Жел қайдан соғады? – Ақтелпек, сен бір сәт біздің қала сыртындағы орман алаңқайында жүргенімізді елестетші. Екеуміз лаулап жанған оттың жанында, қураған бұтақтардың сытырлап жалынға оранғанына қарап отырмыз. От ұшқындары негеаспанға ұшады екен?– Себебі олар солай ұшуға жаралған шығар.– Ал қураған жапырақтар ше, бозарған күл ше? Олар да жалын тілініңұшынан көтеріле қалықтайды ғой. Олар да ұшу үшін жаралған ба? Оларды біреу ұшырып тұратын шығар? Сонда ол кім болды екен? Кәне, отқа жөндепқарайықшы. От лаулап жанған кезде оның үстінен ыстық ауаның қалай бұлдырап көтерілгенін байқауға болады. Міне, от ұшқын дарын, күл мен қурағанжапырақтарды жоғары көтеретін де осы ыстық ауа.– Білгір ата, ондай ауаны мен де көргенмін. Асфальт үстінен бұлдырайкөрініп жатты.– Себебі күн асфальтты қыздырады, асфальт ауаны қыздырады. Ал жылыауа салқын ауаға қарағанда жеңіл. Сондықтан жылы ауа жоғары көтерілгенде бұлдыраған әсер береді. Көтерілген жылы ауа орнына сол сәтте-ақ көлеңкелі жердің салқын да салмақты ауасы ағындап жетіп келеді. Жербетінің ауасы қызған сайын жеңілдей береді. Сөйтіп, жылы ауаның ағысышырқау биікке көтеріледі. Мұндай кезде басқа бір өңір салқын болып тұрады. Ол өңір суық болған сайын ауасы да ауырлау келеді. Сол себепті салқынауа өзінен-өзі жылы жаққа қарай ағындап жылжиды. Осындай сәтте желтұрады.Кәдімгі Күн бар емес пе? Күн Жер бетін бірдей немесе бір мезетте қыздырабермейді. Бір жер жылы болса, келесі бір жер салқын болып тұрады. Жербетінде бірдей температура болса, еш уақытта жел соқпас еді. Көк жүзіндегібұлттар бір орында та тұрып алып, Жер беті шөлге айналып, қалалардың үстін көк түтін басар еді. 1. Желдің қандай түрлерін білесің? 2.Жел дегеніміз не? * Мәтіннен буын үндестігіне мысал келтір *
Қойбағар таңбалы тасы – Оңтүстік Қаратаудағы тасқа қашалған суреттер. Қойбағар суреттері Шымкент облысындағы Созақ ауданы, Сызған кеңшарының оңтүстік-батыс жағында Қаратау сілемдерінде (теңіз деңгейінен 700 метр биіктікте) орналасқан. Суреттердің көп бөлігі қойтастарға салынған. Қойбағарда 1200-ден астам суретті қойтас бар. Ондағы суреттер саны 3045-ке жетеді. Негізінен жабайы аңдар мен жылқылар, арқар, таутеке, адамның жабайы бұқаға, ешкіге аңшылығы, бір топ иттің ешкілерге шабуылы бейнеленген. Суреттердің кейбіреуі көлемі жағынан тіпті үлкен болып келеді. Мысалы, кейбір түйе суреттерінің ұзындығы 1-2 метрге жетеді. Бір қызығы – түйелердің бір-біріне байланып жүгіріп келе жатқан суреттері. Қойбағарда көбірек кездесетін суреттер тобына арба дөңгелектері жатады. Ондағы дөңгелектер саны кейде екеу, кейде төртеу болып келеді. Қойбағар таңбалы тасы- Оңтүстік Қаратаудағы тасқа қашалған суреттер. Қойбағар суреттері Шымкент облысындағы Созақ ауданы Сызған кеңшарының оңтүстік-батыс жығанда Қаратау сілемдерінде (теңіз деңгейінен 700м биіктікте) орналасқан. Суреттердің көп бөлігі қойтастарға салынған. Қойбағарда 1200-ден астам суретті қойтас бар. Ондағы суреттер саны 3045-ке жетеді. Негізінен, жабайы аңдар мен жылқылар, арқар, таутеке, адамның жабайы бұқаға, ешкіге аңшылығы, бір топ иттің ешкілерге шабуылы бейнеленген. Суреттердің кейбіреуі көлемі жағынан тіпті үлкен болып келеді. Мысалы, кейбір түйе суреттерінің ұзындығы 1-2м-ге жетеді. Бір қызығы - түйелердің бір-біріне байланып жүгіріп келе жатқан суреттері. Қойбағардан көбірек кездесетін суреттер тобына арба дөңгелектері жатады. Қойбағардың түйеге жегілген арбаларының дөңгелегі кейде екеу немесе төртеу болып келеді.