- Жұлдызшылар ауа райы туралы не айтқан? Мәлімет ... Не себепті ол мәліметтер көшпелі түркілерге өте маңызды болған? тұрмыста пайдаланған ... Қазақтар — кімнің ұрпағы? — ... ұлы түркілер... — Қазақ халқы жазда, қыста қайда өмір сүрген? жайлау, қыстау... Қазақстан археологтері Орталық Қазақстаннан не тапқан? ... Зират ... Зиратта не болған? жұлдызтас, метеорит ... — Зираттың жанына ... Қойылған? мүсін... — ЕСТЕ САҚТА!
Алдымен Байлық сөз алып:
– Менің арқамда ғана а ң төрт түлігі сай, үйі дүние-мүлікке бай, ішіп-жемі мол болады. Сондықтан маған тең келер ештеңе жоқ, – деп кеудесін қағады.
Сонда Бақыт былай дейді: – Мен бақпын, кімнің басына қонсам, соның атақ-даңқын шығарамын, мансабын аспанға көтеремін, «ақ дегені – алғыс, қара дегені – қарғыс» дөкей етемін. Қарсы келген дұшпанды жер етемін.
– О, достарым, мен сендердің таластарыңа қосылмаймын. Үшеуміз тең тудық. Бірақ мен бірер ит жейдені сендерден бұрын тоздырдым. Айтыстарың көңіліме қонбайды. Мен – Ақылмын. Сондықтан бекер даурығып, менменсініп сөйлегенді жақтырмаймын. Үшеуміз де а қажетпіз. Көңілдеріңе келсе де айтайын, екеуің де маған бағыныштысыңдар. А менсіз өмір сүре алмайды. Келіспесеңдер Данышпанға жүгінейік. Төрелігін сол айтсын, – дейді Ақыл сабырлы түрде. Сөйтіп, үшеуі Данышпанға келеді.
Үшеуінің таласын тыңдап алған Данышпан: – Өмірдің өзі сабақ: «Байлық – бір жұттық». «Бақыт баянсыз», Ақыл бар жерде ғана байлық та, бақыт та, бірлік те, тірлік те, ынтымақ та түгел. Ақылмен бәрін ойдағыдай басқаруға, атқаруға, тындыруға болады. Ақылдың еңбек деген сүйеніші, тіреуі, тұтқасы бар. Оның алмайтын қамалы, қолы жетпейтін ырзығы жоқ. Сондықтан ақылды болып еңбек ете білген а байлыққа да, бақытқа да кенеліп, мәнді де сәнді өмір сүре алады, – деген екен.
Қысқа ғана ғұмырында артына өлшеусіз мұра қалдырған, қазақ әдебиетінде өзіндік қолтаңбасымен дараланған ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың саналы ғұмыры білім алуға деген ұмтылыспен, талаптанып ізденумен өткен. Елінің келешегі өнер мен білімде деп білген ақынның мақсаты оқу оқып адам болу, туған халқына пайдасын тигізіп, жарық күні болу, надандықпен күресіп, еліне білімнің сәулесін шашу болатын. Сондықтан да ақынның мұндай тақырыптағы өлеңдері өткір, өр рухты болып келеді. Ізденіс, ұмтылыс сарынындағы «Шығамын тірі болсам адам болып» өлеңінде ақынның лирикалық кейіпкері жалынды сөздерімен өжет мінез көрсетеді. Бұл өлеңдегі лирикалық кейіпкер – ақынның өзі. Өлеңде адам болу, толыққанды азамат болу мақсатын, ақындық ұстанымын танытады. Танытып қана қоймай, өзіне-өзі серт береді. Надандықпен ая күреске түсіп, жарығы көмескі жұлдыз емес, сәулелі толған айдай болу мақсатын білдіреді. Бұл оның өміріндегі басты мақсаты болатын. Ал оның кілті – білімде деп ұғатын ақын, осы сертте орындамай, «елдің бетін көрмен» деп өзіне қатал үкім де шығарады.
Объяснение: