Күз-әсем де, көркем жыл мезгілі. Күз кезінде ауа-райы күрт төмендейді, алайда айналаның бәрі сап-сары болады және бұл ғажап көрініс. Күзді сонымен қатар бір жағынан мұңға теңейтіңдей болады. Күз мезгілінде аспанды қара бұлттар жаулайды, күшті жел тұрып, жауын-шашын жауады. Ағаштардың жап-жасыл жапырақтары ақырындап сарғайып, қурай бастайды және ағаштан түседі. Айналаны бір мұң басқандай болады. Көптеген ақындардың өлең-шығармаларында да күзге осындай бейне беріледі.
Бірақ күздің әдемі көріністері болады. Жаңбырдан кейін күннің көзі шығып, айналаны баурап алғандай болады, бұл бір керемет көрініс. Күздің көрінісіне қарап армандап, қиялдай аласын. Күз-керемет мезгіл.
Тәуекел хан (1582-1598 жж.) билік басына келген кездегі қазақ хандығының сыртқы жағдайы өте ауыр еді. Бір жағынан, бұған дейін одақтас болып келген Бұхар ханы Абдаллах хан қазақтарға қарсы шықса, екінші жағынан, шығыста моғолдар мен жоңғарлар қазақ жеріне ұдайы қауіп төндіріп отырды. Соған қарамастан, жастайынан әскери іске жетік, көреген саясаткер Тәуекел қазақ хандығын нығайтып қана қоймай, қазақ жерлерінің аумағын кеңейте білді.
Тәуекел хан тұсында Ресей мемлекеті мен Қазақ хандығы арасындағы дипломатиялық қатынас күшейе түсті. Ресейдің мұндағы мақсаты- Қазақ хандығымен одақтасып, Сібір ханы Көшімге қарсы күресу, осы одақты пайдаланып, Орта Азия хандарымен келіссөз жүргізу еді.
Тәуекел хан Орта Азияның сауда орталықтарына шығу үшін белсенді күрес жүргізді. Ол Сырдария қалалары үшін күресті жандандырды. 1583 жылы Тәуекел Бұхар ханы Абдаллахпен жасасқан «ант беріскен шартты» бұзды. Оған себеп- Абдаллах ханның Ташкент билеушісі Баба сұлтанды өлтіріп, кезінде оған көмек көрсеткен қазақ сұлтандарын жазалау шаралары болды. Дегенмен Тәуекел ханның 1586 ж. Орта Азиядағы Шайбан әулетіне қарсы жорығы сәтсіз аяқталды.
Тәуекел тұсындағы айтулы оқиғаның бірі- 1594 жылы Мәскеуге Құл-Мұхаммед бастаған тұңғыш қазақ елшілігінің жіберілуі болды. Елшіліктің мақсаты- Тәуекел ханның тұтқындағы жиені Ораз Мұхаммедті елге қайтару және өзбек ханы Абдаллахқа қарсы күресте Мәскеудің қолдауын сұрау. Орыс мемлекеті де өз жағынан шарттар қойды. Олар мынадай еді: 1.Тәуекел Ораз Мұхаммедтің орнына өз ұлы Үсейнді аманатқа жіберуі тиіс; 2. Патша бұйрығымен Көшімге қарсы соғысу міндеті. Бірақ, екі жақтың да шарттары орындалған жоқ. Ораз Мұхаммед кейін сонда қайтыс болды. Кейін Құл Мұхаммед елшілігіне жауап ретінде 1595 жылы Мәскеуден тілмаш Вельямин Степанов қазақ хандығына жіберілді. Қазақ- орыс қарым- қатынастарының дамуы керуен саудасының одан әрі дамуына мүмкіндік берді.
Осы кезде Көшім хан билеген Сібір хандығы да жойылды. Ресейден Сібірге аттанған Ермак жасағы 1582 жылы Көшімнің жасағын жеңіліске ұшыратты. 1598 жылы Көшім ханның Орта Азияға бас сауғалауымен, Сібір хандығы жойылды.
Күз-әсем де, көркем жыл мезгілі. Күз кезінде ауа-райы күрт төмендейді, алайда айналаның бәрі сап-сары болады және бұл ғажап көрініс. Күзді сонымен қатар бір жағынан мұңға теңейтіңдей болады. Күз мезгілінде аспанды қара бұлттар жаулайды, күшті жел тұрып, жауын-шашын жауады. Ағаштардың жап-жасыл жапырақтары ақырындап сарғайып, қурай бастайды және ағаштан түседі. Айналаны бір мұң басқандай болады. Көптеген ақындардың өлең-шығармаларында да күзге осындай бейне беріледі.
Бірақ күздің әдемі көріністері болады. Жаңбырдан кейін күннің көзі шығып, айналаны баурап алғандай болады, бұл бір керемет көрініс. Күздің көрінісіне қарап армандап, қиялдай аласын. Күз-керемет мезгіл.
Тәуекел хан (1582-1598 жж.) билік басына келген кездегі қазақ хандығының сыртқы жағдайы өте ауыр еді. Бір жағынан, бұған дейін одақтас болып келген Бұхар ханы Абдаллах хан қазақтарға қарсы шықса, екінші жағынан, шығыста моғолдар мен жоңғарлар қазақ жеріне ұдайы қауіп төндіріп отырды. Соған қарамастан, жастайынан әскери іске жетік, көреген саясаткер Тәуекел қазақ хандығын нығайтып қана қоймай, қазақ жерлерінің аумағын кеңейте білді.
Тәуекел хан тұсында Ресей мемлекеті мен Қазақ хандығы арасындағы дипломатиялық қатынас күшейе түсті. Ресейдің мұндағы мақсаты- Қазақ хандығымен одақтасып, Сібір ханы Көшімге қарсы күресу, осы одақты пайдаланып, Орта Азия хандарымен келіссөз жүргізу еді.
Тәуекел хан Орта Азияның сауда орталықтарына шығу үшін белсенді күрес жүргізді. Ол Сырдария қалалары үшін күресті жандандырды. 1583 жылы Тәуекел Бұхар ханы Абдаллахпен жасасқан «ант беріскен шартты» бұзды. Оған себеп- Абдаллах ханның Ташкент билеушісі Баба сұлтанды өлтіріп, кезінде оған көмек көрсеткен қазақ сұлтандарын жазалау шаралары болды. Дегенмен Тәуекел ханның 1586 ж. Орта Азиядағы Шайбан әулетіне қарсы жорығы сәтсіз аяқталды.
Тәуекел тұсындағы айтулы оқиғаның бірі- 1594 жылы Мәскеуге Құл-Мұхаммед бастаған тұңғыш қазақ елшілігінің жіберілуі болды. Елшіліктің мақсаты- Тәуекел ханның тұтқындағы жиені Ораз Мұхаммедті елге қайтару және өзбек ханы Абдаллахқа қарсы күресте Мәскеудің қолдауын сұрау. Орыс мемлекеті де өз жағынан шарттар қойды. Олар мынадай еді: 1.Тәуекел Ораз Мұхаммедтің орнына өз ұлы Үсейнді аманатқа жіберуі тиіс; 2. Патша бұйрығымен Көшімге қарсы соғысу міндеті. Бірақ, екі жақтың да шарттары орындалған жоқ. Ораз Мұхаммед кейін сонда қайтыс болды. Кейін Құл Мұхаммед елшілігіне жауап ретінде 1595 жылы Мәскеуден тілмаш Вельямин Степанов қазақ хандығына жіберілді. Қазақ- орыс қарым- қатынастарының дамуы керуен саудасының одан әрі дамуына мүмкіндік берді.
Осы кезде Көшім хан билеген Сібір хандығы да жойылды. Ресейден Сібірге аттанған Ермак жасағы 1582 жылы Көшімнің жасағын жеңіліске ұшыратты. 1598 жылы Көшім ханның Орта Азияға бас сауғалауымен, Сібір хандығы жойылды.