Тоқылдақ тұқымдастар (Рісidае) - ерекше ұзын қашау тәрізді тұмсығы бар шағын және орташа денелі (300 г шамасында) тоқылдақтәріздес құстар отрядына жататын тұқымдас құстардың бірі. Тұмсықта бойлай созылған қырлар мен қатпарлар болады, тілі - ұзын және нығыз, тұмсықтың ұзындығындай алға созылып шығуға бейім, тілінің ұшы үшкір, арнайы сөл шығатындықтан, жабысқақ болып келеді. Тоқылдақтар осы тұмсықтың жәрдемімен қабық тесігі мен жарығына және сүрегіне тереңірек бойлап, бунақденелілерді және олардың дернәсілдерін жапсырып немесе шаншып алады. Жабын қауырсындары - қатқыл, көбінесе ашық түсті. Құйрығы - ұзын, конус пішінді қатқыл. Құс құйрығын таяныш етіп, қысқа және өте имек, өткір тырнақтарымен тік бетке жабысады. Аяқтары - қысқа және күшті екі саусағы - алға, екі саусағы - артқа бағытталған 4 саусағы болады. Орман құсы, отырықшы өмір сүреді, кейде шағын қашықтыққа қоныс аударады. Топ та үйір де түзбейді. Моногамиялы, жұбын көптеген жылдар бойы жиі сақтайды. Қабықта және сүректе тіршілік ететін бунақденелілерді және солардың дернәсілдерін жейді, дегенмен затия бетіндегі азықтарды да шоқиды. Күзде және қыста тұқымдар мен жемістерді жейді. Тоқылдақтар отрядында 207 түрді қамтитын 34-35 туыс бар. Қазақстанда 5 туыстан 8 түр кездеседі.
Орман шаруашылығында тоқылдақтардың пайдасы үлкен. Олар күн сайын бірнеше жүз зиянды насекомдарды қырады. Тоқылдақтар әсіресе жаз айларында пайдалы, өйткені, олар бұл кезде насекомдармен қоректенеді. Қыста тоқылдақтар көпшілігінде кылқанды ағаштардың дәндерімен қоректенеді. Үзіп алған жаңғақтарын өздері шоқып жасаған ағаш қуыстарына бекітіп қойып, оны қаты тұмсығымен жарып, ішінен дәнін алып жейді. Пайдаланылып болған бүршік қабығын жерге түсіреді. Тоқылдақтардың жаңғақтарды апарып бекітіп қойып, ішінен дәнін алып жейтін жерін “дүкен” деп атайды. Мұндай “дүкендердің” астында қарағайдын, бірнеше мыңдаған тұқымы алынған бүрлері үйіліп қалады. Тоқылдақтардың келтіретін аздаған осындай зияндарынан, олардың пайдасы аздаған көп. Сондықтан да халык “тоқылдақ — тоғай дәрігері” деп атайды
Сұрақ: Жер қай кезде масатыдай құлпырады?
Толық жауап: Жазғытұры жер масатыдай құлпырады
Қысқа жауаn: Жазғытұры.
Сұрақ: Күннің көзі қалай елжірейді?
Қысқа жауап: Ата - анадай;
Толық жауап: Күннің көзі ата - анадай елжірейді.
Сұрақ: Су қалай ағады?
Қысқа жауап: Сыбдыр қағып, бұраңдап;
Толық жауап: Су сыбдыр қағып, бұраңдап ағады.
Сұрақ: Жылы жел неге хабар береді?
Қысқа жауап: Ай, жұлдызға;
Толық жауап: Жылы жел ай, жұлдызға хабар береді.
Сұрақ: Жер қандай көрпесін сілкіп тастайды?
Қысқа жауап: Азалы ақ;
Толық жауап: Жер азалы ақ көрпесін сілкіп тастайды
Объяснение:
Абай Құнанбайұлы "Жазғытұры"
түс-етістік, негізгі, салт, болымды
е-көсемшенің жұрнағы
ді-жіктік жалғауының 3 жағы
демей сөзіне морфологиялық талдау:
де-көмекші етістік
ме-болымсыз етістік жұрнағы
й-көсемшенің жұрнағы
даттайсың сөзіне морфологиялық талдау:
дат-зат есім, дара, дерексіз, жалпы
та-есім сөздерден етістік тудыратын жұрнақ
й-көсемшенің жұрнағы
сың-жіктік жалғауының 2 жағы
дейді сөзіне морфологиялық талдау:
де - көмекші етістік
й-көсемшенің жұрнағы
ді-жіктік жалғауының 3 жағы
барады сөзіне морфологиялық талдау:
бар - етістік, негізгі, салт, болымды
а-көсемшенің жұрнағы
ды-жіктік жалғауының 3 жағы