тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқы. Одағайларды теріп жаз.
Әже
Бала кезімде екеуміз жұмбақ, жаңылтпаш, санамақ айтып отыратынбыз. Мен бәрін әжемнің өзінен үйреніп алып, өзіне айтатынмын. Әжем таба алмаған болып ұзақ ойланады. “Иір қобыз, жарық жұлдыз” деймін. Әжем әрнені бір айтып, жауабын бере алмайды.
Мен: «Соны да білмейсің бе?» деймін. Әжем мәз болады. Содан соң:
- Үйір-үйір жылқың болса, қалай шақырар едің? - дейді маған.
- «Құрау-құрау!» деп шақырамын, - деймін.
- Отар-отар қойың мен ешкің болса ше?
- «Құрай-құрай!». Саулықтарды ұстап қосақтарға «қосақ-қосақ» дейміз. Ал ешкіге «шөрешөре» дейміз.
Әжем жымиды. Өйткені бұл да - өз сөзі. Сөйтеді де, сөзімді өзі түзейді.
- Қойды «құриялап» қайырады, «пұшайт-пұшайт» деп шақырады. Мақұл, табын-табын сиырың болады дейік?
- «Аухау-аухау» деп!
- Ал келе-келе түйең болса ше?
- Келе-келе, көс-көс!
Әңгіме үстінде байқаймын, әжем менің төрт түлігі түгел, бай болғанымды ұнатады.
Дескриптор
- мәтінді мәнерлеп оқиды;
- одағайларды ажыратады.
2-тапсырма. Берілген сөйлемдердегі көп нүктенің орнына тиісті одағайларды қойып жаз.
Керекті сөздер: ой, бәрекелді, ай, пай-пай, ойпырмай.
а) ……., тісім ауырып тұр, қабылдай ма?
b)…….! Мына бөрік сізге керемет жарасып тұр.
c)……. Сонда қалай болды?
d)……., ішім ауырып тұр!
e)…….. Достар түгел жиналыпты.
Дескриптор
- көп нүктенің орнына тиісті одағайларды қояды;
- одағай түрлерін ажыратады.
Ұнағанын ал
Ғалымдар арасында климаттың өзгеру барысы туралы ортақ пікірлер жоқтығына қарамастан, сарапшылардың жалпы пікірі климаттық өзгерістің салдары жағымсыз болуы мүмкін дегенге келіп саяды. Мысалы, 1980 жылдан 2011 жылға дейін Еуроодақ елдерінің экономикасына тигізген тасқынның жалпы шығынын саралаған сарапшылар келген зиянды 90 миллиард еуроға тең деп бағамдады.
Осыған байланысты әлемдік ғылымда зерттеудің басым бағытын қоршаған орта климатына бейімдеуге назар аудару болып отыр. Ең бастысы, бұл басқа салаларға қарағанда, табиғи-климаттық жағдайларға және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуші ауыл шаруашылығына тікелей байланысты.
Климаттық өзгеру
Халықаралық зерттеулер көрсеткіші бойынша, әлемнің кейбір аймақтары, сонымен қоса Орталық Азия, басқаларға қарағанда, климаттық өзгерістерге ұшырауы әбден ықтимал. Оның ішінде, Қазақстанның климатына әсер етіп, онсыз да толыққанды қолдауды қажет етіп отырған ауыл шаруашылығын күнкөріске айналдырған аймақтарға үлкен зиян келтіруі әбден мүмкін. Бұл аймақтардағы өнімнің босқа ысырап болуының 70 пайызы тікелей ауа райымен байланысты Ал, кейбір аймақтарда жағымсыз ауа райы салдарынан алынған өнімнің 50-70%-ға дейіні қолдануға жарамсыз болып қалып отыр.
Мәтінді оқып, мазмұн бойынша шағын жоспар құрыңыз.
Сол күні қазақтың ең әдемі аруы атағы үшін 21 үміткер сынға түсті. Көркіне ақылы
сай қаракөз қыздарымыздың барлығы да жеңістен үмітті. Алайда, елдің ең сұлу аруы атану
үшін бойжеткендерімізге жеңіл болған жоқ. Байқауға қатысушыларға қойылған талаптар
өте жоғары болды. Бұл сайыста арулар сұлу әрі көрікті ғана емес, сондай-ақ ана тілін
құрметтейтін, тарихын, салт-дәстүрін білетін, әдебиет пен мәдениеттен хабары болуы
шарт.
Байқау бірнеше кезеңнен тұрды. Мұнда бойжеткендер шығармашылық және
зияткерлік белсенділіктерін көрсетті. Сынға түскен аруларымыз сондай-ақ, қазақ эстрада
жұлдыздарымен бірге ән шырқап, би билеп, өнерлерін паш етті. Арулардың өнерін белгілі
тележүргізуші
Айгүл Мүкей, отандық опера примасы Нұржамал Үсенбаева, ақын Айнұр
Тұрсынбаева, байқаудың продюсері Баян Есентаева, театр және кино актері Гани
Құлжановтар бағалады.
«Қазақ аруы» байқауының бас жүлдесі 20 жасар мангыстаулық Гүлназ Жолановагастолько много за