Тапсырма мәтінді оқындар.
сөздерді теріп жазыңдар.
Міннен
түйінді
Көңілді кең ұстау, барға қанағат ету, шүкіршілік кылу
Қытаганшақтық пен орынсыз бәсекеден аулақ болу. Варлык
адамдарға жақыным деп қарау. Кеңпейіл, кешірімді болу
Басқаларға үнемі жақсылық, қуаныш, бақыт-байлық қонса
екен деп ойлау. Басқаларға жол беру, қол беру сияқты із
қасиеттер «көңіл жомарттығы» деп есептеледі.
Өнегелі кісілер перзенттеріне: «Кең болсаң,
болмайсың», «Ақ пейілдің аты арып, тоны тозбайды» де
жомарт адамдардың ешқашан жаманды
көрмейтіндігін жанды мысал, жарқын бейнелер арқылы
мұқият түсіндіріп отырған. Үрпақтарының ақкөңіл, ашь
жомарт азамат болып өсулеріне көңіл бөлген. Көңілі к
жомарт адамның досы көп болады.
Ke
көңілі​

Ғылым таппай мақтанба...

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге.

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз.

Тілеуің, өмірің алдыңда,

Оған қайғы жесеңіз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ -

Бес дұшпаның, білсеңіз.

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым, ойлап қой -

Бес асыл іс, көнсеңіз.

Жамандық көрсең нәфрәтлі,

Суытып көңіл тыйсаңыз.

Жақсылық көрсең ғибрәтлі,

Оны ойға жисаңыз.

Ғалым болмай немене,

Балалықты қисаңыз?

Болмасаң да ұқсап бақ,

Бір ғалымды көрсеңіз.

Ондай болмақ қайда деп,

Айтпа ғылым сүйсеңіз,

Сізге ғылым кім берер,

Жанбай жатып сөнсеңіз?

Дүние де өзі, мал да өзі,

Ғылымға көңіл бөлсеңіз.

Білгендердің сөзіне

Махаббатпен ерсеңіз.

Ақыл сенбей сенбеңіз,

Бір іске кез келсеңіз.

Ақсақал айтты, бай айтты,

Кім болса, мейлі, сол айтты -

Ақылменен жеңсеңіз.

Надандарға бой берме,

Шын сөзбенен өлсеңіз.

Аят, хадис емес қой,

Күпір болдың демес қой,

Қанша қарсы келсеңіз.

Көп орында көріне айтпа,

Біздің сөзге ерсеңіз.

Мұны жазған кісінің

Атын білме, сөзін біл!

Осы жалған дүниеден

Шешен де өткен не бұлбұл,

Көсем де өткен не дүлдүл.

Сөз мәнісін білсеңіз,

Ақыл - мизан, өлшеу қыл.

Егер қисық көрінсе,

Мейлің таста, мейлің күл.

Егер түзу көрінсе,

Ойлап-ойлап, құлаққа іл.

Ақымақ көп, ақылды аз,

Деме көптің сөзі пұл.

Жақынның сөзі тәтті деп,

Жақыным айтты дей көрме.

Надандықпен кім айтса,

Ондай түпсіз сөзге.ерме.

Сізге айтамын, хаупім - бұл.

Өзің үшін үйренсең,

Жамандықтан жиренсең,

Ашыларсың жылма-жыл.

Біреу үшін үйренсең,

Біреу білмес, сен білсең,

Білгеніңнің бәрі - тұл.

Сөзіне қарай кісіні ал,

Кісіге қарап сөз алма.

Шын сөз қайсы біле алмай,

Әр нәрседен құр қалма.

Мұны жазған білген құл -

Ғұламаһи Дауани,

Солай депті ол шыншыл.

Сөзін оқы және ойла,

Тез үйреніп, тез жойма,

Жас уақытта көңіл - гүл.

Перевод.

Пока не знаешь — молчи.

Пока блуждаешь — молчи.

Не тешься блеском парчи,

Пустых забав не ищи.

Чтоб человеком ты был,

И вровень с веком ты был,

И нe жил бы суетой,

Ты пять врагов покори

И пять друзей избери.

Злословье, ложь, хвастовство,

Тщету пустую и лень

Смети с пути своего.

Правдивость, ясная мысль,

Упорство, скромность и труд —

Доверься — не предадут.

Будь чистым, зла сторонись,

К деяньям светлым стремись,

Чтоб разум жил добротой.

Пускай учeным не стал,

Пусть выпал жребий иной,

Но в жажде знанья залог

Твоей дороги прямой.

Не говори: «Не смогу».

Стремясь к познанью душой,

Сумеешь им овладеть.

Но, сторонясь, как чужой,

Затушишь искру души.

Богатство, счастье, покой,

Познав науки, найдeшь.

Иди на свет их благой,

И всe, что скажет другой,

Иль аксакал, или бай,

Сам взвесь ты, сам осознай.

Будь верен мысли живой.

Не тешься лживой молвой!

Борьбой за правду живи.

Пусть пошлость нагло груба,

Тем легче с нею борьба.

Будь скромен, будь молчалив,

Мой горький опыт усвой.

О говорящем тебе

Не думай: «Кто он такой?» —

Но глубже вникни в слова.

Мир помнит славных певцов,

И мудрецов, и вождей

Великих в деле своeм,

А много ль знаем о нeм!

Поверь, о юноша, мне:

Бесценны знанье и ум.

Что чуждо их глубине —

Забудь, как суетный шум.

Достигни цели вполне,

Чтоб найденное сберечь.

На мудреца — сто глупцов,

Вот горькой истины речь.

Знай также, юный мой друг:

Не в слове близких своих

Ты правды проблеск найдeшь.

Убог привычный твой круг,

Где видят в истине ложь.

Душа невежды мертва,

Пусты без мысли слова.

И сам учись, и учи.

Лишь знаньем жив человек,

Лишь знаньем движется век.

Лишь знанье — светоч сердец.

Лишeнный учеников

Учитель — словно вдовец.

Людей суди по уму,

Но не по облику их.

Разумен будь и правдив

В делах и думах своих, —

Так мудрецы говорят.

Пойми совет их простой

И, осознав, не забудь.

Да будет праведен путь,

Твоей души молодой!

Халықтың наным- сенімі мен салт- дәстүріне байланысты атын тура айтуға тыйым салынған сөздер табу деп аталады.

Қазақтың ескі әдет- ғұрпы бойынша келін болып түскен қыз күйеуінің туған – туыстарының атын өз атауымен атамайтын болған.

 Қазақ тіліндегі табудың ендігі бір түрі қатал табиғи құбылыстарға, жыртқыш аңдар мен қауіпті жәндіктерге, түрлі ауруларға байланысты қалыптасқан.

Еркежанның шолпысы да дыбыс бермеді ау.

Әжем қатты ашуланғанда ғана "қорасан келгір" деуші еді.

Қойына итқұс шапқан шопанның еңсесі түсіп кетіпті.

Төребалада ертерек келе алмады ау.

Әттең, енемді ертіп келерде, Сырғалымды да тастамау керек еді.