Тапсырма-2 Төменде берілген мәтінді оқып, оның мазмұны мен көтерілген
басты мәселесін, мәтіннің толық нұсқасын оқуға мақсатты
аудиторияның Қызығушылығын тудыратындай ҒЫЛЫМИ-
ақпараттық стильде аннотация жазыңыз.
Аннотация жазуда келесі клишелерді қолданыңыз:
мақалада қарастырылады, мақала арналған, мақалада
көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге
тоқталады, автор мәселелерін қозғайды,
қозғайды, автордың/
мақаланың мақсаты...
[5]
А
Түркі руна жазбалары
Түркілердің жазуы туралы ең алғашқы мәліметтерді қытай
деректерінен кездестіре аламыз. Негізінен түркі жазуының пайда
болған уақыты V ғасыр деп есептеледі. Ал нақтырақ айтқанда,
түркілер ІV ғасырдың екінші жартысында өз жазуларын кең
ауқымда қолданған.
Түркілер басқа мемлекеттермен қарым-қатынас жасағанда, өз
жазуларын қолданғаны жайлы көптеген мәліметтер бар. Мысалға
алғанда, Византия императорына түркі елшісі қағанның жазған
хатын алып барған. Мұны Менандр Протектор өз естелігінде
көрсеткен.
Орта ғасырды алғанда түркілердің төл жазуы және алфавиті
болған. Әр рулардың таңбалары негізінен жасалған алфавиттік
құрамда 35 әріп бар. Ал көне түркі жазуы руна немесе сына
жазуы деп аталған.
Көне түркі жазуының ескерткіштері Орталық Азия аумағынан
көп табылған. Олардың ішіндегі ең белгілісі Солтүстік Моңғолия
жеріндегі Орхон, Селенга, Толы өзендерінің бойынан табылған
тастағы жазулар. Бұл тастарда түркілердің атақты билеушісі мен
ақылгөйлері – Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк құрметіне арналып
жазылған руна жазулары сақталған. Ал Қазақстан аумағында
Талас, Іле өзендерінің аңғарынан да көне түркі жазуының
ескерткіштері табылған. Түркінің жазба ескерткіштерінің көп
кездесетін жері Сібір өлкесіндегі Енисей өзенінің бойы.
Жазулар құлпытастарға, қыш пен металдарға және басқа да
заттарға қашалып жазылған. Осыдан шығатын қорытынды, VII-
IX ғасырлар аралығында Қазақстан аумағында ортағасырлық
мемлекеттерде көне руналық түркі жазуы қолданылу аясы
біршама зор болған.
Қазіргі ғылымда жиі естілетін «руна», «рунология» сөздерінің
кандай мағына беретінін көбісі біле бермейлі «Руна» «әріп» және
Қазақстанда Қызыл кітап 1978 жылдың қаңтарында үкіметтің шешімімен құрылды. Одан кейін оның бірінші бөлігі, оның ішінде омыртқалылар: 87 түрі мен кіші түрлері, оның ішінде балық - 4, амфибия - 1, бауырымен жорғалаушылар - 8, құс - 43, сүтқоректілер - 31; олар екі санатқа бөлінген - сирек кездесетін және қауіпті. Айта кетейік, бұл Кеңес Одағындағы алғашқы Қызыл кітап болды. 1985 жылдың қаңтар айынан бастап Ғылым академиясының Президиумы жанынан Қызыл кітапқа арналған зоологиялық комиссия жұмыс істей бастады, оның құрамына әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары, университеттер мен мемлекеттік экологиялық органдар өкілдері кірді. Болашақта Қызыл кітап туралы ережеге сәйкес, бұл комиссия Қазақстанның Қызыл кітабының екінші және үшінші басылымдарын дайындауға басшылық етті.
Қазақстанның Қызыл кітабы, кез-келген территория сияқты, өсімдіктер мен жануарлардың тізімін жасайтын және сипаттайтын кітап, саны өте аз. Олар көп ұзамай мүлдем жойылып кетуі мүмкін. Бұл кітап 1948 жылы пайда болды. Оны жасау үшін жылдар қажет болды, ғалымдар жойылып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер туралы мәліметтер мен фактілерді жинады. Қызыл кітапқа енген барлық жануарлар бес санатқа бөлінеді:
- жануарлардың жойылып кетуі.
- Сирек кездесетін жануарлар.
- саны азайып жатыр.
- Анықталмаған түрлер.
- қалпына келтірілген түрлер.
Қалпына келтірілген жануарлар түрлері - жойылып кетуден сақталған түрлер. Қызыл кітапта жануарлардың әр санатының өзіндік бет-түсі бар. Жойылып кету қаупі төнген түрлер қызыл парақтарға, сирек кездесетіндер сарыға, ақ түсетін популяциялар азайып, сұр түспен белгіленіп, жасыл түспен қалпына келтірілген.
Қазақстанның Қызыл кітабындағы барлық жануарлар мен өсімдіктер мемлекеттік қорғауға алынған. Егер бұл түр басқа мемлекетте болса, онда оны бақылау керек ...