Түсіну 1. Тортай неліктен арманына жете алмады?
2. Тортайдың автор үйіне келудегі мақсаты не?
3. Автор неге орнынан тұрып, Тортаймен амандаса алмады
4. Тортайдың «Ақбоз атқа» міне алмауына кім кінәлі?
5. Әңгіме неліктен «Тортай мінер ақбоз ат» деп аталады?
6. Сендер әңгімеге қандай атау берер едіңдер?

Древние города Казахстана — города и поселения Казахстана древнего и средне-векового периодов.Первые письменные сообщения о древних поселениях, находящихся на территории нынешнего Казахстана, относятся ко II в. до н. э. — I в. н. э. Древние авторы упоминают о город Чигу, располагавшемся либо в котловине озера Иссык-Куль, либо в Илейской долине, а также о городах на реке Сырдарье.

На обширной территории Казахстана издревле выделяются крупные историко-культурные регионы развития оседлой, а в Средние века и городской жизни. Одними из них были Южный Казахстан и Жетысу. При исследовании этих районов археологи выявили древние поселения, в которых обнаружены дворцовые постройки владетелей городов из сырцового кирпича, с помещениями, перекрытыми купольными сводами. Наибольшее число поселений найдено в Отырарском оазисе, в долине реки Арыс, на северных склонах Каратау, в низовьях Сырдарьи. Жители этих поселений занимались земледелием с использованием искусств, орошения, скотоводством, ремеслом и торговлей.

Бурный рост городов на территории нынешнего Казахстана, происходящий в XII вв., связан с развитием тюркских государств средневековья: Тюркского, Западно-Тюркского, Тюргешского, Карлукского каганатов, Огузского, Кимакского, Кыпчакского и Караханидского государств.

Археологическими исследованиями на Южном Казахстана зафиксировано 25 городищ со слоями VI—IX вв., которые можно считать остатками городов. Известны названия некоторых из них: Исфиджаб (Сайрам), Шараб, Будухкет, Отырар (Фараб), Шавгар. Выделяются: ада (цитадель), шахристан (внутренний город) и рабад (пригород). Города Тараз, Отырар (Фараб), Исфиджаб, Шавгар, Баласагун, Алмалык, Суяб, занимавшие важное положение на международных торговых путях, являвшиеся резиденциями правителей, центрами больших государственных объединений, были известны далеко за пределами Казахстана. Кроме них, на территории современного Казахстана и на сопредельных территории существовали такие города, как Барсхан, Арсубаникет, Кулан, Мерки, Аспара, Хамукат, Дех Нуджикес, Талгар (Талхиз). В IX — нач. XIII вв. оседлая и городская жизнь существовала и в Центральном Казахстане. Города и поселения располагались в долинах Жезды, Кенгира, Сарысу, в предгорьях Улытау. Города также появились в Восточном Казахстане, в долине реки Иртыш. Письменные источники сообщают, что эти города принадлежали кимакам. Наиболее крупным был город Имакия — летняя резиденция царя (хакана). Кроме столицы, были известны города Дамурня, Сараус, Бенджар, Дахлан, Астур. Города-ставки возникают и в Западном Казахстане, в долинах Урала. Они принадлежали тюркам-огузам.

Аталарымыздың “Ұлы жол үйіңнің табалдырығынан басталады” деуі тегін емес. Барша қазақстандықтар үшін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев  негіз­деген “Қазақстандық жолдың” етене болуы да сондықтан шығар. Се­бебі, Нұрсұлтан Әбішұлы біздің сара да дара жолымызды айқындағанда ондағы әрбір қағидаттың, әрбір міндеттің әр қазақстандыққа тиімді де пайдалы болу жағын қарастырған. Сондықтан да “Қазақстандық жол” біздің әрқай­сы­мыздың мақтаны­шы­мызға айналып, ондағы міндеттерді іске асыруды парыз санаймыз. Иә, туған жерге деген сүйіс­пеншілік Отанға деген ұлы сүйіс­пеншілікке ұласатыны анық. Туған жеріңді сүймей, еліңді, Отаныңды сүйе алмайсың. Осындайда Елбасымыздың “Өз халқын сүйген адам ғана оның тағдыры үшін күйе алады” деген сөзі ойға оралады. Мен үшін Елбасы мен ел егіз ұғым секілді. Екеуін бөле-жара қарауға әсте болмайды деп айтар едім. Елбасы деген қасиетті ұғым. Ел көшінің іл­ге­рілеуі мен еңсесінің биік, мәр­те­бесінің ұлық болуы  әркез сол көшті бас­тайтын адамның жасайтын қадамына бай­ланысты болады. Сондықтан еліңнің тағдыры Елбасына қатысты. Қостанай-Торғай өңіріне белгілі ұлағатты ұстаз Едірес  Әлімов ке­зінде10 сыныпта оқып жүрген Нұр­сұл­тан Назарбаевқа сабақ береді. Ол кезде Едірес ағамыз С.М.Киров атындағы Қа­зақ мемлекеттік университеті фи­лология факультетінің студенті екен. Алматы облысы, Қаскелең ауданы, Абай атындағы қазақ орта мектебіне өндірістік тәжірибеден өтуге келеді. Нұрсұлтан мен оның  сыныптас жол­дастарына қазақ әдебиетінен дәріс оқиды. Ерекше әсерлі өткен бір сабақтың тақырыбы Ғабит Мүсіре­повтің “Амангелді” пьесасы еді. Тор­ғайдың төл тумасы студент Едіресің сонда кең көсілген. Оқушы Нұр­сұл­танның жас ұстаздың әр сөзін мұқият тыңдап, қызығушылық танытқаны есінде. Кейін оқушылардың өздеріне сұрақ қойғанда толымды да тиянақты жауап берген де осы Нұрсұлтан еді. Едірес ағамыз өміріндегі осы бір есте қалған сәттерді жиі айтып отыра­тын. Әсіресе, жастармен кездескенде бүгінгі Елбасының шәкірттік шағын әңгімелеуден жалықпайтын. Кейін Нұрсұлтан Әбішұлының өзіне жазған хатын да қастерлеп сақтап жүрді. – Көзінің оты бар, тереңнен ойлайтын, ойын дәл де тиянақты жеткізетін, зерделі жас еді, – деп сол бір шақты еске алғанын өзіміздің де естігеніміз бар. – Ауылда өскен, ауылда оқыған, кейін Теміртау сияқты алып өндірісте шыңдалған, комсомол, партия органдарында қызмет істеп, адамдармен жұмыста тәжірибе жинақ­таған Елбасының бүкіл болмысынан оның ізгілігі мен мейірімі менмұндалап тұратын. Әйтпесе, бұдан елу жыл бұрын бір көрген студент ағасына ерекше бір ілтипатпен хат жазып, тілектестік көңілін білдіре ме?! Бүкіл әлем таныған қайраткердің осынау кішіпейілдігі өзімді ерекше тәнті етті, – деп Затоболдағы Н.Наушабаев атындағы қазақ орта мектебінде оқушылармен кездескенде ағынан жарылып еді ұстаз. Нұрекеңнің мына бір сөзін ұмы­туға хақым жоқ: “Тамағыңды тауып жерлік кәсіп, одан да тәуір қызмет жо­лығар. Бірақ, ол қара орманның, өскен еліңнің ортасында жүріп ішкен бір жұтым қара суға қайдан татысын?!” Елбасының қашанда елін ойлап, қабырғасы қайысатынының куәсі болып жүрміз. Ел мұңын ойлаған жан ғана ішкі дүниесінің толғаныстарын ақ қағазға түсіріп сырласады. Сол қасиет  Нұрсұлтан Әбішұлының бойында бар. “Өмір – өткен күндер емес, есте қалған күндер”  деп қалай дәл ай­тыл­ған десеңізші. 1995 жылғы 29 қыр­күйекте Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жарлығымен мені Қостанай облыс­ының әкімі етіп тағайындады. Елбасы осы өңірдің  түлегі ретінде маған ерекше жауапкершілік жүктеді. Өйт­кені, Қазақ елінің киелі өңірі – жері де, елі де бай облыстың эко­номикасы мен әлеуметтік сала­сының өркендеуі бүкіл Қазақстанның алға басуына, тәуел­сіздіктің нығаюына қосылар үлес еді. Оны мен де жақсы түсіндім. Бірақ бұл кезең бұрынғы экономикалық байланыстардың үзіліп, жаңа жүйе қалыптаспаған, Тәуелсіз еліміздің енді ғана аяғынан тұрып жатқан ерекше бір қиын шағы еді. Өндіріс тоқтаған, ауыл шаруа­шы­лығ­ынан береке кеткен, жұмысшылар да, бюджеттік мекеме қызметкерлері де еңбекақысын ала алмай, зейнеткерлер де тарыққан қысылтаяң кез еді. Соны шешімдер қабылдауға, ішкі мүмкін­діктер мен резервтерді тереңірек іздестіруге, облыс халқына рухани дем беруге тура келді. Әсіресе, Елбасының Қостанайға әр келген сапары ұмытылмастай әсер қалдыратын. Халықпен кездесуі, айтқан әңгімесі маған шын мәнінде үлкен ой салатын, жүрегіме тоқып алушы едім.