Киіз үй[1] — Орталық және Орта Азия халықтарының негізгі баспанасы; Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі.[2]

Қазақ киіз үйде
Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі.
Көшпенділердің киіз үйі — тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Қазақстан жер сілкінісінен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үйлер апарып жүрді.
Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй.Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады.Кереге әдетте екі түрлі болады.Оның бірі кең көзді кереге « желкөз» деп аталады.Бұл артуға жеңіл, бірақ сәнсіз, сүйегі жеңіл болғандықтан желге төзімсіздеу болып келеді.Екінші түрі тар көзді кереге – «торкөз» деп аталады, ол артуға ауырлау болғанымен , желге өте төзімді.Кереге жиналмалы бөлек-бөлек қанаттардан жасалады.Ал керегеден жоғары сидам, жіңішке ағаштан жұмырлап жасалып, қарны иілген уықтардан қаусырыла күмбез шығарылады.Уықтардың басы дөңгелене жайылған керегенің аша басына айқастырыла байланып, ұшы (қаламы) шаңырақтың көзіне шаншылады.Шаңырақ-үй күмбезінің төбесі әрі терезесі. Керегенің сыртынан әр алуан бояулы жүн оралып, өрнек түсіріліп тоқылған шымши немесе жалаңаш шиден тоқылған ши ұсталады.Кереге мен уықтар уықбау, кермебау, басқұр, құр және басқа да бау-шулармен бекітіледі.Үйдің ағаштан жасалғандарын «сүйегі» деп атайды.Үй ағашының сыртынан арнаулы үй киіздері-қабырғасына туырлық, үстіне үзік, төбесіне түндік жабылады. Бұл үй киіздері бау-шулар арқылы ұштастырылады.Киіз үйдің есігінің биіктігі бір жарым метр,ені 0,8 метр келеді.Оған ағаштан оюлап жасалған «сықырлауық»деп аталатын жарма есік орнатылады.Сықырлауық сыртынан ораулы шиден тоқып, оюлы киіз қаптаған жаппа есік түсіріледі.Үйдің ортасында тамақ пісіретін ошағы болады.Үйдің оң жағында төсек, оның тұсына тұскиіз ұсталып, төсекті қоршап шымылдық тартылады.Үйдің төріне жұқаяқ қойылып,оның үстіне абдыра, көрпе-жастық т.б жүктер жиналады.Үйдің сол жағына кебеже , қазанаяқ, саба сияқты ыдыстар қойылып, шыптамен қоршалады. Талай ғасырлық көшпелі тұрмыс тәжірибесінен туған қазақтың киіз үйі – күннің аптабы мен түннің дым-сызынан , жауын-шашын мен аңызақтан, бораннан сақтануға ыңғайлы, әрі ауалы, әрі жарық болудың үстіне көші-қонға қлоайлы, оны жарты сағат ішінде жығып-артуға да, жарты сағат ішінде көліктен түсіріп, тігіп алуға да болады
Бас: адамның дене мүшесі, таудың шыңы, ең биік жері, бұлақтың шығар жері, іс-әрекет басы (жұмыс басы), т.б
Айбек ойнап жүріп басын ұрып алды. Кеше мен әкеммен тау басына шықтым. Бұлақтың басында су өте таза болады. Айгүл бүгінгі шараның басы қасында жүрді.
Мен: мен (өзім), екі затты немесе адамдырды айтқанда.
Мен балмұздақты жақсы көремін. Ару мен Еңлік жақсы достар
Жас: адамның жасы, көз жасы, адамның жастығын айтқанда (жас бала). Атам алпыс үш жаста. Әжем ескі суреттерді көріп, көзіне жас алды. Мына жас бала үлкен жұмыс атқарып жүр.
Кез: болған уақыт, кездесу, кезігу Жас кезімде өте аңғал едім. Анам ескі сыныптастарымен кездесті. Сабағын оқымағандықтан, сәтсіздікке кез болды.
Табыс: ақша табысы, туыспен не доспен табысу Компания өркендеп, үлкен табыс табуда. осы бағдарламаның арқасында туыстар бір-бірімен табысып жатыр.
Кіріс: ақша кірісі, есіктен кіру, жұмысқа кірісу Фабриканың кірісі түскен тапсырысқа тікелей байланысты. Жұлдыздың кірісі ерсі көрінді. Ол жұмысқа бірден кірісіп кетті
Ат: есім, жылқы, садақпен ату Мына баланың аты Ерсұлтан. Көкпар- ат үстінде ойналатын қазақтың ұлттық ойыны. Қызыл кітапқа енген жануарларды атуға тыйым салынған.
Жат: жастыққа жату, біреуді не бір жерді жатсыну, жат мекен - Кел, мұнда жатып, кішкене дем ал! Сәбилер өзіне таңсық адамды көргенде жатсынып, жылай бастайды екен. Жат мекен бәрібір туған жерге жетпейді.
Объяснение:
Киіз үй[1] — Орталық және Орта Азия халықтарының негізгі баспанасы; Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі.[2]

Қазақ киіз үйде
Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі.
Көшпенділердің киіз үйі — тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Қазақстан жер сілкінісінен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үйлер апарып жүрді.
Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй.Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады.Кереге әдетте екі түрлі болады.Оның бірі кең көзді кереге « желкөз» деп аталады.Бұл артуға жеңіл, бірақ сәнсіз, сүйегі жеңіл болғандықтан желге төзімсіздеу болып келеді.Екінші түрі тар көзді кереге – «торкөз» деп аталады, ол артуға ауырлау болғанымен , желге өте төзімді.Кереге жиналмалы бөлек-бөлек қанаттардан жасалады.Ал керегеден жоғары сидам, жіңішке ағаштан жұмырлап жасалып, қарны иілген уықтардан қаусырыла күмбез шығарылады.Уықтардың басы дөңгелене жайылған керегенің аша басына айқастырыла байланып, ұшы (қаламы) шаңырақтың көзіне шаншылады.Шаңырақ-үй күмбезінің төбесі әрі терезесі. Керегенің сыртынан әр алуан бояулы жүн оралып, өрнек түсіріліп тоқылған шымши немесе жалаңаш шиден тоқылған ши ұсталады.Кереге мен уықтар уықбау, кермебау, басқұр, құр және басқа да бау-шулармен бекітіледі.Үйдің ағаштан жасалғандарын «сүйегі» деп атайды.Үй ағашының сыртынан арнаулы үй киіздері-қабырғасына туырлық, үстіне үзік, төбесіне түндік жабылады. Бұл үй киіздері бау-шулар арқылы ұштастырылады.Киіз үйдің есігінің биіктігі бір жарым метр,ені 0,8 метр келеді.Оған ағаштан оюлап жасалған «сықырлауық»деп аталатын жарма есік орнатылады.Сықырлауық сыртынан ораулы шиден тоқып, оюлы киіз қаптаған жаппа есік түсіріледі.Үйдің ортасында тамақ пісіретін ошағы болады.Үйдің оң жағында төсек, оның тұсына тұскиіз ұсталып, төсекті қоршап шымылдық тартылады.Үйдің төріне жұқаяқ қойылып,оның үстіне абдыра, көрпе-жастық т.б жүктер жиналады.Үйдің сол жағына кебеже , қазанаяқ, саба сияқты ыдыстар қойылып, шыптамен қоршалады. Талай ғасырлық көшпелі тұрмыс тәжірибесінен туған қазақтың киіз үйі – күннің аптабы мен түннің дым-сызынан , жауын-шашын мен аңызақтан, бораннан сақтануға ыңғайлы, әрі ауалы, әрі жарық болудың үстіне көші-қонға қлоайлы, оны жарты сағат ішінде жығып-артуға да, жарты сағат ішінде көліктен түсіріп, тігіп алуға да болады
Айбек ойнап жүріп басын ұрып алды.
Кеше мен әкеммен тау басына шықтым.
Бұлақтың басында су өте таза болады.
Айгүл бүгінгі шараның басы қасында жүрді.
Мен: мен (өзім), екі затты немесе адамдырды айтқанда.
Мен балмұздақты жақсы көремін.
Ару мен Еңлік жақсы достар
Жас: адамның жасы, көз жасы, адамның жастығын айтқанда (жас бала).
Атам алпыс үш жаста.
Әжем ескі суреттерді көріп, көзіне жас алды.
Мына жас бала үлкен жұмыс атқарып жүр.
Кез: болған уақыт, кездесу, кезігу
Жас кезімде өте аңғал едім.
Анам ескі сыныптастарымен кездесті.
Сабағын оқымағандықтан, сәтсіздікке кез болды.
Табыс: ақша табысы, туыспен не доспен табысу
Компания өркендеп, үлкен табыс табуда.
осы бағдарламаның арқасында туыстар бір-бірімен табысып жатыр.
Кіріс: ақша кірісі, есіктен кіру, жұмысқа кірісу
Фабриканың кірісі түскен тапсырысқа тікелей байланысты.
Жұлдыздың кірісі ерсі көрінді.
Ол жұмысқа бірден кірісіп кетті
Ат: есім, жылқы, садақпен ату
Мына баланың аты Ерсұлтан.
Көкпар- ат үстінде ойналатын қазақтың ұлттық ойыны.
Қызыл кітапқа енген жануарларды атуға тыйым салынған.
Жат: жастыққа жату, біреуді не бір жерді жатсыну, жат мекен
- Кел, мұнда жатып, кішкене дем ал!
Сәбилер өзіне таңсық адамды көргенде жатсынып, жылай бастайды екен.
Жат мекен бәрібір туған жерге жетпейді.