«Қазақстан» ұлттық арнасының бір кезде көрермендер қызыға тамашалаған, жазушы Жұмабай Шаштайұлы жүргізген «Үзеңгі жолдас» бағдарламасы болды. Сұхбат түріндегі телетуындыға небір жақсы мен жайсаңдар шақырылып, мәнді де мағыналы әңгімелерді шертетін. Сондағы бір эпизодты еске алсақ: жүргізуші өзіне қарама-қарсы жайғасқан партизан-жазушы, Халық қаһарманы Қасым Қайсеновке ұлтымыздың аты аңызға айнылған перзенті Бауыржан Момышұлы жөніндегі сұрақты қояды. Жауаптан тосылмаған тарланбоз: «Сендердің Әзілхан Нұршайықов деген жазушыларың бар ғой. Сол Баукең ауруханада жатқанда, көңілін сұрай барған Қасым Қайсенов дәрігерлер кіргізбеген соң қоршауды бұзып кіріпті деп жазыпты. Ондай уақиға мүлде болмаған» деген еді «Ақиқат пен аңыз» кітабындағы бір үзіндіні жаңғыртып.
Бұдан шығатын қорытынды – көркем шығармада жазылғанды тарихи факт ретінде қабылдауға болмайды. Және тарихи тақырыпқа қалам тербеген жазушыны жазғаныңның арасына жалғандық қостың деп жазғырудың да жөні жоқ. Көркем шығарма – ғылыми дәйектелген дүние емес. Оны жазған қаламгерге қойылатын басты талап – көркемдік пен оқырманның санасын сілкіндіру, жүрегін жандыру. Осы үш талапқа жауап берген туындыға ғана төрт аяғын тең басқан деген теңеуді қиюға болады.
Десек те, нақты өмірде болған тұлғалар жайлы жазылған шығармадағы уақиғалар желісі тұтасымен ойдан құрастырылған деп те айтуға келмейді. Онда да ақиқаттан алшақ кетпейтін тұстар молынан кездеседі.
Мұндай ойға бізді бейсенбі күні Бейбітшілік және келісім сарайында құрсаулы заманда жеті жүз жылдық тарихымызды тірілткен көрнекті жазушы Ілияс Есенберлиннің 100 жылдығына орай өткізіліп, Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған «Көркем шығармадағы тарихи шындық» атты жиын жетеледі. Халықаралық Түркі академиясы ұйытқы болған шарада еліміздің қабырғалы қаламгерлері мен тарлан тарихшылары бір үстелдің басына жиналып, толғағы жеткен тақырыпты жан-жақты қаузады. Басқосудың тізгінін ұстаған академия президенті Дархан Қыдырәлі айтқандай, бұған Қой жылының қарсаңында халықаралық ұйымның жұмысымен танысқан Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықованың қолдауы серпін берді. Жиын барысында не айтылды, қандай мәселелер көтерілді? Оны төменде келтірілген пікірлерден білесіздер.
Казахский народ - самый большой. Белый бородатый дедушка, беловолосая бабушка. В казахской традиции стол в возрасте. Сначала взрослым дадут четвертое место. Наши люди не позволяют молодым людям сидеть в кресле и подавлять старейшин и бабушек. Это не хорошо для взрослых, которые пытаются уйти с ума, говоря: «Хорошо, если вы пошли в гору ...». Вы тоже стары и говорите: «Твой отец придет к тебе». Если вы хотите быть молодыми людьми завтра, в честь пожилых людей сегодня, чтобы почтить молодых людей! Он не разговаривает с большим человеком. Противоположное слово не исчезает. Он не пересекает фронт. Прежде чем войти в дом, она не входит в дом и не прилипает к столу. Это своего рода воспитание и уважение к казахскому народу. На казахском языке есть народная мудрость: «Если вы дадите старшей честь молодым, младший будет уважать вас, человек будет вас уважать». Знак уважения ко всем, независимо от возраста, должности или звания. Все великие дела начинаются с человечества.
«Қазақстан» ұлттық арнасының бір кезде көрермендер қызыға тамашалаған, жазушы Жұмабай Шаштайұлы жүргізген «Үзеңгі жолдас» бағдарламасы болды. Сұхбат түріндегі телетуындыға небір жақсы мен жайсаңдар шақырылып, мәнді де мағыналы әңгімелерді шертетін. Сондағы бір эпизодты еске алсақ: жүргізуші өзіне қарама-қарсы жайғасқан партизан-жазушы, Халық қаһарманы Қасым Қайсеновке ұлтымыздың аты аңызға айнылған перзенті Бауыржан Момышұлы жөніндегі сұрақты қояды. Жауаптан тосылмаған тарланбоз: «Сендердің Әзілхан Нұршайықов деген жазушыларың бар ғой. Сол Баукең ауруханада жатқанда, көңілін сұрай барған Қасым Қайсенов дәрігерлер кіргізбеген соң қоршауды бұзып кіріпті деп жазыпты. Ондай уақиға мүлде болмаған» деген еді «Ақиқат пен аңыз» кітабындағы бір үзіндіні жаңғыртып.
Бұдан шығатын қорытынды – көркем шығармада жазылғанды тарихи факт ретінде қабылдауға болмайды. Және тарихи тақырыпқа қалам тербеген жазушыны жазғаныңның арасына жалғандық қостың деп жазғырудың да жөні жоқ. Көркем шығарма – ғылыми дәйектелген дүние емес. Оны жазған қаламгерге қойылатын басты талап – көркемдік пен оқырманның санасын сілкіндіру, жүрегін жандыру. Осы үш талапқа жауап берген туындыға ғана төрт аяғын тең басқан деген теңеуді қиюға болады.
Десек те, нақты өмірде болған тұлғалар жайлы жазылған шығармадағы уақиғалар желісі тұтасымен ойдан құрастырылған деп те айтуға келмейді. Онда да ақиқаттан алшақ кетпейтін тұстар молынан кездеседі.
Мұндай ойға бізді бейсенбі күні Бейбітшілік және келісім сарайында құрсаулы заманда жеті жүз жылдық тарихымызды тірілткен көрнекті жазушы Ілияс Есенберлиннің 100 жылдығына орай өткізіліп, Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған «Көркем шығармадағы тарихи шындық» атты жиын жетеледі. Халықаралық Түркі академиясы ұйытқы болған шарада еліміздің қабырғалы қаламгерлері мен тарлан тарихшылары бір үстелдің басына жиналып, толғағы жеткен тақырыпты жан-жақты қаузады. Басқосудың тізгінін ұстаған академия президенті Дархан Қыдырәлі айтқандай, бұған Қой жылының қарсаңында халықаралық ұйымның жұмысымен танысқан Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықованың қолдауы серпін берді. Жиын барысында не айтылды, қандай мәселелер көтерілді? Оны төменде келтірілген пікірлерден білесіздер.
.
Он не разговаривает с большим человеком. Противоположное слово не исчезает. Он не пересекает фронт. Прежде чем войти в дом, она не входит в дом и не прилипает к столу. Это своего рода воспитание и уважение к казахскому народу.
На казахском языке есть народная мудрость: «Если вы дадите старшей честь молодым, младший будет уважать вас, человек будет вас уважать». Знак уважения ко всем, независимо от возраста, должности или звания. Все великие дела начинаются с человечества.