Өткен ша время) Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
1     Мен  
       Бiз  
основа глагола +
ды/ді
ты/ті
+

м
қ / к

2     Сен  
       Сендер  
       Сiз  
       Сiздер  

ң
ңдар / ңдер
ңыз / ңiз
ңыздар / ңiздер

3     Ол, Олар  

–

От глагола в неопределённой форме отбрасывается суффикс 'у', затем добавляются суффиксы 'ты/ті', если основа глагола оканчивается на глухую согласную. В остальных случаях добавляются суффиксы 'ды/ді'.
жаз
тыңда
демал
+ ды    
  түсін
бер
биле
+ ді    

айт
  тырыс
аш
+ ты    
сүрт
кес
көш
+ ті    

​

Әр халықтың бала тәрбиесіндегі өзіндік ерекшеліктері арқылы мәдени құндылықтары қалыптасады. Ата-бабамыз ұл баланы ертеңгі абыройлы әке, қадірлі отағасы, елді қорғайтын ер, батыр, би, ақын, ұлттың намысты азаматы ретінде әділдікке, қайсарлыққа, кешірімді болуына, өнерге, білімге, салт-дәстүрімізді сақтауға тәрбиелеген. Ұл бала – қазақта шаңырақ иесі, ер-азамат – ата-ананың отын тұтатушы болып саналады. Қазақ отбасындағы тәрбиенің ерекшелігі жасы кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып кішінің, әке тұрып ұлдың, шеше тұрып қыздың орынсыз сөйлемеуінде. Сөз жоқ үлкенді құрметтеу әдеті жауапкершілік, адамгершілік сезімдерін туғызған. Дұрыс бағытқа бағдарлау көп жағдайда абыройлы әкеге, үлгілі отағасына, қадірлі ағаларына байланысты.

Халқымыз ұл бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. «Әке көрген оқ жонар...» дей отырып, қазақ отбасында әкелер өзінің білетін бар өнерін ұлдарына үйретіп, оларды мерген, аңшы, яғни «сегіз қырлы, бір сырлы» жігіт етіп тәрбиелеген. Бала ес білгеннен бастап, оның құлағына «сен ертеңгі шаңырақ иесісің, болашақ әкесің, арқа сүйер жарсың, отбасының асыраушысысың, сондықтан да жаманнан жирен, жақсыдан үйрен» деген сөздерді құйып отырған.

Қазіргі қыздардың көбісі боянып, сәнденіп, тырнағын бояп жүреді. Ал бұрыңғы қыздардың көбісі боянбайтын, көп жұмыс істеп, өздеріне аз көңіл бөлетін еді.Қазіргі қыздардың көбісі, өздері үйді сыпырмайды, шаңсорғышты пайдаланады, өз қолдарымен кір жумайды, кір жуғыш машинана пайдаланады, өздері ыдыс жумайды, ыдыс жуғыш машинаны пайдаланады.Ал бұрыңғы заманның қыздары барлығын өзі істейтін.Қорытындылай келе айтарым, қазіргі кездегі қыздар көп жұмыс істегісі келмейді.Ал қазіргі ұлдардың көбісі еліне патриот болғысы келмейді.Әскерге барудан қашады.Ал бұрыңғы заманның ұлдарының көбісі еліне патриот болғысы келіп, әскерге баратын.Қазіргі ұлдардың көбісінін, еліне жеріне деген сүйіспеншілігі кетіп қалған.Қорытындылай келе айтарым, қазіргі ұлдардың көбісі елін қорғаудан қашады.