ЖАЗЫЛЫМ АЙТЫЛЫМ -тапсырма. Мәтіндегі есімдіктерді кестеге түсіріңдер.
өздік есімдігі болымсыздық
белгісіздік
есімдігі
есімдігі
жалпылау
есімдігі​
текст:ТЫНДАЛЫМ оқылым
2-тапсырма. Оқы.
...Сол күні жұмбақ
ламшардан екі бала келді,
Жұмбақ елден келген бала-
лардың әңгімесі де құпияға
толы еді:
Біз Жердегі тіршілікті
көп зерттедік, деді қонақ-
тың үлкені. – Жер ғаламшары
ғарыштан керемет әдемі көрі-
неді. Бірақ жақындасаң, қатты
қорқасың. Қара қою түтіннен,
улы газдан тұншыға бастайсың.
Көзің қарауытып, басың айналады. Біз ешқайда қона алмай, қатты
Қиналдық. Мұхиттарда көк киттердің күңіренгенін, аққулардың таза
суды аңсағанын көрдік. Ал ақ аю мұзды құшақтап қатты жылады. Ор-
мандар өртеніп жатыр, құстар ұясынан айырылды. Жүрегіміз ауырды...
— Қап, ұят болды-ау! — деді Мақсат.
— Өздеріңе әдейі келдік, деді екінші қонақ бала. — Табиғат-ананы
ренжітіп алыпсыңдар... Бірақ барлық ақылды бала осы жерде тұрады
екен. Болашақтарың жарқын, көңіл күйлерің, өмірлерің жақсы бо-
лады. Ол үшін Жер-ананы сақтаңдар.
— Бәріне жауапты сендерсіңдер. Біз қазақтарды «Күннен келген
халық» деп білеміз. Сендер сол халықтың ұрпағысыңдар. Сондықтан
бәріне жауаптысыңдар! – деді үлкен қонақ.

менің туған өлкем - қазақстан республикасы. қазақстанның байлығы өте көп және қазынаға толы. еліміздің табиғаты неткен сұлу десеңші! мөлдір суын, жайқалған жасыл шөбін, асқар тауларын сүйемін. сонымен қатар, аңдар, мен құстар, жануарлар өмір сүреді. «әркімнің туған жері – мысыр шаһары» демекші, менің кіндік қаным тамған жер – асықата. туған жерімді қатты жақсы көремін. осындай өлкеде туғаныма мақтан етемін. туған жерім күннен күнге көркейіп келеді. әсем ғимараттар бой көтеруде. бау-бақшасы, таза ауасы, ақ алтын ақ мақтасы, егінді даласы, малға толы өрісі - біздің мақтанышымыз. «туған елдей ел болмас, туған жердей жер болмас»- деп, ата- бекер айтпаған екен ғой. елімнің кең даласындай   байтақ дала еш жерде жоқ шығар.

сондықтан мен үнемі туған елім, жерім, ауылым туралы жырлауға еш ерінбеймін. сіздерді де осыған шақырамын. өскенде туған еліме, оның көркеюіне өз үлесімді қосамын. өз үлесімізді қосқанымыз отан алдындағы   борышымызды атқарғанымыз.елбасымыз н. ә. назарбаев: - «еліңнің ұлы болсаң, еліңе жаның ашыса, азаматтық намысың болса, қазақтың ұлттық жалғыз мемлекетінің нығайып көркеюіне жан теріңді сығып еңбек ет. жердің де, елдің де иесі өзің екеніңді   ұмытпа! » - демекші, туған жеріміздің көркеюіне атсалысайық. біз еркін және өркендеген елде өмір сүріп келеміз. тәуелсіздіктің арқасында біз бақытты ұландармыз. халқымыз басынан қандай қиын-қыстау күндерді өткізген кезде ата- ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен жерімізді сыртқы жаулардан қорғап қалды. өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. ерліктері ешкімнің есінен кетпейді. осындай еңбекпен жеткен жерімізді сақтап аялау, кейінгі ұрпаққа аманат етіп жеткізу бәрімізге үлкен   міндет. әр күнімізді бағалай отырып, еліміздің гүлденуіне, өсіп-өркендеуіне барымызды салайық!

туған өлкем байлығы мол қазынам,

сол байлықтың шуағында шомылам.

бәрінен де артық көрем мен сені,

бар қаладан қымбатсың ғой сен маған.

су мен тасын, өзен-көлін сүйемін,

аң мен құсын арыстандай көремін.

туған өлкем ол менің жер жәннатым,

осындай елде туғаныма мақтанамын – деп ақындар жырлағандай, осындай байтақ даламызды   аялайық та, сүйе білейік.

арал теңізі ғасырлар бойы планетамыздың ең үлкен континенттік сутоғаны ретінде белгілі еді. ол қазіргі қазақстан мен өзбекстан шекарасында жатыр. бірақ бүгінгі күні оның тартылып бара жатқандығы бізге сабақ болуы тиіс.

ақырзаман деген тура осындай болар, – дейді юсуп камалов, алдымызда ұзыннан-ұзақ созылып жатқан, тал-шілік басқан шөл даланы қолымен нұсқай отырып. – ерте ме, кеш пе, ақырзаман бола қалса, тек қарақалпақстандықтар ғана одан аман қаламыз, өйткені біз қазірдің өзінде-ақ ақырзаманды бастан кешіріп отырмыз.

төбе-төбе болып жатқан ұлу қабыршақтары мен құмда қайраңдап қалған, тозығы жеткен қайықтар болмаса, өзбекстанның солтүстігіндегі өзіміз тұрған құмдақ жартастың үстінен қарағандағы көрініс нағыз бір шөл далаға тап болғандай әсер қалдырады. бұл ара кезінде арал теңізіне сұғына орналасқан түбектің шеті еді. ол 1960 жылы ауданы жағынан әлемде төртінші орынды иеленсе, оның аумағы шамамен 67 000 шаршы шақырымды құрайтын. бұл дегеніміз, батыс вирджиния штатының аумағынан да үлкен деген сөз. ал арт жағымызда мойнақ қаласы жатыр. ол бір кездері қ консервілеу зауыты бар, қанатын кеңге жая ған орын еді. тіпті, бертінде, 1980 жылдардың өзінде ол жыл сайын мыңдаған тонна қ өндіретін. елу жыл бұрын арал теңізінің оңтүстік жағалауы тура біздің табанымыздың астында жатты. ал қазір ол солтүстік-батысқа қарай 90 шақырымға дейін тартылып кеткен.