Менің жазғы каникулым өте қызықты өтті. Жазғы демалысымды мектеп кезінде қатты күтіп едім, енді міне, сол демалыстың санаулы соңғы күндері өтіп жатыр. Алайда, демалысымның тез аяқталғанына жабырқамаймын. Себебі, мектептегі достарымды, ұстаздарымды қатты сағындым. Каникулымның барлық күні қызықты әрі есте қаларлықтай өтті. Әдетте көп балалар демалыс күндерін басқа қалада өткізгенді қалайды. Ал, мен демалыс күндерімді ата-анамның қасында өткізгенді қалаймын. Себебі, сабақ күндері ата-анама қолұшымды жиі бере бермеймін. Өйткені, олар менің сабақты жақсы оқығанымды қалады, басқа нәрсемен айналысып, көңілімнің бөлінуін қаламады. Сол үшін демалыс кезінде барынша ата-анама көмектескім келеді. Алайда, басқа қалаларға да әжеммен бірге жиі барып тұрамын. Мен үшін туған жерімде өткізген демалыс күндерім өте қызық. Мен Қызылорда облысы, Арал қаласының тұрғынымын. Менің бұл жақта достарым өте көп. Біз ер бала болғандықтан, көбіне футбол ойнағанды жақсы көреміз. Алайда, одан басқа түрлі ойын ойнаймыз. Каникулдың ортасында ата-әжем тұратын ауылға барып қайтамын. Ол жақ мен үшін тамаша мекен, каникул басталса мені әсте сол жақ тартып тұрады. Неге екенін білмеймін?! Ол жаққа барсам, ата-әжемнің ерке немересіне айналған соң шығар. Олар өте жақсы адамадар, мен барсам бар дәмдісін алдыма қояды. Атам маған үнемі дана, ұлы ғұламалар айтқан сөздерді жиі айтып отырады. Мен олардың барлыған жадымда сақтауға тырысамын. Өйткені, ол сөздер адамға дұрыс жол бағыттайтын сөздер. Мен үшін ең ашық аспан ата-әжем тұратын ауылдың аспаны. Жұлдыздар аспанда саң мыңдап түрлі пішін көрсетіп тұрған секілді. Атам екеуіміз жетіқарақшыны санап, ауылдың салқын самалымен ұйықтап, шығыстан атқан күнімен бірге оянамыз. Таңғы шайды тәттілеп ішіп, айраннан ұрттап, азаннан кешке дейін ауыл балаларымен ойнаймын. Ауылда менің достарым өте көп, біз түрлі ойын ойнаймыз. Асық, ләңгі, аударыспақ, күрес және басқа. Бұл ойындар ер балалар ойнайтын қазақтың ұлттық ойындары. Негізінде футбол ойыны Қазақстанда жедел түрде дамып келе жатқан секілді. Қай жерде болмасын, ер балалардың бастары қосылса футбол ойынын ойнайды. Сол секілді біз де бұл ойынды ойнағанды жақсы көреміз. Мені бұл жақта балалар «Марио» деп атайды. Ол - Германия футбол құрамасында доп тебеді. Бразилияда өткен футболдан Әлем чемпионатында бұл құрама чемпион атанған. Сол кезде финалда аргентиналықтардың қақпасына өзінің үздік голын салған осы Марио болатын. Мен бұл Әлем чемпионатын үзбей қарадым. Ауылда футбол алаңында барлық баланың басы қосылып, бөлініп осы ойынды ойнаймыз. Ойнап болған соң жүгіріп ауылдағы тауға мінеміз. Ол жақтан ауыл алақандай болып көрінеді. Бұл ауылда тұз өндіріледі. Ауылда асыр салып ойнап, қалаға қайтамын. Қаладағы күндерім де өте қызық. Өзім түрлі нәрсемен айналысқанды жақсы көремін. Сондықтан болар, барлық күнім өте қызықты өтеді. Мен бос уақытымды тиімді пайдаланғанды жақсы көремін. Мысалы, кітап оқимын, сурет саламын, анда-санда өлең шығарамын, заттарды фантазиямен түрлендіремін. Шығарған өлеңдерімді жақында «Балапан» телеарнасына жолдаймын. Менің каникулым осылай қызықты өтті. Бірнеше күннен кейін мектепке барамын. Тағы бір сыныпқа өстім. Бұл сыныпты да жақсы бітіріп шығатыныма сенімім мол.
Ықыласпен тоқылық!- деген өлең жолдары өмірге келгелі бір ғасырдан аса уақыт өтті. Бірақ ол күні бүгінге дейін балаларды оқып, білім алуға шақырған ұран болып келе жатыр. Осы өлеңнің аты аталған сайын оның авторы қазақтың ұлы ағартушы, ұстазы, ғалым, жазушы Ыбырай Алтынсариннің есімі ойға оралады.
Жылдар өте келе білімі тереңдеп, ой-өрісі өскен Ыбырай халыққа пайдалы қызмет істеудің жолын іздейді. Ол кезде қазақ жерінде аздаған орысша оқытатын мектептер мен діни мектептер ғана бар болатын. Ал қазақ тілінде білім беретін мектеп деген атымен жоқ еді. Осындай жағдайда Ыбырай қазақша мектеп ашып, бала оқытуды арман етеді. Ыбырай арман еткен мектебі Торғайда 1864 жылы ғана ашылады. Оған алғаш он төрт-ақ бала кіреді, бірақ ол қазақ мектебінің тұңғыш қарлығашы еді. Одан соң болыстық бастауыш мектептер, қолөнер, техникалық және өндірістік училищелер ашуға кіріседі. Мұғалімдер даярлайтын мектеп те ашады. Тұңғыш рет қыздар мектебін ұйымдастырады.
Бүкіл өмірін халық ағарту ісіне арнаған Ыбырай "Қазақ хрестоматиясына" кірген өлеңдерінде де халық ағарту идеясын көтерді. Сөйтіп, ел арасына кең жайылып, жатталып кететін шығарма арқылы әсер етуді көздеді. Ақын жастарды оқуға үндей отыра "өмір қызығы - байлық" деген көзқарасқа соққы берді. Өмірдегі сарқылмайтын мол байлық – білім екеніне көз жеткізеді.
Алтынсарин – қазақ жазба әдебиетінің тарихында тұңғыш рет балаларға арнап әңгіме жазған жазушы. Ол тұңғыш көркем аударма жасаған жазушы да болды.
Ыбырайды орыс достары қатты бағалаған. Ыбырай шын мағынасында оның орыс достары дәл көрсеткендей "қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер" болады. Өз еліне "Европа мәдениетінің жарық сәулесін жаратты". Иә, Ыбырай Алтынсарин – тұңғыш дала қоңырауын қағушы, білім нәрімен сусындатушы.
Дереккөзі: https://www.zharar.com/kz/shygarma/4952-kanikul.html
© www.ZHARAR.com
Эссе.
Ыбырай Алтынсарин.
Кел, балалар, оқылық!
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық!- деген өлең жолдары өмірге келгелі бір ғасырдан аса уақыт өтті. Бірақ ол күні бүгінге дейін балаларды оқып, білім алуға шақырған ұран болып келе жатыр. Осы өлеңнің аты аталған сайын оның авторы қазақтың ұлы ағартушы, ұстазы, ғалым, жазушы Ыбырай Алтынсариннің есімі ойға оралады.
Жылдар өте келе білімі тереңдеп, ой-өрісі өскен Ыбырай халыққа пайдалы қызмет істеудің жолын іздейді. Ол кезде қазақ жерінде аздаған орысша оқытатын мектептер мен діни мектептер ғана бар болатын. Ал қазақ тілінде білім беретін мектеп деген атымен жоқ еді. Осындай жағдайда Ыбырай қазақша мектеп ашып, бала оқытуды арман етеді. Ыбырай арман еткен мектебі Торғайда 1864 жылы ғана ашылады. Оған алғаш он төрт-ақ бала кіреді, бірақ ол қазақ мектебінің тұңғыш қарлығашы еді. Одан соң болыстық бастауыш мектептер, қолөнер, техникалық және өндірістік училищелер ашуға кіріседі. Мұғалімдер даярлайтын мектеп те ашады. Тұңғыш рет қыздар мектебін ұйымдастырады.
Бүкіл өмірін халық ағарту ісіне арнаған Ыбырай "Қазақ хрестоматиясына" кірген өлеңдерінде де халық ағарту идеясын көтерді. Сөйтіп, ел арасына кең жайылып, жатталып кететін шығарма арқылы әсер етуді көздеді. Ақын жастарды оқуға үндей отыра "өмір қызығы - байлық" деген көзқарасқа соққы берді. Өмірдегі сарқылмайтын мол байлық – білім екеніне көз жеткізеді.
Алтынсарин – қазақ жазба әдебиетінің тарихында тұңғыш рет балаларға арнап әңгіме жазған жазушы. Ол тұңғыш көркем аударма жасаған жазушы да болды.
Ыбырайды орыс достары қатты бағалаған. Ыбырай шын мағынасында оның орыс достары дәл көрсеткендей "қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер" болады. Өз еліне "Европа мәдениетінің жарық сәулесін жаратты". Иә, Ыбырай Алтынсарин – тұңғыш дала қоңырауын қағушы, білім нәрімен сусындатушы.