Ы. Алтынсарин негізінде өз аймактық жүрісін асқанын айтып береміз. Алтынсариннің жазғаны, оның жібергендігі хат - достары жайсыландыру облысына жылжытпай берілген. Төмендегі реттеулерді орындағанда, сіз ы. Алтынсариннің үш түрлі тектілдік сөзбен танытушысыз:
1. Жауаптарды көшірмелерге салып ойлаңыз. Әр көшіргі тараптардың мақсаты оны көшіріп, жалпы дұрыстығын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сіз өзгертіп жолын тап боларсыз, сондықтан мақсаттарды оқы шарасына салу мақсатында алыстап алу керек.
2. Сөзді оқы, аны Қазақстан тілінде түсіну керек. Жазғаны түсінген жоқсаңыз, оның мақсатын түсіну базасына қайтпаша оқуға қайта дайындалу қажет. Оны жою талап етілмейді - оның алашына көбірек уақытты жинауға жатқан жылдамдық жасаңыз.
3. Сөздерді талдау үшін сөзді орнатуынан бастап оның дегенін түсіну керек. "Жазғаны" мен "юү" сөздерін көрсетіп өткен кезде, оларның түрлі дегенін білу қажет. "Жазғаны", эдектердің "жазу" қызығушылығымен айтылады, "юү" сөзі де "тандап аударады" дегенді айтады. Сонымен қатар, "асқаны" - "айналды" деп түсінілуі керек.
Осы ақпараттарға негізделгенде, сіз ы. Алтынсариннің жазғанында "жазу" қызығушылығын "тандап аударады" деп біледік, сондықтан әрі "асқаны" сөзін де "айналды" деп түсінеміз.
Мағауин Мұхтар Мұқанұлы 2.2.1940, Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы — жазушы, әдебиет зерттеушісі, ғалым. Мемлекет сыйлығының лауреаты (1984), Қазақстанның халық жазушысы (1996). ҚазМУ-ды (1962), осы университеттің аспирантурасын бітірген (1965). 1965 — 86 ж. «Қазақ әдебиеті» газетінде бөлім меңгерушісі, «Жазушы» ба Жалын» альманағында бас редактордың орынбасары, Әдебиет және өнер институтында, ҚазПИ-да аға ғылым қызметкер, доцент, «Жазушы» ба бас редактор қызметтерін атқарған. 1988 жылдан «Жұлдыз» журналының бас редакторы. «Кешқұрым» атты тұңғыш әңгімесі «Жұлдыз» журналында жарияланды (1964). Соғыстан кейінгі ел өмірі бейнеленген
романдары басылып шықты. Қазақ халқының көрші мемлекеттермен дипломатиялық қарым-қатынасы тарихи-көркемдік тұрғыдан тұңғыш рет суреттелген «Аласапыран» тарихи дилогиясы 1981—83 ж. жарық көрді. Романда қазақ ордасын Тәуекел хан басқарған тұстағы (16 — 17 ғ-лар) қоғамдық-әлеуметтік жағдай көрініс тапқан. Хан мұрагері Ораз-Мұхаммед пен оқымысты Қыдырғали Жалайыридың, Едіге би ұрпағы Петр Урусовтың көркем бейнелері сомдалған. Томан би, Манақ батыр, Ділшат, Ай-Шешек бегім, секілді кейіпкерлерді суреттеу арқылы қаламгер Ораз-Мұхаммед тұлғасын даралай түседі. Романда көшпелі тұрмыс көріністері, аңшылық, саятшылық сынды ұлттық дәстүрлер көрініс тауып, Қазақ хандығының Ресей, Иран, Бұқар, Сібір хандықтарымен өзара қатынастары, ішкі-сыртқы саяси жағдайлары сипатталған. Жазушы шығармаларында 20 ғ-дағы ауыл, қала тұрмысы, түрлі әлеуметтік топ өкілдерінің тағдыры психология-философия тереңдікпен көркем бейнеленген. «Қобыз сарыны» (1968) монографиясында хандық дәуірде өмір сүрген ақын-жыраулар шығармаларын (15 — 18 ғ-лар) жүйелі түрде талдады.
1. Жауаптарды көшірмелерге салып ойлаңыз. Әр көшіргі тараптардың мақсаты оны көшіріп, жалпы дұрыстығын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сіз өзгертіп жолын тап боларсыз, сондықтан мақсаттарды оқы шарасына салу мақсатында алыстап алу керек.
2. Сөзді оқы, аны Қазақстан тілінде түсіну керек. Жазғаны түсінген жоқсаңыз, оның мақсатын түсіну базасына қайтпаша оқуға қайта дайындалу қажет. Оны жою талап етілмейді - оның алашына көбірек уақытты жинауға жатқан жылдамдық жасаңыз.
3. Сөздерді талдау үшін сөзді орнатуынан бастап оның дегенін түсіну керек. "Жазғаны" мен "юү" сөздерін көрсетіп өткен кезде, оларның түрлі дегенін білу қажет. "Жазғаны", эдектердің "жазу" қызығушылығымен айтылады, "юү" сөзі де "тандап аударады" дегенді айтады. Сонымен қатар, "асқаны" - "айналды" деп түсінілуі керек.
Осы ақпараттарға негізделгенде, сіз ы. Алтынсариннің жазғанында "жазу" қызығушылығын "тандап аударады" деп біледік, сондықтан әрі "асқаны" сөзін де "айналды" деп түсінеміз.
Мағауин Мұхтар Мұқанұлы 2.2.1940, Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы — жазушы, әдебиет зерттеушісі, ғалым. Мемлекет сыйлығының лауреаты (1984), Қазақстанның халық жазушысы (1996). ҚазМУ-ды (1962), осы университеттің аспирантурасын бітірген (1965). 1965 — 86 ж. «Қазақ әдебиеті» газетінде бөлім меңгерушісі, «Жазушы» ба Жалын» альманағында бас редактордың орынбасары, Әдебиет және өнер институтында, ҚазПИ-да аға ғылым қызметкер, доцент, «Жазушы» ба бас редактор қызметтерін атқарған. 1988 жылдан «Жұлдыз» журналының бас редакторы. «Кешқұрым» атты тұңғыш әңгімесі «Жұлдыз» журналында жарияланды (1964). Соғыстан кейінгі ел өмірі бейнеленген
«Ақша қар» (1969);
«Бір атаның балалары» (1973);
«Қияндағы қыстау» (1977);
«Көк кептер» (1979) әңгіме, повестер жинақтары мен;
«Көк мұнар» (1971);
«Шақан шері» (1984).
романдары басылып шықты. Қазақ халқының көрші мемлекеттермен дипломатиялық қарым-қатынасы тарихи-көркемдік тұрғыдан тұңғыш рет суреттелген «Аласапыран» тарихи дилогиясы 1981—83 ж. жарық көрді. Романда қазақ ордасын Тәуекел хан басқарған тұстағы (16 — 17 ғ-лар) қоғамдық-әлеуметтік жағдай көрініс тапқан. Хан мұрагері Ораз-Мұхаммед пен оқымысты Қыдырғали Жалайыридың, Едіге би ұрпағы Петр Урусовтың көркем бейнелері сомдалған. Томан би, Манақ батыр, Ділшат, Ай-Шешек бегім, секілді кейіпкерлерді суреттеу арқылы қаламгер Ораз-Мұхаммед тұлғасын даралай түседі. Романда көшпелі тұрмыс көріністері, аңшылық, саятшылық сынды ұлттық дәстүрлер көрініс тауып, Қазақ хандығының Ресей, Иран, Бұқар, Сібір хандықтарымен өзара қатынастары, ішкі-сыртқы саяси жағдайлары сипатталған. Жазушы шығармаларында 20 ғ-дағы ауыл, қала тұрмысы, түрлі әлеуметтік топ өкілдерінің тағдыры психология-философия тереңдікпен көркем бейнеленген. «Қобыз сарыны» (1968) монографиясында хандық дәуірде өмір сүрген ақын-жыраулар шығармаларын (15 — 18 ғ-лар) жүйелі түрде талдады.