ТЫҢДАЛЫМ ОҚЫЛЫМ МӘТІНМЕН Ж
4
-тапсырма.
Мәтінді тыңда. Түсініп оқы. Жоспар құр.
Су – қалыпты жағдайларда сутегі мен оттегінің тұрақтылығын сақтайтын қарапа
химиялық қосылыс. Ол қатты, сұйық және газ сияқты күйде болатын бірден-бір мин
түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық. Су — қабаты 5 метрден асқанда көгілдір түсті болып
Жер бетінің 77,5%-ын су алып жатыр. Су қорына мұхит, теңіз, көл, жерасты сулар
Су атмосферада бұлт, тұман, бу, жаңбыр түрінде болады. Су буға айналады. Будан
болады. Ол жаңбыр, қар, бұршақ болып жерге жауады.
Мұздықтар мен айсбергтер де су болып есептеледі. Адам, өсімдік пен жануарл
бір бөлігі судан тұрады. Сусыз тіршілік жоқ. Бүкіл жан иесі сусыз өмір сүре алмай
бетіндегі биологиялық өнімдердің 43%-ын, оттегінің 50%-ын мұхит пен теңіздер
Жер бетінде ішетін су аз. Ол күн сайын азайып барады. Сондықтан суға қамқо
керек. Ол біздің өмірімізде маңызды рөл атқарады.
Мәтіннен сан есімдерді тауып, сан есімнің қай түрі екенін айт.
98
5-тақырып​

Кабанбай батыр

Сәлем! Менің атым (пишешь свое имя). Мен (пишешь свой адрес) тұрамын. Мен бір батыр туралы айтайын деп едім!

Ол батырдың аты Ерасыл. Ол 1692 ж. қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданындағы Барлық тауында өмірге келіп, 1770 ж. сонда дүние салған. Қабанбай Найман ішіндегі Қаракерей руының Байжігіт тармағынан. «Ту көтеріп, ел қорғаған сүйікті батырына халық Ерасыл, Нарбала, Ізбасар, Қабанбай, Хан батыр, Дарабоз, Көкірек әулие деген ат-есімдер берген», – дейді тарихшы.

Осындай ол батыр болған. Ол батырдың атына арнап аталған ауылдар бар.

Шығарма

Батырлар.

"Батыр туса — ел ырысы,жаңбыр жауса — жер ырысы" деп дана халқымыз айтқандай,батыр - халық үшін мақтаныш,арқа сүйейтін қаһарманы.Әсіресе,батырды қазақ халқы ерекше қастерлей білген.Оларды жоғары дәрежеде ұлықтаған.Халық ауыз әдебиетіндегі Алпамыс,Қамбар,Қобыланды батырлар және Абылай сұлтан,Қабанбай,Бөгенбай,Баяндар өз кезегінде жауға өздері қарсы тұра білген ержүректілер.Сол жаугершілік замандарда "батыр - әскери өнерге машықтанған,майданда ерлігімен танылған өр тұлға" деп саналған.

Сан тараулы тарихымызда батырларымыз ақын-жырау да бола білген.Мысалы,Қазтуған,Жиембет, Махамбет,Шернияз ақын-жыраулар.Олар жаумен айқасып қана қоймай,әскерлеріне рух беріп отырған.Ұлы Отан соғысы кезінде кеудесін фашистерге қорықпай тоса білген батырлар жетерлік болған.Бауыржан Момышұлы,Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова,Хиуаз Доспановалар жаудың Төлеген қаруларына қарамастан батылдықтарымен,өзіндік тактикаларымен батырлық көрсеткен.Отан үшін жандарын пида еткендердің бірегейлері болды.1989 жылдың желтоқсанында қазақ жастары Алматының орталық алаңында жиналып қайсарлықтарын көрсетті.Қайрат,Ләззәт сынды бозторғайларымыз елдік үшін қыршыннан қаза болған еді.Жамбыл Жабаев:

Отанға берген анты бар.

Әскерлердің қорғайтын

Бақытты құрыш халқы бар,

Жалындатып жігерін

Жаудан аман өз елін

Сақтауға берген анты бар, - деп қазақ даласының әр батырына арнап жырлағандай.

Қазіргі таңда батыр болу үшін әскери өнер керек те емес.Жаңалықтардан,газет-журналдардан адамдарды өрттен,судан құтқарып қалғандарды батыр дей аламыз.Қай-қай батыр болсын Отан үшін қаза болады."Ақынның хаты өлмейді,батырдың аты өлмейді" демекші,олардың есімдері мәңгі жадымызда қалсын!