1.Әріп пен дыбыстың айырмашылығын айтыңдар : , қазақ тілінде неше әріп , неше дыбыс бар
Әріп – дыбыстың жазудағы таңбасы. Сөздің өмір сүру формасы – дыбыс. Бір ғана дыбысты әр түрлі өрнектей аламыз. Дыбысты айтамыз және естиміз , ал әріпті жазамыз және көреміз.
Тілдің дыбыстау мүшелері арқылы айтылып, құлақпен естілеті үн дыбыс деп аталады.
42 әріп, 37 дыбыс бар.
2.Төл дауысты дыбыстарды атаңдар
Қазақ тілінің 28 төл дыбысы бар, оның ішінде 9 дауысты. Олар қолданыстағы әліпбиде былай таңбаланады: а, ә, е, о, ө, ұ, ү, ы, і ̶ дауыстылар;
3.Дауысты дыбыстар қалай жіктеледі ?
Тілдің қатысына қарай :жуан (твердые): а, о, ы, ұ, э, (у), (и)
жіңішке (мягкие): ә, ө, і, ү, е, (у), (и
Жақтың қатысына қарай :ашық (широкие): а, ә, о, ө, е, э
қысаң (узкие): ы, і, ү, ұ, и, у
Ерін мен езудің қатысына қарай : еріндік (губные): о, ө, ү, ұ, у
езулік (негубные): а, ә, е, э, ы, і, и
4. Қазақ әліпбиінің тарихы туралы не білесіңдер ?
Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жеткен. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. 1929-40 жылдары аралығында латын графикасына негізделген әліпби жазу жүйесіне енгізілп, 1940 жылдан бері кирил әліпбиі қолданылып келеді.
5.Әліпбиді кім жатқа айтып береді ?
Әр бір оқушы
6.Орфография туралы не білесіңдер ?
Тілдегі сөздердің дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы орфография (гректің орфос — дұрыс, түзу және графия — жазу деген сөздерден алынған) деп аталады. Тіл жүйелі, қоғамдық құбылыс болғандықтан, жұрттың бәріне ортақ оның жазу ережелері болады. Әркім өзінше әр түрлі жаза беретін болса, ол жүйелі тіл болмақ емес. Кейде дұрыс жазу ережелерін емле деп те атайды.
7.Орфография туралы не білесіңдер ?
Орфоэпия (гр. 'ортһос' – дұрыс, епос – сөз, сөйлеу) – сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылу ережелерінің жиынтығы. Тілдегі сөздердің айтылуы мен жазылуы бірдей бола бермейді. Қазақ тілінің дыбыс үндестігіне сәйкес көптеген сөздер орфография нормадан ауытқып айтылады. Мысалы, құлұн, өнөр, түңгү, Амаңгелді, көг гүл, айталады, ағиық, т.б. Сөздерді дұрыс айту нормалары дыбыс үндестігіне, яғни ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпал заңдылықтарына негізделеді.
8.
9.Я , Ю әріптері неше дыбысты таңбалайды ?
Я, ю әріптері й+а, й+о дыбыстарының қосындысы болып келеді, де қосарлы дыбыстар деп аталады. Я, ю қатысқан сөздер айтылуы мен жазылуында және дыбыс саны мен әріп санында өзгеріс бар сөздер болып табылады.
10.Буынның қандай түрлерін білесіңдер ?
1. Ашық буын дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталады немесе дауыстыдан басталып дауыстыға дыбысқа бітеді. Мысалы: а-на, ә-же, қа-ла, да-ла, ба-ла, а - та, а - па, қа - ла т.б.
2. Тұйық буын дауысты дыбыстан басталып,дауыссыз дыбысқа аяқталады.Мысалы: ас-та-на, ек-пін, ек-ше, ар-шы т.б.
1 - буында: ат, ет,от,ант, өрт.т.б.
2 - буында: ки - ік, ти - ін т.б.
3 - буында: тұң – ғи - ық, а – қи - ық т.б.
4 - буында: әдеби - ет, мәдени - ет т.б.
3. Бітеу буын дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталады. Мысалы: бал -шық, бат - пақ, бөл - шек, таң - дау, сақ - тау, көк - тем, жар -ғақ,бал – дыр - ған, бал –мұз - дақ,бір – лес - тік т.б.
11.Буын мен дауыстыдыбыстардың қандай байланы сы бар ?
Бір буынның ішінде əрдайым бір дауысты дыбыс болу керек
12.Тасымал мен буын бір ме ?
Сөздегі дауысты дыбыстың қатысымен бөлініп айтылатын бөлшегі буын деп аталады ба-ла-лар, ә-ке, а-та, ат-ты.
Сөздің жолға сыймаған бөлігін келесі жолға көшіру тасымал арқылы буын жігінен жасалады.Мысалы,қа-лам, қа-зір, мек-теп сияқты сөздерді тасмалдау қажет болса, осы көрсетілген буын жігінен бірінші буынды жазып, екінші буынды келесі жолға тасмалдауға болады
13.Болады.Бір дауысты әріпті жол соңында қалдырып, сөздің қалған бөлігін тасымалдауға болмайды. Мысалы: әке, ана
Сол сияқты сөздің ең соңғы бір дауысты әріптертұратын буынын тасымалдауға болмайды. Мысалы, армия, соңғы я әрпі келесі жолға тасымалданбайды.
Бас әріптен қысқарған сөздер тасымалданбайды: МТС
Қысқартылып алынған кісі аттары тасымалданбайды: А.Құнанбаев,
Цифрмен алынған сандарды оларға қатысты қысқарған сөзден бөліп тасымалдауға болмайды
14.Дауыссыз дыбыстардың жазылу ерекшеліктеріне байланысты не үйрендіңдер ?
Қосарлы дыбыстарға біткен сөздер жалқы есім болса, қосарлы дауыссыз дыбыс түспейді. Себебі жер аты, мекеме аты және шығарма аттары сияқты жалқы есімдерді өзгертуге болмайды.
Орыс тілінен енген қосарлы ст, сть, зд, дыбыстар тізбегіне біткен сөздерге қосымша жалғанғанда, соңғы т, ть, д дыбыстары түсіп қалады.Мысалы: трест+ке, подъезд+ге, т.б.
Орыс тілінен енген ог, уг, рк, рг, нк, нг, кс, кт, ск, нкт, кль, брь, бль сияқты тіркес дыбыстарға біткен сөздерге қосымша жалғанады.
15.Дауысты ы , І дыбыстарына байланысты қандай ерекшеліктерді білесіңдер ?
.Ы,і әріптері сөздің барлық буындарында жазылады. Мысалы: тыныштық, іс, кісілік.
Ы, І сөздің барлық буындарында жазыла тұра, төмендегідей жағдайларда түсіп қалады:
а) Кейбір сөздерге тәуелдік жалғауы жалғанса: халық-халқым, әріп-әрпі т.б.
Судың адам өміріндегі маңызы зор. Су - біздің өміріміздегі ең басты нәрсе. Біздің денеміздің 80 пайызы судан тұрады. Су адам миының жұмысын ұлғайтып, қан айналымын жақсартады. Күнде таңертең ашқарынға 2 стакан су ішу маңызды, себебі суды асқазан бос кезде ішсек күні бойы асқазан-ішек жолдарының жұмысы өз ретімен жүріп, жұмысын бұзбайды. Адам күнделікті өмірде суды пайдаланады. Ол iшу және азық үшiн оны қолданады, жуыну үшiн, қыстыгүнi — жылыту үшiн. Бiз судан 80%ке тұрамыз. Су — бiздiң дене құрастырылған бас материал. Суы адамы үшiн алмастырылмайтын, темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады.
1.Әріп пен дыбыстың айырмашылығын айтыңдар : , қазақ тілінде неше әріп , неше дыбыс бар
Әріп – дыбыстың жазудағы таңбасы. Сөздің өмір сүру формасы – дыбыс. Бір ғана дыбысты әр түрлі өрнектей аламыз. Дыбысты айтамыз және естиміз , ал әріпті жазамыз және көреміз.
Тілдің дыбыстау мүшелері арқылы айтылып, құлақпен естілеті үн дыбыс деп аталады.
42 әріп, 37 дыбыс бар.
2.Төл дауысты дыбыстарды атаңдар
Қазақ тілінің 28 төл дыбысы бар, оның ішінде 9 дауысты. Олар қолданыстағы әліпбиде былай таңбаланады: а, ә, е, о, ө, ұ, ү, ы, і ̶ дауыстылар;
3.Дауысты дыбыстар қалай жіктеледі ?
Тілдің қатысына қарай :жуан (твердые): а, о, ы, ұ, э, (у), (и)
жіңішке (мягкие): ә, ө, і, ү, е, (у), (и
Жақтың қатысына қарай :ашық (широкие): а, ә, о, ө, е, э
қысаң (узкие): ы, і, ү, ұ, и, у
Ерін мен езудің қатысына қарай : еріндік (губные): о, ө, ү, ұ, у
езулік (негубные): а, ә, е, э, ы, і, и
4. Қазақ әліпбиінің тарихы туралы не білесіңдер ?
Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жеткен. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. 1929-40 жылдары аралығында латын графикасына негізделген әліпби жазу жүйесіне енгізілп, 1940 жылдан бері кирил әліпбиі қолданылып келеді.
5.Әліпбиді кім жатқа айтып береді ?
Әр бір оқушы
6.Орфография туралы не білесіңдер ?
Тілдегі сөздердің дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы орфография (гректің орфос — дұрыс, түзу және графия — жазу деген сөздерден алынған) деп аталады. Тіл жүйелі, қоғамдық құбылыс болғандықтан, жұрттың бәріне ортақ оның жазу ережелері болады. Әркім өзінше әр түрлі жаза беретін болса, ол жүйелі тіл болмақ емес. Кейде дұрыс жазу ережелерін емле деп те атайды.
7.Орфография туралы не білесіңдер ?
Орфоэпия (гр. 'ортһос' – дұрыс, епос – сөз, сөйлеу) – сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылу ережелерінің жиынтығы. Тілдегі сөздердің айтылуы мен жазылуы бірдей бола бермейді. Қазақ тілінің дыбыс үндестігіне сәйкес көптеген сөздер орфография нормадан ауытқып айтылады. Мысалы, құлұн, өнөр, түңгү, Амаңгелді, көг гүл, айталады, ағиық, т.б. Сөздерді дұрыс айту нормалары дыбыс үндестігіне, яғни ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпал заңдылықтарына негізделеді.
8.
9.Я , Ю әріптері неше дыбысты таңбалайды ?
Я, ю әріптері й+а, й+о дыбыстарының қосындысы болып келеді, де қосарлы дыбыстар деп аталады. Я, ю қатысқан сөздер айтылуы мен жазылуында және дыбыс саны мен әріп санында өзгеріс бар сөздер болып табылады.
10.Буынның қандай түрлерін білесіңдер ?
1. Ашық буын дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталады немесе дауыстыдан басталып дауыстыға дыбысқа бітеді. Мысалы: а-на, ә-же, қа-ла, да-ла, ба-ла, а - та, а - па, қа - ла т.б.
2. Тұйық буын дауысты дыбыстан басталып,дауыссыз дыбысқа аяқталады.Мысалы: ас-та-на, ек-пін, ек-ше, ар-шы т.б.
1 - буында: ат, ет,от,ант, өрт.т.б.
2 - буында: ки - ік, ти - ін т.б.
3 - буында: тұң – ғи - ық, а – қи - ық т.б.
4 - буында: әдеби - ет, мәдени - ет т.б.
3. Бітеу буын дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталады. Мысалы: бал -шық, бат - пақ, бөл - шек, таң - дау, сақ - тау, көк - тем, жар -ғақ,бал – дыр - ған, бал –мұз - дақ,бір – лес - тік т.б.
11.Буын мен дауыстыдыбыстардың қандай байланы сы бар ?
Бір буынның ішінде əрдайым бір дауысты дыбыс болу керек
12.Тасымал мен буын бір ме ?
Сөздегі дауысты дыбыстың қатысымен бөлініп айтылатын бөлшегі буын деп аталады ба-ла-лар, ә-ке, а-та, ат-ты.
Сөздің жолға сыймаған бөлігін келесі жолға көшіру тасымал арқылы буын жігінен жасалады.Мысалы,қа-лам, қа-зір, мек-теп сияқты сөздерді тасмалдау қажет болса, осы көрсетілген буын жігінен бірінші буынды жазып, екінші буынды келесі жолға тасмалдауға болады
13.Болады.Бір дауысты әріпті жол соңында қалдырып, сөздің қалған бөлігін тасымалдауға болмайды. Мысалы: әке, ана
Сол сияқты сөздің ең соңғы бір дауысты әріптертұратын буынын тасымалдауға болмайды. Мысалы, армия, соңғы я әрпі келесі жолға тасымалданбайды.
Бас әріптен қысқарған сөздер тасымалданбайды: МТС
Қысқартылып алынған кісі аттары тасымалданбайды: А.Құнанбаев,
Цифрмен алынған сандарды оларға қатысты қысқарған сөзден бөліп тасымалдауға болмайды
14.Дауыссыз дыбыстардың жазылу ерекшеліктеріне байланысты не үйрендіңдер ?
Қосарлы дыбыстарға біткен сөздер жалқы есім болса, қосарлы дауыссыз дыбыс түспейді. Себебі жер аты, мекеме аты және шығарма аттары сияқты жалқы есімдерді өзгертуге болмайды.
Орыс тілінен енген қосарлы ст, сть, зд, дыбыстар тізбегіне біткен сөздерге қосымша жалғанғанда, соңғы т, ть, д дыбыстары түсіп қалады.Мысалы: трест+ке, подъезд+ге, т.б.
Орыс тілінен енген ог, уг, рк, рг, нк, нг, кс, кт, ск, нкт, кль, брь, бль сияқты тіркес дыбыстарға біткен сөздерге қосымша жалғанады.
15.Дауысты ы , І дыбыстарына байланысты қандай ерекшеліктерді білесіңдер ?
.Ы,і әріптері сөздің барлық буындарында жазылады. Мысалы: тыныштық, іс, кісілік.
Ы, І сөздің барлық буындарында жазыла тұра, төмендегідей жағдайларда түсіп қалады:
а) Кейбір сөздерге тәуелдік жалғауы жалғанса: халық-халқым, әріп-әрпі т.б.
Судың адам өміріндегі маңызы зор. Су - біздің өміріміздегі ең басты нәрсе. Біздің денеміздің 80 пайызы судан тұрады. Су адам миының жұмысын ұлғайтып, қан айналымын жақсартады. Күнде таңертең ашқарынға 2 стакан су ішу маңызды, себебі суды асқазан бос кезде ішсек күні бойы асқазан-ішек жолдарының жұмысы өз ретімен жүріп, жұмысын бұзбайды. Адам күнделікті өмірде суды пайдаланады. Ол iшу және азық үшiн оны қолданады, жуыну үшiн, қыстыгүнi — жылыту үшiн. Бiз судан 80%ке тұрамыз. Су — бiздiң дене құрастырылған бас материал. Суы адамы үшiн алмастырылмайтын, темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады.
Объяснение:
Лучший ответ берші плз