ЖАЗЫЛЫМ 4-тапсырма. Сөйлемдерді шартты бағыныңқылы құрмалас сөйлемге ай-
налдырып жаз.
Үлгі: «Биотехнология орталығы» өсімдік биотехнологиясы саласын
көптеген жаңалық ашса, еліміздің өнеркәсібін дамытуға болады.
1. «Биотехнология орталығы» өсімдік биотехнологиясы саласында көптег
жаңалық ашты. 2. Орталық құрғақшылыққа, түрлі ауруларға төзімді бидайд
жоғары өнім беретін «Мирас», «Надежда», «Әлем» және «Бәйтерек» сені,
тұқымдарын шығарды. 3. Қазақстанда алғаш рет құс тұмауына қарсы H5N в
цинасы әзірленді. 4. Қазақстан Республикасы құс тұмауына қарсы өз вак
насы бар елдердің бірі. 5. Ресей ғалымдарымен бірге қызылшаға қарсы ал
рет микрокапсула түріндегі вакцина әзірленді. 6. Бұл вакцинаны нәресте
5 айлық кезінен бастап емдеуде пайдалануға болады.
Сөйлем 1: "Биотехнология орталығы" өсімдік биотехнологиясы саласында көптеген жаңалық ашты.
Сол сөйлемде "көптеген жаңалық ашты" деп бір мән айтылып, сондай-ақ биотехнология орталығындағы өсімдіктердің санының артып қалдығына сәйкес көбелекті жаңалықтар туғызылғаны айтылып тұр. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болатындың мысалы айтылуі ғана мүмкін болуы керектігі жөн.
Сөйлем 2: Орталық құрғақшылыққа, түрлі ауруларға төзімді бидайд жоғары өнім беретін "Мирас", "Надежда", "Әлем" және "Бәйтерек" сені, тұқымдарын шығарды.
Осы сөйлемге көмек көрсететін сөзімге көмек көрсетіп, "тұқымдарын шығарды" деп жазамыз. Сол сөйлемдегі "орталық құрғақшылыққа, түрлі ауруларға төзімді" деп айтылған кезде, мысалы "Мирас", "Надежда", "Әлем" және "Бәйтерек" сені т.б. аурулар үшін шығарған тұқымдар бар дейді. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болады.
Сөйлем 3: Қазақстанда алғаш рет құс тұмауына қарсы H5N в цинасы әзірленді.
Мұнда "қазақстанда алғаш рет" деп айтылған кезде, мысалы H5N в цинасы әзірленген дейді. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болады.
Сөйлем 4: Қазақстан Республикасы құс тұмауына қарсы өз вак насы бар елдердің бірі.
Осы сөйлемде "қазақстан Республикасы" деп айтылған кезде, мысалы Қазақстан т.б. елдердің құс тұмауына қарсы өз вак насы бар дейді. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болады.
Сөйлем 5: Ресей ғалымдарымен бірге қызылшаға қарсы ал рет микрокапсула түріндегі вакцина әзірленді.
Осы сөйлемде "Ресей ғалымдарымен бірге" деп айтылған кезде, мысалы кызылшаққа қарсы ал рет микрокапсула түріндегі вакцина әзірленген дейді. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болады.
Сөйлем 6: Бұл вакцинаны нәресте 5 айлық кезінен бастап емдеуде пайдалануға болады.
Мұнда сөйлемге көмек көрсететін сөзімге ""нәресте 5 айлық кезінен бастап"" деп жазамыз. Олай болмаса, бұл сөйлем шартты бағынбайтын сөйлем болады.
Төменгі штрихтер сияқты сөйлемдер шартты бағынықты көрсетуді білетін көрсеткіштерге иебаймыз:
- «Биотехнология орталығы» өсімдік биотехнологиясы саласында көптег жаңалық ашты.
- Орталық құрғақшылыққа, түрлі ауруларға төзімді бидайд жоғары өнім беретін «Мирас», «Надежда», «Әлем» және «Бәйтерек» сені, тұқымдарын шығарды.
- Қазақстанда алғаш рет құс тұмауына қарсы H5N в цинасы әзірленді.
- Қазақстан Республикасы құс тұмауына қарсы өз вак насы бар елдердің бірі.
- Ресей ғалымдарымен бірге қызылшаға қарсы ал рет микрокапсула түріндегі вакцина әзірленді.
- Бұл вакцинаны нәресте 5 айлық кезінен бастап емдеуде пайдалануға болады.
Сол сөйлемдерді шартты бағынықты (салыстырарлықты) сөйлемге айналдырарлық (салыстырарлық) сөйлем жазу үшін айыппы бөліктерді (сөздерді) ұсынамыз. Верно/ложно себептерін дұрыс анықтауға жөн көрсететін сөздерге көмек көрсетеміз.
Ойыналғанда жауаптарды жауаптар тізімінен таңдаймыз.
Қолданылатын сөздер тізіміне жөн көрсетеміз.
Теориямен бірге өз тақырыптан шынайы сөйлемдер жазамыз.
Төменгіі, бір тақырып мен де багытталғанына байланысты айналды.