ChaotiKX

13.05.2021 04:17 •  Қазақ тiлi

Тыңдалым
Қыз бала тәрбиесінде ананың орны ерекше. Ана қыз бала тәрбиесінде әкеге қарағанда ерекше қызмет етеді. Қазақ қызы ізетті, ұялшақ болып келеді. Қыздың бойында үлкенге қызмет көрсету, үлкеннің алдын кесе-көлденең кесіп өтпеу, жаны ашу қасиеттері басымырақ сияқты. Қыз баланы жастайынан үй сыпыруды, яғни үйді таза ұстауға, төсек жинауға, ас пісіру, шай құю, кесте тігу, т.б. жанұяның үй жұмысын үйретуді анасы мен әжесі өз міндеттеріне қояды.
Қазақ халқы «Қыз баланың қадір-қасиеті мен қылығы – ұлттың ұлылығын танытады» - деп есептеген. Ізетті, сыпайы, мейірімді әрі өнерлі болуын үнемі қадағалап отырған. Еркін ұстаған, бірақ тым еркіне жібермеген, «қызға қырық үйден тыю» деп, оның әр басқан қадамын бақылап отырған. Қызды жалғыз жібермеген, оның жанында жеңгесі қоса жүрген. Әсіресе қыз баланың көрікті, сымбатты болып өсуіне анасы ерекше көңіл бөліп, «Аттың көркі – жалы, қыздың көркі - шашы» деп, қыздың шашын күтіп өсіруді өнер санаған. Ол үшін оның шашын айранмен, қынамен жудырған. Шаштарын «қос бұрым» немесе «бестемше» етіп өру бойжеткен қыздың көркі болған. Қазақ халқының жырларында қазақ қыздарының шаштарын керемет суреттеген: «Шашының ұзындығы ізін басқан», «Шаштарын он күн тарап, бес күн өрген», «Қыпша бел, қиылған қас, қолаң шашты», т.б.

Мәтінге берілген тапсырмаларды орындаңыз.

1. Үш дұрыс жауапты анықтаңыз, қоршаңыз.

Қазақ қыз баланы ... болғанын қалаған.
A) өжет
В) ізетті
С) сыпайы
D) ұялшақ
E) батыл
F) ашушаң

2. Сөздер мен сөз тіркестерін мағынасына қарай сәйкестендіріңіз.

1.Қыз бала тәрбиесінде анасының
А) шаштың ұзындығы.
2.Қыз баланы жастайынан үй шаруасына
В) орны ерекше болып саналған.
3.Бойжеткен қыздың көркі -
С) қатыстырған.

3. Мәтінді мұқият тыңдап отырып, бос орындарға тиісті сөздерді жазыңыз.

Қыздың бойында , , қасиеттері басымырақ сияқты.

4. Мәтіннің идеясын жазыңыз.

5-тапсырма
Суреттегі қыздың сыртқы кейпін, киімін, әшекейлерін бір-екі сөйлеммен сипаттаңыз немесе берілген сұрақтарға сүйеніп, суреттегі құсты сипаттап жазыңыз.

1) Бұл қандай құс?
2) Оның түр-түсі (денесі, басы, тұмсығы, қанаты, құйрығы, тырнағы т.б. қандай?
3) Ол қайда мекендейді?
4) Немен қоректенеді?

Оқылым.
Мәтіндерді мұқият оқыңыз.

1-мәтін
Қарадырдың қарағанды сайы елсіз. Айналада қабат-қабат шұбар адырлар. Жақын төбелерді тобылғы басқан.
Сай бойында май айының салқын лебі еседі. Маңайдан жуалардың, жас шөптердің иісі келеді.
Ұзын кең өлкені қаптай басқан қарағаннаң ортасында терең құр жар бар. Соның бас жағында итмұрынды қалың жыныстың арасында қасқыр іні бар. Жақын елге мәлім, ескі ін. Жазға салымнан бері соны екі қасқыр келіп мекен етті.
... Күшіктерді жоталарынан тістелеп, індерге тығып-тығып тастап, ақ қасқыр қараған ішіне кірді.
Ін аузына екі аяқтылар жыбырлады. Көргіш көздер ін түбіне қадалды. Жеті күшіктің бесеуін көздеріне қарап отырып өлтірді де, екі кішкенесін тірі қалдырды. Кетерде бұның біреуінің тірсегін қиып қалдырды да, екінші біреуін – ең кенжесін алып жүріп кетті. Қалған жалғыз күшікті тістелеп алып, екі қасқыр жоқ болды. Ін қаңырап қалды... .
Осыдан соң бір жұма бойы маңайдағы ел күндіз-түні у-шу болып жатты. Қой жараланды. Қозы алып қашылды. Бұзаулар өлтірілді. Далада құлындаған биелердің бірнеше құлындары желінді.
Тұтқын болып кеткен көк күшік ауыл тұрғыны болды.

2-мәтін
Көзін ауылға келгесін екі күннен соң ашты. Жұрт асырауға көнеді десті. Кішкене Құрмаш «Көксерек» деп ат қойып алды. Ертеңді-кеш айналасынан шықпайды. Өзіне жеке асқұйғыш-итаяқ әзір болды. Баурын көтеріп, тырбанып, жүруге айналған соң, мойнына жіп тағылды.
Үй ішінен шықпайды.Түн баласында Құрмаш қасына алып жатады.Сол үшін кәрі әжесінің қойнынан да шығып кетті. Бөлек жатады. Қасында не аяқ жағында, көрпенің астында Көксерек жатады.
Жаз ортасында жақындаған кез болды. Көксерек үлкейді. Семіріп, жонданғандай да болды. Бірақ үлкейісі даладағындай емес, бәсеңдеу. Ауылдағы өзіғұрпы күшіктерден сонша үлкен емес.
Бұл уақытқа шейін Көксерек ауыл итінен көресіні көрді. Бірде-бір ит мұны дос көрмейді, маңына жақындатпайды. Қасқырға шабатын батыл төбеттер бұны талап та тастайды.
Құрмаш қасында болғанда таяқ жемейді.

Сұрақтарға жауап беріп, кестені толықтырыңыз.

Оқиға қай жерде болады?

Қарадыр еліндегі мазасыздық ? (ауыл адамдарының зардабы)

Шығарманың тақырыбы мен идеясын анықтаңыз.

Тақырыбы: ___
Идеясы:

Екі мәтіннен мына сөздердің синонимін және антонимін табыңыз.
а. тұтқын -
ә. семіру -

4. Мәтіндерді салыстырып, ұқсастығы мен айырмашылығын анықтап, кестені толтырыңыз.

Екі мәтіннің ұқсастығы

Айырмашылығы

Жазылым

Берілген екі мәтінге ортақ тақырыпқа эссе жазыңыз.
«Қоршаған орта – тіршілік көзі»
___

Бір тақырыпты таңдап, жұбыңызбен диалог құрастырыңыз (8-10 сөйлем)

Ұсынылатын тақырыптар:
1.Төмендегі мақалдарды талқылаңыз. «Ақылды қыз білімге жүгірер,ақылсыз қыз сөзге ілігер», «Жақсы қыз - жағадағы құндыз, жақсы жігіт – аспандағы жұлдыз».

«Қазақстанның Қызыл кітабына» енген бір құс немесе бір жануар туралы диалог