тапсырма. Болымсыздық және нақтылау мәнді демеуліктерді қатыстырып
сөйлемдерді толықтырыңдар.
• Құрмаштың Көксеректі асырауына ағасы ... , бүкіл ауыл тұрғын-
дары қарсы болды.
• Құрмаш ауыл иттерімен Көксеректі дос болып кетер деп ойла-
ған-... .
• Қуғыншыларды адастырып, құтылып кеткен-... .
• Ауыл балаларынан қарсылық көрем ... деп ойлаған жоқ.
• Көксерек ... мұның ешбіріне қаймықпады.
Берілген билетке жауап.
1 сұрақ.
Қазақтың ақ батасы ұрпақтарын адамгершілікке, имандылыққа, ақыл мен парасаттылыққа, шешендікке баулыған. Батаның түрлері -біздің данагөй бабаларымыз: «Жауынмен жер көгерер, батамен ел көгерер», - деп айтып кеткен ғой. Бата беру- адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Халық ақ батадан-рухани қуат алады, ол жақсылыққа жол ашады деп сенеді. Сондықтан да қазақтар ежелден-ақ қадірлі қариялардан, атақта батыр билерден, шашашсына шаң жұқпайтын ақындардан бата алуға құштар болған.
Ата-бабаларымыздың өсиетнамасы ақ батаның шығу тарихы әлі терең зерттелген жоқ. Батаның мақсаты: алғыс айту, ақ ниет, ақ тілек білдіру. Қазақ халқы ақ батаның ізгі сөздеріне сүттей ұйып, оның құдіретті күшіне шексіз сенеді. Жақсы бір істі қолға алғанда өз мақсатына жету үшін Аллаһ Тағалаға жол іздеп, оны жаратқан иеміздің рұқсатымен бастау үшін әуелі ниетін түзеп, бүкіл ойын, тілегін шарболаттай сығымдап, сөз арқылы бір арнаға құйып, Раббымыздан «ісімді оңғара көр»,-деп сұрайды.Басқаға тілек айтып, бата бергенде де оның қабыл болуын Аллаһ Тағаладан тілейді.
Батаның түрлері:
1. Нәрестеге бата
2. Асқа бата
3. Ұлға бата
4. Қызға бата
5. Келінге бата
6. Сапар бата
7. Жастарға бата
8. Сүндет той батасы
9. Наурыз батасы
10. Ораза айт батасы
11. Жарапазан батасы
12. Ас қайыру батасы т.б.
2 сұрақ.
Тұрақты сөз тіркесі, фразеологиялық тіркес – екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы.
Тұрақты сөз тіркесінің құрамындағы сөздер өздерінің дербес мағыналарынан ажырап, жеке-дара сөздерге балама ретінде жұмсалады, олардың тіркестегі мағынасы жеке тұрғандағы мағынасына сай келе бермейді (көре алмау – қызғану; іші күю – өкіну, т.б.) тұрақты сөз тіркесі бірнеше топқа жіктеледі: идиомалық тіркестер немесе идиома (қабырғаңмен кеңес, ешкімнің ала жібін аттама); мақал-мәтел (Ел үмітін ер ақтар, ер атағын ел сақтар; Өнерлінің өзегі талмас).
3 сұрақ.
Ит өлген жер – алыс;
Қырғиқабақ болу – ұрысу;
Ешкімнің ала жібін аттамау - ешкімнің жолын кеспеу,қарғысына жолықпау.
1) Әлеуметтік- саяси мәндегі шешендік.
2) Академиялық шешендік.
3) Сотта айтылатын шешендік.
4) Әлеуметтік тұрмыста қолданылатын шешендік.
5) Діни қызметте қолданылатын шешендік.
Бұлардың әрқайсысын қолданылатын орнына қарай
төмендегідей жіктейді:
1) Әлеуметтік — саяси мазмұнды шешендік сөздерге:
- әлеуметтік-саяси және саяси —экономикалық тақырыптарға жасалатын баяндамаларды;
- конференция, съездердегі есептгбаяндамаларды;
- саяси сөздер мен саяси шолуларды;
- дипломаттық сөздерді;
- әскери-патриоттық сөздерді;
- митингіде сөйлейтін сөздерді;
- үгітші сөздерін жатқызады.
2) Академиялық шешендікке:
- жоғары оқу орындарындағы лекцияларды;
- ғылыми баяндамаларды;
- ғылыми шолуларды;
- ғылыми хабарламаларды жатқызады.
3) Сотта қолданылатын шешендікке:
- айыптаушының айыптау сөзін;
- әлеуметтік айыптау сөздерді;
- қорғаушының сөзін;
І - әлеуметтік-қорғану сөзін;
- айыпкердің қорғану сөзін жатқызады.
1) Әлеуметтік-тұрмыстық шешендікке:
- юбилейлерде айтылатын мақгау сөздерді;
- дастарқан басында айтылатын тостарды;
- қабір басында айтылатын аза сөздерін жатқызады.
2) Діни шешендікке:
- діни уағыздарды;
- шіркеуде айтылатын сөздерді жатқызады
Қорытынды:
Шешендік – қазақ елінің көнеден келе жатқан дәстүрлі тіл өнері. Шешендік – сирек ұшырасатын қасиет, дарын. Шешендік сөз терең ойға, ұтқыр шешімге, тапқыр қисынға құрылады. Шешендік өнер мен билік қолма-қол туып айтылатын, суырыпсалма жүрекжарды әділ сөздерге негізделіп шығармашылық сипатымен дараланады.