ЖАЗЫЛЫМ 8-тапсырма. Мәтін мазмұнына сүйеніп, таптар бөлінісі туралы сызба құрастырып жаз. Өз ойыңды вербалды (тілдік) және бейвербалды (тілдік емес: ым-ишара, бет-жүз құбылыстары мен қол, дене қимылдары) құралдарды сөйлеу әдебіне сай қолданып, түсіндір.
Әбділда Тәжібаев (1909-1998 ж. т.) - ақын, драматург, әдебиет зерттеуші ғалым. Филология ғылымының докторы, проф., Қазақстан Республикасының халық жазушысы.Әбділда Тәжібаев 1909 жылы Ақмешітте (қазіргі Қызылорда қаласында) дүниеге келген. Орта жүз Қыпшақ тайпасы Торы руы Бессары атасынан шыққан.[1][2] Әкесі Тәжібай 1915 жылы қайтыс болады да, шешесі Айманкүлдің қолында қалған. Жағдайына байланысты алты жасар Әбділданы қала сыртындағы Қараөзек деген жерде тұратын төркініне алып кетеді. Содан болашақ ақын он үш жасына дейін шешесі Айманкүл мен нағашы атасы Далдабайдың тәрбиесінде өседі. Жас Әбділданың өлеңге, әдебиетке деген құштарлығын оятқан да өз анасы мен нағашы атасы болады. Айманкүл араб, парсы тілдерін жақсы білетін сауатты, көзі ашық, көңілі сара кісі екен, Әбділдаға өзі хат танытып, әдебиет үлгілерін оқытып үйретеді. Кейін белгілі халық ақыны болып, өлеңдер жинағы да жарық көрген Әбділдаға шешесі Айманкүл, ол кезде әкесі Далдабай қарттың өтінішімен ауыл адамдарына Шығыстың қиссалары мен қазақтың неше алуан жыр-дастандарын оқып беріп отырған. Соларды қыбыр етпей, құмарта, үнсіз тыңдаушыларының бірі – Әбділда болған. Кейінірек үйлеріне келген қонақтары мен ауыл адамдарына, кішігірім жиын-топта әлгі қисса, дастандарды атасының айтуымен Әбділда оқып беретін болған. Оның үстіне бұл ауылға, әсіресе осы нағашы атасының үйіне Сыр елінің атақты ақын-жыршылары жиі келіп тұрған. Бір жолы Әбділда ауылдарына келген атақты ақын әрі әнші Нартай Бегежановпен Айманкүлдің ұзақ айтысын тыңдап, шешесінің айтқыштық, ақындығына қуанып тапқыр сөздерін есінде ұстап қалған. Анасы жастай дүниеден қайтқан күйеуін байырғы қазақ салтымен жыл бойы жоқтағаны, шешесінің өзі шығарған ұзақ жоқтау поэмасын дауыстап жатқа айтқанын төсекте жатып тыңдап, мұңды-шерлі әуеніне іштей үн қосатын болған.
Жаңа бір түсіп, шам сөнді,Ашыла түсіп, гүл солды, –
деген, ол кезде мағынасын өзі жете түсінбеген жолдарын да есінде сақтап қалған.
1963 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты және Қазақ ҚСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының мүшесі болын сайланады. Филология ғылымының докторы Ә.Тәжібаев жазушылығына қоса біраз жылдар М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында ғылыми-зерттеу жұмыстарымен шұғылданып, өмірінің соңғы жылдарын бірыңғай шығармашылыққа арнайды. Қарт ақын Ахмет Байтұрсынұлы бастаған арыстарымыздың ақталғанын көріп, тоталитарлық жүйенің сеңі бұзылғанын сезініп, 1998 жылы 90-ға қараған шағында дүние салды.
Объяснение:
Су – қоршаған ортаның маңызды элементтерінің бірі. Оның адамның физиологиялық, санитарлық және шаруашылық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін маңызы зор. Бұл өсімдіктер мен жануарларға өте қажет. Су адам ұлпалары мен мүшелерінің бір бөлігі болып табылады, организмдегі барлық физика-химиялық процестерге қатысады, әртүрлі физиологиялық қызметтерді орындайды, организмнен зат алмасу өнімдерін шығарады, булану арқылы жылу алмасуды реттейді. Адам ағзасындағы судың жалпы мөлшері дене салмағының шамамен 65% құрайды. Адам ағзасы сусыздандыруға шыдамайды. Бар болғаны 1-1,5 литр суды жоғалту қазірдің өзінде шөлдеу сезімін тудырады. Егер судың жоғалуы 10% болса, бұл ауыр бұзылуларды тудырады және тіпті өмірге қауіп төндіреді. Судың 20-25% жоғалуы өлімге әкелуі мүмкін. Су органолептикалық, химиялық және бактериологиялық қасиеттері жағынан сапалы болған жағдайда ғана өзінің гигиеналық рөлін атқара алады. Әйтпесе, сапасыз немесе ластанған су бірқатар жұқпалы ауруларды тудыруы мүмкін: іш сүзегі, тырысқақ, дизентерия, гельминтоз.
Әсіресе ауыз суға жоғары талаптар қойылады. Мемлекеттік стандартқа сәйкес ауыз су келесі гигиеналық талаптарға сай болуы керек:
эпидемиялық тұрғыдан қауіпсіз болу - құрамында гельминттердің қоздырғыштары, жұмыртқалары мен дернәсілдері, сондай-ақ қарапайымдылар ауруларының қоздырғыштары болмауы;
зиянсыз химиялық құрамы бар - адам денсаулығына теріс әсер ететін улы, радиоактивті заттар мен тұз қалдықтары жоқ;
емдік органолептикалық қасиетке ие болу - сергітетін температураға ие болу, мөлдір болу, түсі, иісі және бөгде дәмі жоқ.