Тақырыбы: Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлері
Тапсырмалар
1.Сөйлемді сөз тіркестеріне ажыратып жаз.
Еңбексіз адам бақытты өмір сүре алмайды.
2.Синтаксистік қатынас түрлеріне қарай ажырат.
№
Cөз тіркесі
Анықтауыштық қатынас
Толықтауыштық қатынас
Пысықтауыштық қатынас
1
Ажардың анасы
2
Шеберлікке үйрену
3
Ақша бұлт
4
Ертемен тұру
5
Қаладан келді
6
Екеуміздің жолымыз
3.Матасу тіркесін жаса
жемісі ағасы
озаты азаматы малы кітабы
4.Байланысу түрлеріне қарай ажырат.
№
Мысалдар
Қиысу
Матасу
Меңгеру
Қабысу
Жанасу
1.
Алғашқы ойлар
2.
Қашықтық еңбегі
3.
Уақыттан озған
4.
Сендер сөйлеңдер
5.
Былтыр тапсырды
6.
Сен таныссың
7.
Білгенге маржан
Дос - адам жанының айнасы тәрізді. Себебі адам өзі қандай болса, дәл сондай жанына жақын жанды іздейді. Ойы, арман-тілегі, мақсат, ең бастысы өмірдегі құндылығы бір адамдардың шынайы дос болып, өмір бойы араларынан қыл өтпейді.
А досының қандай болғанын қалайтынын сұрасаң, талап-тілектерін тізіп сала береді. Алайда дәл осы талаптарға өзі жауап бере ме? Дәл өзі ондай мінсіз, адал досқа лайық па? Өкініштісі сол, оны ойлай бермейді. Досыңа талап қоярдан бұрын, ең алдымен өзіңнің қандай дос бола алатыныңды ойлау керек. Досқа қояр талаптарды алдымен өзіне қоя білген адам өзі де біреуге шынайы дос бола алмақ.
Адамдардың арасындағы қарым-қатынастың іргетасы - адалдық. Өзің адал болмай, өзгеден адалдықты күту бекершілік. Достықта да адалдық болмаса, ол мәңгілікке ұласа алмайды.
Ақиық ақын Мұқағали Мақатаев:
"Достыққа жүрмін, достыққа жүрмін құмартып,
Өлгелі жүрмін өзіме-өзім мін артып",- дейді.
Қарап отырсақ, достыққа шөлдеген, достықты аңсаған ақын өзгеден мін іздеп, өзгеге кінә артпайды. Өзгеге талап қоймастан бұрын, өз жанына үңіліп, өзінің қандай дос бола аларын ойлаған ақын өлеңіндегі дәл осы жолдар жоғарыдағы ойымызды қуаттай түседі.
Адамның күні адаммен болғандықтан, кіммен де болсын қарым-қатынасқа бей-жай қарауға болмайды. Мұнда да зор жауапкершілік қажет. Досына қарап адамды танитынын ескерсек, адам өзі қандай болса, дәл сондай адамға ұшырасады, дәл өзіндей адамды жақын тартады. Сондықтан нағыз дос іздесеңіз, өзіңізді-өзіңіз кемелдендіруге тырысып, ұдайы рухани өсу үстінде болып, өзгенің сізге емес, сіздің өзгеге нағыз дос бола білуіңізді ойлау қажет.
Қасиетті төрт түлікке қатысты ұлтымыздың ұғымдары мен
түсініктері бар. Мысалы, түйені өсу жолымен бота, тайлақ,
буыршын, буырлыш, нарша, бұзбаша, інген, атан, бура деп
атайды. Түйені қасиетіне қарай біртуған, бекпатша, мая, жел.
мая, құлпатша, нар, аруана, жампоз, қоспақ, балқоспақ, мырза
қоспақ, үлек деп бөледі.
жылқы. Оны жасына,
Қазақ үшін ең құнды, қасиетті мал -
түріне қарай құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, сойтал, дөнен,
қулық, бесті, бие, ат, сәурік, айғыр деп ажыратады. Бұрынғы ел
қорғаған батырлар жылқы iшiндегi таңдаулыларын жорға, су-
жорға, жүйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік, наз бедеу, дүлдүл, ар-
ғымақ деп сипаттап, ерекше дәріптеген. Ауыз әдебиеті туынды-
ларында жылқыға тіл бітіріп, батырдың жан серігі деп бағалаған.
Халық сиырды жасына қарай құнажын, дөнежін, сиыр, бү-
зау, баспақ, торпақ, тана, тайынша, қашар, өгіз, бұқа деп атай-
ды. Қойды түріне және жасына қарай қозы, марқа, тоқты,
бағлан, тұсақ, азбан, ісек, ақауыз, қошқар, саулық деп бөледі.
Ал ешкіні лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп жіктейді.