Қазақтың ұлттық ойындары бес түрге бөлінеді. Олар: аңға байланысты, малға байланысты, түрлі заттармен ойналатын, зеректікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін, соңғы кезде қалыптасқан ойындар. Олардың негізгілерінің өзі жүзден астам. Бұл ойындардың көбісінің ежелден қалыптасқан арнайы өлеңдері бар. Өлеңдер ойынның эстетикалық әсерін арттырып, балалардың өлең-жырға деген ыстық ықыласын оятып, көңілін көтереді, дүниетанымын арттырып, еңбекке баулиды, ширықтырып, шынықтырады. Этнограф – ғалымдардың пайымдауынша, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар мен алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады. Біздің қоғамыздағы ұлттық ойындардың негізі, шығу тегі халқымыздың көшпелі дәстүрлі шаруашылық қарекеттерінен бастау алады. Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізділген. Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, — Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты не- гізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
Қалтырауық қамыр кемпір және Ақ боран Күзем алу Тоғыз аяқ, тоғыз табақ Тоқым қағар Жар-жар (ойын-сауық) Қыз кәде Беташар Бастаңғы Бұғынбақ Шалма (ойын) Түйілген шыт Дауыста, атыңды айтам Сиқырлы таяқ Шертпек Инемді тап Айдап сал Қарамырза Белбеу тастау Монданақ Қаһарлы-Бану Көрші ойыны Кім шертті? Есімде (ойын) Сақина тастау (ойын) Жылдырт-жылдырт Үйімнің үстіндегі кім? Алтыбақан Жануарлар дүниесіне, аңшылыққа байланысты ойындарӨңдеу
Аңшылар (ойын) Тұзақ құру Ақ байпақ Көк сиыр Түйе-түйе Жануарлар қалай үндейді (ойын) Қой бағу (ойын) Дене шынықтару спорт ойындарыӨңдеу
Атқаума (ойын) Айгөлек (ойын) Айтжүргін Мәлкі тотай Соқыртеке Орамал тастау Жаяу жарыс Әуе таяқ Жанды дөңгелек Қап киіп жарысу (ойын) Тоспа доп Қарғымақ Қарақұлақ (ойын) Алакүшік Доп тебу Қасқырқақпан Қырықаяқ (ойын) Бойға доп дарытпа Ақ сандық, көк сандық Көген тартыс Тең көтеру Кім түртті? Бүркіт (ойын) Ұшты-ұшты Сақ құлақ (ойын) Қуалап соқ (ойын) Сен тұр, сен шық! Шымбике Тауқырайдан Асау мәстек Көги гөк Үй артында қол ағаш Марламқаш Айқұлақ ойыны Біз де Арқан тарту Ептілік (ойын) Бәлләй Теңге ілу Ортаға түспек Дәл басу Етек-етек Даусынан біл Күшің жетсе — үзіп кет Жаңылма Байқап қал! Қазан доп Күллій Ақ сүйек (ойын) Орда (ойын) Жаяу көкпар Таяқ ойнау Таяқ жүгірту Атшылар жарысы Қардан жасалған тир Тепе-теңдік (ойын) Жүйріктер жеңеді Қармақ (ойын) Судағы жасырынбақ Бөрік теппек Жігіт қуалау Тымақ ұру Бұғынай Қосқұлақ (ойын) Тартыс (ойын) Қындық-сандық Қара сиыр Сиқырлы таяқ Қарагие Түйілген орамал Жүрелей секіру Қазақ күресі Жатып күресу Тауық күрес Білектесу Сірес Арқан тартыс Бәйге мен аламан бәйге Тай жарыс Құнан жарыс Дөнен жарыс Жорға жарыс Аударыспақ Түйе жарыс Табақ алып қашу немесе мүше алып қашу Қыз қуу Теңге алу Ат омыраулату Жігіт қуу Ат үстіндегі тартыс Жаяу тартыс Сайыскерлер Аш қасқыр Дүмпілдек Кім жылдам? Үш орындық Шүлдік (ойын) Домалақ ағаш Арынды арқан Қарт-құрт Тұтқын алу Бөрік жасырмақ Қамалды қорғау Жасырынбақ Ошақ (ойын) Шалма тастау Жапалақтар мен қарлығаштар (ойын) Асық ойындары Бес тас Атбақыл
Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізділген.
Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, — Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты не- гізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
Қалтырауық қамыр кемпір және Ақ боран
Күзем алу
Тоғыз аяқ, тоғыз табақ
Тоқым қағар
Жар-жар (ойын-сауық)
Қыз кәде
Беташар
Бастаңғы
Бұғынбақ
Шалма (ойын)
Түйілген шыт
Дауыста, атыңды айтам
Сиқырлы таяқ
Шертпек
Инемді тап
Айдап сал
Қарамырза
Белбеу тастау
Монданақ
Қаһарлы-Бану
Көрші ойыны
Кім шертті?
Есімде (ойын)
Сақина тастау (ойын)
Жылдырт-жылдырт
Үйімнің үстіндегі кім?
Алтыбақан
Жануарлар дүниесіне, аңшылыққа байланысты ойындарӨңдеу
Аңшылар (ойын)
Тұзақ құру
Ақ байпақ
Көк сиыр
Түйе-түйе
Жануарлар қалай үндейді (ойын)
Қой бағу (ойын)
Дене шынықтару спорт ойындарыӨңдеу
Атқаума (ойын)
Айгөлек (ойын)
Айтжүргін
Мәлкі тотай
Соқыртеке
Орамал тастау
Жаяу жарыс
Әуе таяқ
Жанды дөңгелек
Қап киіп жарысу (ойын)
Тоспа доп
Қарғымақ
Қарақұлақ (ойын)
Алакүшік
Доп тебу
Қасқырқақпан
Қырықаяқ (ойын)
Бойға доп дарытпа
Ақ сандық, көк сандық
Көген тартыс
Тең көтеру
Кім түртті?
Бүркіт (ойын)
Ұшты-ұшты
Сақ құлақ (ойын)
Қуалап соқ (ойын)
Сен тұр, сен шық!
Шымбике
Тауқырайдан
Асау мәстек
Көги гөк
Үй артында қол ағаш
Марламқаш
Айқұлақ ойыны
Біз де
Арқан тарту
Ептілік (ойын)
Бәлләй
Теңге ілу
Ортаға түспек
Дәл басу
Етек-етек
Даусынан біл
Күшің жетсе — үзіп кет
Жаңылма
Байқап қал!
Қазан доп
Күллій
Ақ сүйек (ойын)
Орда (ойын)
Жаяу көкпар
Таяқ ойнау
Таяқ жүгірту
Атшылар жарысы
Қардан жасалған тир
Тепе-теңдік (ойын)
Жүйріктер жеңеді
Қармақ (ойын)
Судағы жасырынбақ
Бөрік теппек
Жігіт қуалау
Тымақ ұру
Бұғынай
Қосқұлақ (ойын)
Тартыс (ойын)
Қындық-сандық
Қара сиыр
Сиқырлы таяқ
Қарагие
Түйілген орамал
Жүрелей секіру
Қазақ күресі
Жатып күресу
Тауық күрес
Білектесу
Сірес
Арқан тартыс
Бәйге мен аламан бәйге
Тай жарыс
Құнан жарыс
Дөнен жарыс
Жорға жарыс
Аударыспақ
Түйе жарыс
Табақ алып қашу немесе мүше алып қашу
Қыз қуу
Теңге алу
Ат омыраулату
Жігіт қуу
Ат үстіндегі тартыс
Жаяу тартыс
Сайыскерлер
Аш қасқыр
Дүмпілдек
Кім жылдам?
Үш орындық
Шүлдік (ойын)
Домалақ ағаш
Арынды арқан
Қарт-құрт
Тұтқын алу
Бөрік жасырмақ
Қамалды қорғау
Жасырынбақ
Ошақ (ойын)
Шалма тастау
Жапалақтар мен қарлығаштар (ойын)
Асық ойындары
Бес тас
Атбақыл