Составьте план текста -тапсырма. Мәтінді оқы. Мәтін бойынша жоспар құр.
… «Дүниені өзгерткің келсе - өзіңнен баста» деген қанатты сөзді
басшылыққа ала отырып, әрқайсымыз бәсекеге түсуге және жеңіп
шығуға үйренуіміз керек. Ал біздің жалпы бәсекеге қабілеттілігіміз, түпкі
нәтижеде, халықтың жақсы тұрмысына жеткізуі тиіс. Мен бұл арада
жаңағы айтылғандардың мағынасына неғұрлым тереңірек тоқталғым ке-
леді. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі ұлттың тек материалдық қана
емес, рухани баюына да әкелуі тиіс. Экономиканың өркендеуімен бірге со-
ның ізінше мәдениет пен өнердің, қазақ тілінің, халқымыздың дәстүрлері
мен өмірлік философиясының гүлденуі сүруге тиіс (Н. Ә. Назарбаевтың
«Қазақстан жолы» кітабынан).
Басына о батырдың тіккен шатыр.
Шешерсің дана болсаң бұны біліп,
Кел-кел деп, қан майданға шығысқанда,
Бір айла адамзатта болып жатыр. (Бүркіт)
2) БЕС жігіт біреуінен біреуі аласа,
Тұрады төрті көрші, бірі оңаша.
Бастары бірікпесе кетер әлі,
Ырқына бір-бірінің ұнамаса.
Тастайды тау қпарып, көл қотарып,
Бесеуі бір ниетпе шыға қалса. (5 саусақ)
3) БІР итім бар үрмейді,
Ары-бері жүрмейді.
Тамақ берсең жемейді,
Су ішуді білмейді.
Ол тұрғанда еш адам,
Үй ішіне кірмейді. (Құлып)
(мөлшер үстеуі)
– Құрамында көмекші есім сөз бар жұмбақтар:
1.Үстіне тігіп көк шатыр,
Астында қызыл дәу жатыр. (Қызылша)
2.Сырты жасыл қатты
Іші қызыл тәтті. (Қарбыз)
3.Талдың басында, жемі бар қасында, Там тұр саялы, достары аялы. (Құс ұясы)
4.Үсті тас,асты тас,
Ортасында піскен ас. (Нан)
Бұл жұмбақтардағы көмекші есімдер:үстіне,астында,сырты,іші,басында,қасында,үсті,асты,ортасында.
– Құрамында көмекші есім сөз бар өнер туындыларының аты:
“Күн астындағы Күнікей қыз” ертегісі, Абай Құнанбайұлы “Көлеңке басын ұзартып” өлеңі,Сәкен Сейфуллин “Тау ішінде” әні және т.б.
– Құрамында көмекші есім сөз бар мақал-мәтелдер:
1. Бітер істің басына,
Жақсы келер қасыңа.
2.Дос болмас сыртта жүріп мақтамаса,бірін-бірі жамаңдықтан сақтамаса.
3.Отан от басынан басталады.
Көмекші есімдер:басына,қасыңа,сыртта,басынан.
– Құрамында көмекші есім сөз бар жаңылтпаштар:
1.Құман от басында,
Жүген ат басында.
От басынан құманды алыс
тастасын ба?
Ат басынан жүгенін ап,
ноқта салсын ба?
2.Бұл қар – сүр қар
Сүр қар – кір қар
Үстінде ойнама,
Үстіңді былғар.
Көмекші есімдер:басында,үстінде.
– Құрамында көмекші есім сөз бар бірнеше сөйлем (8 сөз):
1.Сөздің басы сол жаңа ауыл мұғалімінен басталған еді.
2.Оның үстіндегі көк көйлегі әдеміше, ыңғайлы тігілген екен.
– Құрамында көмекші есім сөзге аяқталған бірнеше сөйлем:
1.Оған бәрінен бұрын ұнағаны – үйдің іші.
2.Анадайдан көрініп тұрған ол – тау шеті.