Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.
Оно бывает трех видов:
1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.
2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.
Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.
3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.
Өткен ша время)
Өткен шақ бывает двух видов:
Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
Бұрынғы өткен шақ - давно время образуется тремя
а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вс тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.
б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.
в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы времени).
Менің қызықты жазғы демалысым. Мен жазғы демалысты әрдайым асыға күтемін. Жыл мезгілінің ішіндегі ең жақсы көретін мезгілім жаз. Жазда қабаттап киіну қажет емес. Суға түсесің бе, балық аулайсың ба, доп тебесің бе, достарыңмен серуендейсің бе бәріне мүмкіндік бар. Адамдардың көпшілігі демалысты басқа, үлкен қалаларда, шет елдерде, демалыс орындарында өткізгенді ұнатса, мен керісінше жазда үлкен қаланың асығыс өмірінен, жайбарақат, таза ауада, ауылда демалғанды жақсы көремін. Биылда жазғы демалысым жайлауда өте тамаша өтті. Көк майса жасыл шөп, қызылды-жасылды сан алуан гүлдер. Таудан аққан бұлақ. Барлығы көңіліңе қуаныш толтырып, бойыңды сергітеді. Жазғы демалысым ерекше қызықты өтті.
Келер шақ (Будущее время)
Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.
Оно бывает трех видов:
1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.
2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.
Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.
3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.
Өткен ша время)
Өткен шақ бывает двух видов:
Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
Бұрынғы өткен шақ - давно время образуется тремя
а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вс тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.
б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.
в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы времени).
Мен жазғы демалысты әрдайым асыға күтемін. Жыл мезгілінің ішіндегі ең жақсы көретін мезгілім жаз. Жазда қабаттап киіну қажет емес. Суға түсесің бе, балық аулайсың ба, доп тебесің бе, достарыңмен серуендейсің бе бәріне мүмкіндік бар. Адамдардың көпшілігі демалысты басқа, үлкен қалаларда, шет елдерде, демалыс орындарында өткізгенді ұнатса, мен керісінше жазда үлкен қаланың асығыс өмірінен, жайбарақат, таза ауада, ауылда демалғанды жақсы көремін. Биылда жазғы демалысым жайлауда өте тамаша өтті. Көк майса жасыл шөп, қызылды-жасылды сан алуан гүлдер. Таудан аққан бұлақ. Барлығы көңіліңе қуаныш толтырып, бойыңды сергітеді. Жазғы демалысым ерекше қызықты өтті.