Томенде берылген такырыптардын бырыне тиысты курылым мен стильди(ресми,бейресми)шамамен 200-250

Фонетикалық талдау

   Қазақ тілінен жүргізілетін жұмыстардың ішінде граматикалық талдауға біршама ұқсас, онымен жанаса жүргізілетін жұмыстардың бірі – фонетикалық талдау. Фонетикалық талдау граматикалық талдау емес, сондықтан оны фонетикалық талдау деп өз атымен атаған жөн.

1. Дауысты дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:

а - жуан, ашық, езулік дауысты;

ә - жіңішке, ашық, езулік дауысты;

о – жуан, ашық, еріндік дауысты;

ө - жіңішке, ашық, еріндік дауысты;

е - жіңішке, ашық, езулік дауысты;

ұ – жуан, қысаң, еріндік дауысты;

ү - жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;

ы - жуан, қысаң, езулік дауысты;

і - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;

у - жуан, қысаң, еріндік дауысты;

и - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;

э – ашық, езулік дауысты; (орыс тілінен енген сөздерде ғана кездеседі).

2. Дауыссыз дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:

б – ұяң дауыссыз;

в - ұяң дауыссыз;

ғ - ұяң дауыссыз;

д - ұяң дауыссыз;

ж - ұяң дауыссыз;

з - ұяң дауыссыз;

й – үнді дауыссыз;

к – қатаң  дауыссыз;

л – үнді дауыссыз;

м - үнді дауыссыз;

н - үнді дауыссыз;

ң - үнді дауыссыз;

п - қатаң  дауыссыз;

р - үнді дауыссыз;

с - қатаң  дауыссыз;

т - қатаң  дауыссыз;

у - үнді дауыссыз;

ф - қатаң  дауыссыз;

х - қатаң  дауыссыз;

ц - қатаң  дауыссыз;

ш - қатаң  дауыссыз;

щ - қатаң  дауыссыз (орыс тілінен енген сөздерде  кездеседі, бірді – екілі қазақ сөздерінде ұшырайды. Ащы, тұщы)

Мысалы, мына сөйлемдерге фонетикалық талдау жасап көрейік:

Ең алдымен сөйлемнен  дауысты дыбыстарды тауып, астын бір сызады, содан кейін дауыссыздарын тауып, астын екі сызу керек. Осыдан соң оларды бір дыбыс екі қайталанбайтын етіп, жеке – жеке тізіп жазамыз:  

Оның  шығармасы үздік деп табылды.

Оның    о – ашық буын,     ның – бітеу буын

о – жуан, ашық, еріндік дауысты;

н – үнді дауыссыз;

ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;

ң – үнді дауыссыз;

4  әріп,  4 дыбыс бар.

шығармасы  шы – ашық буын,   ғар – бітеу буын,  ма - ашық буын,  сы - ашық буын.

ш –  қатаң  дауыссыз;

ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;

ғ – ұяң дауыссыз;

а – жуан, ашық, езулік дауысты;

р – үнді дауыссыз;

м – үнді дауыссыз;

а – жуан, ашық, езулік дауысты;

с – қатаң  дауыссыз;

ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;

9 әріп,  9 дыбыс бар.

үздік, үз – тұйық буын,   дік – бітеу буын.

ү –  жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;

з –  ұяң дауыссыз;

д –  ұяң дауыссыз;

і –  жіңішке, қысаң, езулік дауысты;

к –  қатаң  дауыссыз;

5 әріп,  5 дыбыс бар.

деп,  деп – бітеу буын.

д –  ұяң дауыссыз;

е –  жіңішке, ашық, езулік дауысты;

п –  қатаң  дауыссыз;

3 әріп,  3 дыбыс бар.

табылды.  та – ашық буын,  был – бітеу буын,  ды – ашық буын

т – қатаң  дауыссыз;

а – жуан, ашық, езулік дауысты;

б – ұяң дауыссыз;

ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;

л – үнді дауыссыз;

д – ұяң дауыссыз;

ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;

7 әріп,  7 дыбыс бар.

Объяснение:

Қазір дүние жүзі елдері  жахандану дәуірін бастан кешіріп жатыр. Бізде әлемдік өркениеттің  заманауи  жетістіктерін өзімізге қабылдай отырып, әлемдік даму жолына түсуге ұмтылыс жасап жатырмыз. Дегенмен жахандану дәуірінде де ұлттық рухани құндылықтарымызды қадірлеп, бағалай алуымыз қажет. Әсіресе солардың барлығының ең маңыздысы  болып саналатын  қазақ тілінің мәртебесін көтеру –бүгінгі күннің аса маңызды мәселесі.

Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жыл сайынғы Жолдауында мемлекеттік тілдің тиісті деңгейде дамуына, қолданыс аясының кеңеюіне ерекше назар аударып келеді. Қоғамда қазақ тілінің мемлекеттік дәрежесін нығайтуеліміздің  саясатының басты басымдығы болып қала бермек.

Қоғамда, мемлекеттік  тілдіқолдану мүмкіндігі жоғарысалаларда қазақ тілінің қолданыс аясы едәуір кеңейіп келе жатыр деп айтуға толық негіз бар.  Оның дәлелі ретінде өнер, әдебиет, мәдениет, ба з, радио, теледидарымыз  90-  жылдарға қарағанда әлдеқайда қазақша сайрап тұр десек те болады. Бұл біздің мемлекеттік  тіліміздің мәртебесінің асқақтағаны.

Сонымен бірге тіл саясатының көпұлтты  мемлекетіміздің  тұрақты дамуына ізгілікті қызмет етіп отырғандығы қуантады. Елімізде тату –тәтті ғұмыр кешіп жатқан әр ұлт өкілдерінің қазақ тілін білуге талпынуы қуантатын жағдай.  

Елбасымыздың «Мемлекеттік тілді білмейінше, мемлекеттік органдарда, қызмет көрсету саласында, құқық қорғау органдарында немесе сот саласында жұмыс істеу мүмкін болмайды» деген сөзі бүгінгі күннің және келешектің нақты ұстанымы екендігі сөзсіз.

Әсіресе, мемлекеттік органдарда іс жүргізуді толық мемлекеттік тілге көшірудің үлкен стратегиялық маңызы бар. Себебі, қоғамдық өмірдің қай саласы болмасын мемлекеттік органдар арқылы басқарылады.    

Қазіргі қоғамымызда жастардың белсенділігі жоғары. Жастарға баса назар аудару арқылы  тіл саясатын жүргізу  мол жемісін береді деп ойлаймын.

Тіл –халықтың жаны. Тіл –қай ұлттың  болмасын тарихы мен тағдыры, тәлімі мен тәрбиесінің негізі, қатынас құралы.Міне осы орайда ана тіліміз жайлы ойлану әрқайсымыз үшін парыз.

«Адамға екі нәрсе тірек тегі, бірі-тіл, бірі- ділің жүректегі» — деп, Ж.Баласұғын айтқандай, алдымен өзін қазақпын деп санайтындар ғана емес, Қазақстан топырағында тұратын таза ниетті әрбір азамат, мемлекеттік тіл-қазақ тілін өзіне тірек етіп, ол тілді жүрегімен сүюі тиіс.