Карасай Алтынайулы, более известный как Карасай-батыр (1598—1671) — казахский батыр при Есим-хане и Жангир-хане. Вместе с близким другом и соратником Агынтай-батыром принимал активное участие в казахско-джунгарской войне.
Карасай-батыр родился в 1598 году в местности Карасаз в горах Суыктобе (предгорья Заилийского Алатау) на территории современного Жамбылского района Алматинской области Казахстана. Происходил из рода Уйсун-Шапрашты-Ескожа старшего жуза[1][2].
Согласно легендам, будущий батыр уже в юности отличался силой и ловкостью и был столь крупного телосложения, что шкуры одного быка едва хватало ему на пару сапог[2].
Впервые Карасай проявил себя на поле боя в 1615 году, отражая нападение ойратов, проникших в глубь Семиречья. Впоследствии отличился в сражении у реки Тобол в 1620 году, где взял в плен двух калмыцких тайши. За этот подвиг Карасай был признан батыром[2].
Карасай был одним из батыров войска Есим-хана. После смерти Есима стал наставником его сына Жангира вплоть до его совершеннолетия. Вместе с боевым другом Агынтай-батыром из рода аргын возглавлял казахские отряды в битве с калмыками на реке Волга в 1629 году, а также в Сибирско-Тобольском сражении 1635 года. В 1643 году вместе с шестью сотнями воинов участвовал в Орбулакской битве, в которой Жангир-султан вместе с пришедшим на казахам 20-тысячным войском бухарского военачальника узбекского происхождения Ялангтуш Бахадура (в казахской транскрипции Жалантос Бахадур) одержал победу над 50-тысячным джунгарским войском. Об этом свидетельствуют также русские источники[3].
В сражениях с джунгарами, происходивших в 1652 году, Карасай-батыр был одним из главнокомандующих казахского войска, и проявил талант полководца и стратега[4]. Под его же началом был выигран ряд битв в Семиречье[1]. При Карасае казахские войска впервые стали использовать топографические особенности местности — возводить искусственные укрытия, а также использовать тактический приём разведка боем. Разработанная им тактика позволяла выигрывать сражения, несмотря на превосходство джунгар в численности и вооружении[2]. Последний раз Карасай и Агынтай вместе участвовали в битвах с джунгарами в 1664 году в местности Аркос-Анкой (современные Джунгарские Ворота)[5].
Поздние годы жизни Карасай-батыра в местности Сары-Арка на родине его друга Агынтай-батыра. Здесь Карасай был избран бием[2]. В 1669 году он побывал в России в составе казахского посольства[6].
В 1671 году, несмотря на преклонный возраст, батыру вновь пришлось принять участие в сражении. Казахам удалось отбить очередное нападение джунгар, но для Карасая столкновение оказалось роковым: он получил смертельное ранение и вскоре скончался[1][7].
Карасай-батыр был похоронен на горе Кулшынбай на территории современного Айыртауского района Северо-Казахстанской области. Через два года рядом с ним похоронили Агынтай-батыра[2].
Жаз басталмай жатып, күн қағып сарғая бастаған селеуі мен жусаны әлдебір зар күйін шертіп тұрғандай. Дендердің қыраты мен ойы дамылсыз алмасып, діңкеңді қатыратын қара жолымен осылай қарай сапар шеккенде, кеудеңді алапат сағыныш, әлде толғаныс билейді. Сол мазасыз хәлің айдалада дулығадай шаншылған батыр мазарын көргенде тіпті үдейді. Т.Әлімқұловтың әңгімесінде «Баяғыда Батый хан қалың әскерімен қарт Дендердің үстінен жостырып өткенде, осы Қараойдағы елді көрмей қалыпты» дегенге ұқсас жолдар бар. Рас шығар. Қыр үстіндегі адамға Қараой оңайлықпен байқатпайды. Бұл жердің жан баспаған шөбі де біразға дейін жасыл бояуын жоғалтпай, көкорай боп тұрғаны. Әйтпесе, қыр сарғайып кеткелі қашан…
Т ы л с ы м д ү н и е н і ң заңдылығына сенсек, қасиетті Жер-ана арада қанша заман өтсе де, уақыттың табын сақтайды екен. Сол мекенде аққан қан да, төккен жас та, шыңғырған үн де Жер-ананың көзінде, құлағында қалып қояды деседі. Рас шығар… Қараой осыдан жүз жетпіс үш жыл бұрынғы қанды қылмыстың ауыр салмағын әлі арқалап тұрғандай көрінеді. Жазушы Роллан Сейсенбаевтың «Бұл далаға сөйлеу үшін емес, тыңдау үшін келу керек екен» деген сөз бар еді. Шынында, үнемі мазасыз жел тілінде сөйлеп тұрған мынау Қараой «Мен көрдім, бәрін көрдім, бәріне көндім» деп бебеу қағады. Махамбет!.. Махамбет!.. Білмеймін, жел ме, сел ме?.. Жырда онымен бір тұлға теңдесер ме?..
Ә д і л е т с і з д ү н и е н і ң қабырғасын Махамбетше сөгер жан кездесер ме? – деп Фариза жырлағандай, ақынның өзі батыр, батырының өзі ақын біздің топырақтың арманда кеткен ерлерінің рухы әлі сөйлеп тұрғандай. Батыр мазарының басында Махамбет поэзиясы күндері сонау 1983 жылдан бері өтіп келеді. Осынау отыз бес жылға жуық уақыт ішінде қазақтың қасіретті киесі сіңген қастерлі мекенге кімдер ат басын бұрмады десеңізші… Көгөрім жастан сұңғыла кеуде абызына дейін қазақтың жақсысы мен жайсаңының тірлігінде азаптан өзге татпаған тәкаппар ақынның басына тәу етпегені жоқ.
Карасай Алтынайулы, более известный как Карасай-батыр (1598—1671) — казахский батыр при Есим-хане и Жангир-хане. Вместе с близким другом и соратником Агынтай-батыром принимал активное участие в казахско-джунгарской войне.
Карасай-батыр родился в 1598 году в местности Карасаз в горах Суыктобе (предгорья Заилийского Алатау) на территории современного Жамбылского района Алматинской области Казахстана. Происходил из рода Уйсун-Шапрашты-Ескожа старшего жуза[1][2].
Согласно легендам, будущий батыр уже в юности отличался силой и ловкостью и был столь крупного телосложения, что шкуры одного быка едва хватало ему на пару сапог[2].
Впервые Карасай проявил себя на поле боя в 1615 году, отражая нападение ойратов, проникших в глубь Семиречья. Впоследствии отличился в сражении у реки Тобол в 1620 году, где взял в плен двух калмыцких тайши. За этот подвиг Карасай был признан батыром[2].
Карасай был одним из батыров войска Есим-хана. После смерти Есима стал наставником его сына Жангира вплоть до его совершеннолетия. Вместе с боевым другом Агынтай-батыром из рода аргын возглавлял казахские отряды в битве с калмыками на реке Волга в 1629 году, а также в Сибирско-Тобольском сражении 1635 года. В 1643 году вместе с шестью сотнями воинов участвовал в Орбулакской битве, в которой Жангир-султан вместе с пришедшим на казахам 20-тысячным войском бухарского военачальника узбекского происхождения Ялангтуш Бахадура (в казахской транскрипции Жалантос Бахадур) одержал победу над 50-тысячным джунгарским войском. Об этом свидетельствуют также русские источники[3].
В сражениях с джунгарами, происходивших в 1652 году, Карасай-батыр был одним из главнокомандующих казахского войска, и проявил талант полководца и стратега[4]. Под его же началом был выигран ряд битв в Семиречье[1]. При Карасае казахские войска впервые стали использовать топографические особенности местности — возводить искусственные укрытия, а также использовать тактический приём разведка боем. Разработанная им тактика позволяла выигрывать сражения, несмотря на превосходство джунгар в численности и вооружении[2]. Последний раз Карасай и Агынтай вместе участвовали в битвах с джунгарами в 1664 году в местности Аркос-Анкой (современные Джунгарские Ворота)[5].
Поздние годы жизни Карасай-батыра в местности Сары-Арка на родине его друга Агынтай-батыра. Здесь Карасай был избран бием[2]. В 1669 году он побывал в России в составе казахского посольства[6].
В 1671 году, несмотря на преклонный возраст, батыру вновь пришлось принять участие в сражении. Казахам удалось отбить очередное нападение джунгар, но для Карасая столкновение оказалось роковым: он получил смертельное ранение и вскоре скончался[1][7].
Карасай-батыр был похоронен на горе Кулшынбай на территории современного Айыртауского района Северо-Казахстанской области. Через два года рядом с ним похоронили Агынтай-батыра[2].
Объяснение:
Жаз басталмай жатып, күн қағып сарғая бастаған селеуі мен жусаны әлдебір зар күйін шертіп тұрғандай. Дендердің қыраты мен ойы дамылсыз алмасып, діңкеңді қатыратын қара жолымен осылай қарай сапар шеккенде, кеудеңді алапат сағыныш, әлде толғаныс билейді. Сол мазасыз хәлің айдалада дулығадай шаншылған батыр мазарын көргенде тіпті үдейді. Т.Әлімқұловтың әңгімесінде «Баяғыда Батый хан қалың әскерімен қарт Дендердің үстінен жостырып өткенде, осы Қараойдағы елді көрмей қалыпты» дегенге ұқсас жолдар бар. Рас шығар. Қыр үстіндегі адамға Қараой оңайлықпен байқатпайды. Бұл жердің жан баспаған шөбі де біразға дейін жасыл бояуын жоғалтпай, көкорай боп тұрғаны. Әйтпесе, қыр сарғайып кеткелі қашан…
Т ы л с ы м д ү н и е н і ң заңдылығына сенсек, қасиетті Жер-ана арада қанша заман өтсе де, уақыттың табын сақтайды екен. Сол мекенде аққан қан да, төккен жас та, шыңғырған үн де Жер-ананың көзінде, құлағында қалып қояды деседі. Рас шығар… Қараой осыдан жүз жетпіс үш жыл бұрынғы қанды қылмыстың ауыр салмағын әлі арқалап тұрғандай көрінеді. Жазушы Роллан Сейсенбаевтың «Бұл далаға сөйлеу үшін емес, тыңдау үшін келу керек екен» деген сөз бар еді. Шынында, үнемі мазасыз жел тілінде сөйлеп тұрған мынау Қараой «Мен көрдім, бәрін көрдім, бәріне көндім» деп бебеу қағады. Махамбет!.. Махамбет!.. Білмеймін, жел ме, сел ме?.. Жырда онымен бір тұлға теңдесер ме?..
Ә д і л е т с і з д ү н и е н і ң қабырғасын Махамбетше сөгер жан кездесер ме? – деп Фариза жырлағандай, ақынның өзі батыр, батырының өзі ақын біздің топырақтың арманда кеткен ерлерінің рухы әлі сөйлеп тұрғандай. Батыр мазарының басында Махамбет поэзиясы күндері сонау 1983 жылдан бері өтіп келеді. Осынау отыз бес жылға жуық уақыт ішінде қазақтың қасіретті киесі сіңген қастерлі мекенге кімдер ат басын бұрмады десеңізші… Көгөрім жастан сұңғыла кеуде абызына дейін қазақтың жақсысы мен жайсаңының тірлігінде азаптан өзге татпаған тәкаппар ақынның басына тәу етпегені жоқ.
Объяснение: