1 . Міне менің де жұлдызды сәтім жетті. Бір сәтте бәріміз тоқтап қалдық. 2. Досыңа көмек көрсетіп, қол ұшын созу қателік емес. Ініме үй жұмысынан көмек бердім. 3. Бала өскен сайын оның өмірге деген көз қарасы өзгереді және дамиды. Жыл сайын Қазақстанның экономикасы дамып келе жатыр. 4. Бүкіл әлемді шарлап шығу керемет шығар. Әдебиет пәнінен бугін біз" Бүгінгі Әлем" деген тақырыпта эссе жаздық 5. Болашақта шет елдерде саяхаттагым келеді. Анам мектептегі саяхатқа шамалы ақша берді. 6. Байқамай інімнің қарындаштарымен пайдаланып койыппын. Осы сөздерді пайдаланып, сөйлем жазу қажет болды. 7. Дүкенді ашу үшін 1,500,000 теңге қажет болды. Мен мектептің ашу мерекесіне қатыстым. 8. Анам бугін менің шығармашылыгыммен айналысты. 8-класста мен шығармашылыгымды дамытып домбыра үйірмесіне қатыстым.
Сөз ішіндегі, сөз бен қосымша арасындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып айтылу зандылығын буын үндестгі дейміз. Буын үндестігін ғылымда сингармонизм заңы деп те атайды. Қазақ тілінің байырғы сөздері не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке буындардан құралған. Сонымен бірге қазақ тілінде сөз ішінде жуан, жіңішке дыбыстар араласып келеді. Бұндай ерекшелік төмендегідей жағдайларда: 1) басқа тілдерден енген сөздерде (кітап, муғалім, кадір, анекдот т.б.); 2) біріккен сөздер мен қос сөздерде (бойжеткен, қыз-келіншек, ба з, зкогары-төмен т.б.) кездеседі. Бұл сөздерге қосымша соңғы буынға қарай жалғанады (бойжеткен-ді, кітап-тың, қыз-келіншек-тер, ба з-де). Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар Қазіргі қазақ тіліндегі мынандай қосымшалардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады. 1) Көмектес септік жалғауы: дon-пен, өзен-мен т.б. 2) -хана, -стақ -кент, -күнем: дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-кунем т.б. 3) -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй, -кеш, -yap: калам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, бата-гөй, қазақ-уар, сөз-уар т.б. 4) -ов, -ев, -ик Сейсенбеков-тің, Алмабаев-тың т.б. Мүнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады. 5) Қазак тілінде баска тілден енген сөз алдынан қосылатын бей-, би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды: бей-берекет, бей-бастық, бей-бақ, бей-шара (би-шара), бей-тарап т.б. Мекен үстеу, қимылдың, іс-әрекеттің болу орнын, бағытын білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақтарға жауап береді. Мекен үстеулері де негізінен етістікпен тіркеседі. Мысалы: ілгері жүр, жоғары тартты, төмен түсті, алды-артынан орады, әрі-бері жүрді, жолшыбай ала кетті т. б. Мекен үстеулері де құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді. Дукенде Дукенде кассир қыз: - Сізге пакет керек пе? - Иа, керек. - устайтынымен ба? - Журетінімен болса, йге дейін өзі баратын... 1993 жылдың қарашасында тенгені айналысқа шығарылуы біздің жас тәуелсіз республикамыздың жылнамасындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болып табылады. Ол еліміздің тәуелсіздігін нығайту жолындағы түбегейлі әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу үшін қажетті тарихи қадам болды. Төл теңгеміз пайда болғалы жүргізіліп келе жатқан мемлекеттің тізбекті қаржылық саясатының арқасында елімізде нарықтық институттар макроэкономикалық тұрғыдан тұрақталып, біртіндеп қалыптаса бастады. Өзіміздің ақша бірлігімізді енгізу қазіргі кездегі қол жеткен экономикалық табыстарымыздың негізін қалады. Оның дұрыстығы қаржы-несие секторының белсенді дамуымен және теңгенің тұрақтылығымен айқын дәлелденді. Ақша мен экономиканың өзара байланысы өте тығыз, олар экономикалық жүйенің негізгі құрамы болып табылады. Ақша жүйесі экономикалық үдерістерге оларды күшейтумен немесе бәсеңдетумен әсер етеді. Елдің экономикалық жағдайы, сол елдің экономикалық кеңістіктегі интеграциясы мемлекеттің ақша жүйесіне, оның атқаратын қызметіне тікелей байланысты. Макроэкономикалық тепе-теңдік ақша рыногында белгілі бір тепе-теңдіктің болуын қалайды. Олардың ішіндегі ең бастысы ақшаға деген сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі.
2. Досыңа көмек көрсетіп, қол ұшын созу қателік емес. Ініме үй жұмысынан көмек бердім.
3. Бала өскен сайын оның өмірге деген көз қарасы өзгереді және дамиды. Жыл сайын Қазақстанның экономикасы дамып келе жатыр.
4. Бүкіл әлемді шарлап шығу керемет шығар. Әдебиет пәнінен бугін біз" Бүгінгі Әлем" деген тақырыпта эссе жаздық
5. Болашақта шет елдерде саяхаттагым келеді. Анам мектептегі саяхатқа шамалы ақша берді.
6. Байқамай інімнің қарындаштарымен пайдаланып койыппын. Осы сөздерді пайдаланып, сөйлем жазу қажет болды.
7. Дүкенді ашу үшін 1,500,000 теңге қажет болды. Мен мектептің ашу мерекесіне қатыстым.
8. Анам бугін менің шығармашылыгыммен айналысты. 8-класста мен шығармашылыгымды дамытып домбыра үйірмесіне қатыстым.
1) басқа тілдерден енген сөздерде (кітап, муғалім, кадір, анекдот т.б.);
2) біріккен сөздер мен қос сөздерде (бойжеткен, қыз-келіншек, ба з, зкогары-төмен т.б.) кездеседі. Бұл сөздерге қосымша соңғы буынға қарай жалғанады (бойжеткен-ді, кітап-тың, қыз-келіншек-тер, ба з-де).
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
Қазіргі қазақ тіліндегі мынандай қосымшалардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.
1) Көмектес септік жалғауы: дon-пен, өзен-мен т.б.
2) -хана, -стақ -кент, -күнем: дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-кунем т.б.
3) -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй, -кеш, -yap: калам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, бата-гөй, қазақ-уар, сөз-уар т.б.
4) -ов, -ев, -ик Сейсенбеков-тің, Алмабаев-тың т.б. Мүнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.
5) Қазак тілінде баска тілден енген сөз алдынан қосылатын бей-, би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды: бей-берекет, бей-бастық, бей-бақ, бей-шара (би-шара), бей-тарап т.б.
Мекен үстеу, қимылдың, іс-әрекеттің болу орнын, бағытын білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақтарға жауап береді. Мекен үстеулері де негізінен етістікпен тіркеседі. Мысалы: ілгері жүр, жоғары тартты, төмен түсті, алды-артынан орады, әрі-бері жүрді, жолшыбай ала кетті т. б.
Мекен үстеулері де құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді.
Дукенде
Дукенде кассир қыз:
- Сізге пакет керек пе?
- Иа, керек.
- устайтынымен ба?
- Журетінімен болса, йге дейін өзі баратын...
1993 жылдың қарашасында тенгені айналысқа шығарылуы біздің жас тәуелсіз республикамыздың жылнамасындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болып табылады.
Ол еліміздің тәуелсіздігін нығайту жолындағы түбегейлі әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу үшін қажетті тарихи қадам болды. Төл теңгеміз пайда болғалы жүргізіліп келе жатқан мемлекеттің тізбекті қаржылық саясатының арқасында елімізде нарықтық институттар макроэкономикалық тұрғыдан тұрақталып, біртіндеп қалыптаса бастады.
Өзіміздің ақша бірлігімізді енгізу қазіргі кездегі қол жеткен экономикалық табыстарымыздың негізін қалады. Оның дұрыстығы қаржы-несие секторының белсенді дамуымен және теңгенің тұрақтылығымен айқын дәлелденді.
Ақша мен экономиканың өзара байланысы өте тығыз, олар экономикалық жүйенің негізгі құрамы болып табылады. Ақша жүйесі экономикалық үдерістерге оларды күшейтумен немесе бәсеңдетумен әсер етеді.
Елдің экономикалық жағдайы, сол елдің экономикалық кеңістіктегі интеграциясы мемлекеттің ақша жүйесіне, оның атқаратын қызметіне тікелей байланысты. Макроэкономикалық тепе-теңдік ақша рыногында белгілі бір тепе-теңдіктің болуын қалайды. Олардың ішіндегі ең бастысы ақшаға деген сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі.