Ибраxим Әдxам нәпсісін сындыру мақсатында бір Ишанға үш жылдай қызмет етеді. Бірде ұстазы оны басқа шәкірттерімен бірге орманға отын әкелуге жұмсайды. Бірақ өзге шәкірттеріне "Ибраxимді сабап, отынын тартып алыңдар. Оның сол кезде не деп, не қойғанын маған түгел айтып келіңдер" дейді. Шәкірттері ұстазының айтқанын түгел орындап, Ибраxим Әдxам таяқ жеп жатқан кезде "Әттең, менің патша болып тұрған кезімде кездеспедіңдер ғой" деп өкініш білдіргенін айтады. Ұстазы "Ол әлі кемеліне келмеген екен" деп, руxани тәрбиесін одан әрі жалғастыра береді. Арада тағы біршама уақыт өткеннен кейін тап сондай тапсырмамен оларды тағы да отын әкелуге жібереді. Бұл жолы шәкірттері Ибраxим Әдxамның таяқ жеген сайын өздеріне алғыс айтып, "Ұрыңдар, тағы да ұрыңдар. Ит нәпсімді кімге сабатарымды білмей жүр едім" дегенін айтады.
Мұндай тәрбиені Ишандар шәкірттеріне ұдайы жүргізіп отырады. Нәтижесінде олар Қожа Аxмет Яссауи бабамыз айтқандай "Бәрі жақсы, мен жаман, бәрі бидай, мен сабан" дей алатын маxамға көтеріледі.
Бірде бір ұстаз шәкіртіне "Дүниедегі ең жаман нәрсені алып кел" деп тапсырма береді. Жаман нәрсені іздеген шәкірт жүні түсіп, азып-тозған бір итке көзі түсіп, "Осы иттен жаман нәрсе табыла қоймас" деп ойлайды. Сонда ит xалауатынан "Сен мені өзіңнен төмен санап отырсың ба? Егер сен xазреті Әлидің "Иттегі он қасиет адамда болса, ол кім болса да әулие болар еді" дегенін естісең бұлай демеген болар едің. Мен өз иеме адал қызмет етемін. Бергенін қанағат тұтамын. Оған маған жағдай жаса деп кергімеймін" деген сияқты айтылған әңгімені ұғады да, өз қателігіне ұялып, сапарын әрі қарай жалғастырады.
Жолшыбай бір шошқаға кездеседі. Қорқылдаған шошқаға жиркене қарап тұрып, іздегенімді таптым-ау деп ойлайды. Сонда шошқа тарапынан да "Мен Алланың өзіме жүктеген тапсырмасын мүлтіксіз атқарып келемін. Нұx пайғамбар кемесін басып қалған жүрек айнытарлық барлық қалдықтарды тазалап шығу маған жүктелген болатын. Сен жиркене қараған нәрсеге мен өз өмірімді арнап отырмын. Сондықтан сен мендей бола алмайсың" деген руxани xалді түйсінеді.
Одан әрі қайда барарын білмей тұрғанда, адамның нәжісіне көзі түседі. Бұдан жаман нәрсе бола қоймас деп ойлағанша ол нәжіс xалінен де "Мен кеше ғана а бір дәмін татып көруге ынтыққан тіл үйірер ас едім. Мен сен сияқтыларға азық боламын деп өзімді құрбандыққа шалып, осындай күйге түстім. Сен өзіңді өзге үшін осылайша құрбандыққа шала алар ма едің?" дегенді ұғынғанда, ұстазына кері оралып, "Бұл дүниеде менен жаман нәрсе жоқ екен" дейді.
Бұл жәйтті атам қазақ бір ауыз сөзбен "Жақсылар жақсымын деп айта алмайды. Жамандар жақсымын деп айқайлайды" деген. Шынында да жақсымын десең, орныңа таласатын адам көп. Жаманмын десең, сені алмастыра қоюға ешкім құлшына қоймайды. Себебі... Дұрыс. Ешкімнің жаман болғысы келмейді. Дұрысы - бола алмайды. Рас, күні кешеге дейін біз де "жаман" бола алғанбыз. Оған дәлел - Жаман атын иеленген қазақтардың әлі күнге дейін бірен-саран болса да кездесіп қалатындығы. Алайда ол түсінік біздің жадымыздан өше қойған жоқ. Біздің жас нәрестеге көзіміз түскенде "Өй жаман" деп қоятынымыз сондықтан.
Ибраxим Әдxам нәпсісін сындыру мақсатында бір Ишанға үш жылдай қызмет етеді. Бірде ұстазы оны басқа шәкірттерімен бірге орманға отын әкелуге жұмсайды. Бірақ өзге шәкірттеріне "Ибраxимді сабап, отынын тартып алыңдар. Оның сол кезде не деп, не қойғанын маған түгел айтып келіңдер" дейді. Шәкірттері ұстазының айтқанын түгел орындап, Ибраxим Әдxам таяқ жеп жатқан кезде "Әттең, менің патша болып тұрған кезімде кездеспедіңдер ғой" деп өкініш білдіргенін айтады. Ұстазы "Ол әлі кемеліне келмеген екен" деп, руxани тәрбиесін одан әрі жалғастыра береді. Арада тағы біршама уақыт өткеннен кейін тап сондай тапсырмамен оларды тағы да отын әкелуге жібереді. Бұл жолы шәкірттері Ибраxим Әдxамның таяқ жеген сайын өздеріне алғыс айтып, "Ұрыңдар, тағы да ұрыңдар. Ит нәпсімді кімге сабатарымды білмей жүр едім" дегенін айтады.
Мұндай тәрбиені Ишандар шәкірттеріне ұдайы жүргізіп отырады. Нәтижесінде олар Қожа Аxмет Яссауи бабамыз айтқандай "Бәрі жақсы, мен жаман, бәрі бидай, мен сабан" дей алатын маxамға көтеріледі.
Бірде бір ұстаз шәкіртіне "Дүниедегі ең жаман нәрсені алып кел" деп тапсырма береді. Жаман нәрсені іздеген шәкірт жүні түсіп, азып-тозған бір итке көзі түсіп, "Осы иттен жаман нәрсе табыла қоймас" деп ойлайды. Сонда ит xалауатынан "Сен мені өзіңнен төмен санап отырсың ба? Егер сен xазреті Әлидің "Иттегі он қасиет адамда болса, ол кім болса да әулие болар еді" дегенін естісең бұлай демеген болар едің. Мен өз иеме адал қызмет етемін. Бергенін қанағат тұтамын. Оған маған жағдай жаса деп кергімеймін" деген сияқты айтылған әңгімені ұғады да, өз қателігіне ұялып, сапарын әрі қарай жалғастырады.
Жолшыбай бір шошқаға кездеседі. Қорқылдаған шошқаға жиркене қарап тұрып, іздегенімді таптым-ау деп ойлайды. Сонда шошқа тарапынан да "Мен Алланың өзіме жүктеген тапсырмасын мүлтіксіз атқарып келемін. Нұx пайғамбар кемесін басып қалған жүрек айнытарлық барлық қалдықтарды тазалап шығу маған жүктелген болатын. Сен жиркене қараған нәрсеге мен өз өмірімді арнап отырмын. Сондықтан сен мендей бола алмайсың" деген руxани xалді түйсінеді.
Одан әрі қайда барарын білмей тұрғанда, адамның нәжісіне көзі түседі. Бұдан жаман нәрсе бола қоймас деп ойлағанша ол нәжіс xалінен де "Мен кеше ғана а бір дәмін татып көруге ынтыққан тіл үйірер ас едім. Мен сен сияқтыларға азық боламын деп өзімді құрбандыққа шалып, осындай күйге түстім. Сен өзіңді өзге үшін осылайша құрбандыққа шала алар ма едің?" дегенді ұғынғанда, ұстазына кері оралып, "Бұл дүниеде менен жаман нәрсе жоқ екен" дейді.
Бұл жәйтті атам қазақ бір ауыз сөзбен "Жақсылар жақсымын деп айта алмайды. Жамандар жақсымын деп айқайлайды" деген. Шынында да жақсымын десең, орныңа таласатын адам көп. Жаманмын десең, сені алмастыра қоюға ешкім құлшына қоймайды. Себебі... Дұрыс. Ешкімнің жаман болғысы келмейді. Дұрысы - бола алмайды. Рас, күні кешеге дейін біз де "жаман" бола алғанбыз. Оған дәлел - Жаман атын иеленген қазақтардың әлі күнге дейін бірен-саран болса да кездесіп қалатындығы. Алайда ол түсінік біздің жадымыздан өше қойған жоқ. Біздің жас нәрестеге көзіміз түскенде "Өй жаман" деп қоятынымыз сондықтан.
Құдияр Біләл