбат жан. Оның дайындаған сүтке қосылған күріші тіл үйіреді. Тәп-тәтті. Қайта-қайта жей бергің келеді. Әжеме сол үшінде ризамын.
Жылдан-жылға әжем қартайып бара жатқан сияқты. Шашы ағарған. Көп жүрсе қатты шаршап қалады. Мен әжеме көп ауыртпалық түсірмеуге тырысамын. Сабағымды жақсы оқимын. Бос уақытымда қазақ ақындарының өлеңдерін жаттаймын. Әжем менің алғашқы тыңдаушым. Ол қателігімді түзеп, мақтап отырады.
Ақ әжем күн сайын ақыл–кеңес айтудан шаршамайды. Үнемі: «Сабағыңды жақсы оқы. Оқыған адам ғана өз арман-мақсатына жете алады. Жалқау болма, еңбекшіл бол. Өтірік айтпа. Қиянат жасама». Болашақта әжемнің айтқанын орындауға тырысамын.
Бұл өмірдегі үлкен арманым әжемнің денсаулығы мықты болып, жанымда жүре берсе екен. Мен өз әжеммен мақтанамын.
Қарлығаштың тұмсығы қысқа, тұмсығының түбі кең, езулерінің арасы алшақ. Қанаттары жіңішке әрі ұзын. Дене бітімі ерекше сымбатты. Саусақтары қысқа, әрі әлсіз, жерде жүруі ебедейсіз. Қ-тың қауырсыны тығыз, жотасы қара түсті жылтыр. Сыртқы түрінен еркегі мен ұрғашысының айырмашылығы байқалмайды. Дене тұрқы 9—23 см, салм. 10—60 г.
Қарлығаш өте жақсы ұшады, тіршілігінің көп уақытын ауада ұшып жүріп өткізеді. Су үстінен ұшып бара жатып-ақ су іше береді. Ұшып жүріп қорегін ұстап жейді. Дауысы онша қатты емес. Қарлығаш ұясын саз балшықтан сілекейімен араластырып бекем етіп жартас қуыстарына, жағалаудағы жарға, үй ішіне, кейде ағаш басына да салады. Ұясы жарты ай немесе түбі кең, аузы тар құмыра пішінді. Ұясының түбіне қауырсыннан, т.б. заттардан жұмсақ төсеніш жасайды. Ашық ұядағы жұмыртқа қара теңбілді шұбар, жабық ұядағы жұмыртқа ақ түсті болады. Жылына 1, кейде 2 рет 3—7 жұмыртқа салып, балапан басып шығарады. Балапандары қызылшақа болып туады.
Қорегі көбіне ұсақ жәндіктер. Ашық күндері биіктеп ұшады да, ауа райы жауын-шашынды болар алдында жер бауырлап ұшады. Сондықтан да қарлығаштың ұшу ерекшелігіне қарап ауа райының өзгерісін алдын-ала болжауға болады. Сұр қарлығаш сағатына 170 км жылдамдықта ұшады екен
Кез-келген баланың жақсы көріп, құрметтейтін әжесі болады. Менің де әжем бар. Оның аты-жөні Әжем өз атына сай адам. Өте ажарлы, мінезге бай, ақжарқын.
Ол мені кішкентайымнан өсіріп бағып келеді. Жасы -тен асса да анам мен әкем жұмыста болған соң, мені сабаққа дайындап, шығарып салады. Ол қарындасым Жанарға да қарайлайды. Бізді қатты жақсы көреді. Күн сайын тәттілер алып беріп еркелетеді.
Ол мен үшін өмірдегі ең қымбат жан. Оның дайындаған сүтке қосылған күріші тіл үйіреді. Тәп-тәтті. Қайта-қайта жей бергің келеді. Әжеме сол үшінде ризамын.
Жылдан-жылға әжем қартайып бара жатқан сияқты. Шашы ағарған. Көп жүрсе қатты шаршап қалады. Мен әжеме көп ауыртпалық түсірмеуге тырысамын. Сабағымды жақсы оқимын. Бос уақытымда қазақ ақындарының өлеңдерін жаттаймын. Әжем менің алғашқы тыңдаушым. Ол қателігімді түзеп, мақтап отырады.
Ақ әжем күн сайын ақыл–кеңес айтудан шаршамайды. Үнемі: «Сабағыңды жақсы оқы. Оқыған адам ғана өз арман-мақсатына жете алады. Жалқау болма, еңбекшіл бол. Өтірік айтпа. Қиянат жасама». Болашақта әжемнің айтқанын орындауға тырысамын.
Бұл өмірдегі үлкен арманым әжемнің денсаулығы мықты болып, жанымда жүре берсе екен. Мен өз әжеммен мақтанамын.