Жинақталған материалдар негізінде көзделген мақсатқа сәйкес ауызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жоспар құрыңдар 9 сынып қазақ тілі 22 бет 6 тапсырма
Дауысты дыбыстар — дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауаның кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. Дауысты дыбыстарфонациялық ауаның көмейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. Дауысты дыбыстардыңбасты қасиеті сөз ішінде буын жасап, дауыссыз дыбыстармен тіркесе алатындығында. Қазіргі қазақ тілінің дауыстылар жүйесі 9 дыбыстан құралған: а, о, е, ы, і, о, ө, ұ, ү. Дауысты дыбыстар айтылғанда жақтың, еріннің, тілдіңқатысу дәрежесіне қарай: ашық — қысаң, еріндік — езулік, жуан — жіңішке болып бөлінеді.[1]
Дифтоңдар — екі немесе үш дыбысты біріктіретін: и, у, ю, я
Мысалы: ми [мый], миіз [мійіз], мия [мыйа], тиым [тыйым], тию [тійіу], тию [тыйыу], жиын [жыйын], жиен [жійен], шипа [шыйпа], шие[шійе], сүю [сүйіу], сия [сыйа], би [бій], бидай [быйдай], зиян [зыйан], ию [ійіу], у [ұу], су [сұу] сурет [сүурет] .
Жуан дауыстылар — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: а, о, (у), ұ, ыЖіңішке дауыстылар — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: ә, е, (и), ө, ү, іАшық дауыстылар — тілдің таңдайға қарай төмендеп барып көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар, оларды айтқанда жақ кең ашылып, иек төмендейді. Қазақ тіліндегі ашықдауыстылар: а, ә, е, о, ө.Қысаң дауыстылар — жақтың кең ашылмай, тілдің таңдайға қарай жоғары көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар. Қазақ тіліндегі қысаңдауыстылар: ы, і, (и), (у), ү.Еріндік дауыстылар — айтылуда еріннің алға қарай сүйірленуі арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: о, ө, ұ, ү, (у). Бұлар орыс тіліндегі әдебиеттерде "Лабиализованные гласные" деп те айтылады.Езулік дауыстылар — айтылуда еріннің кейін тартылып, езудің жиырылуы арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: а, ә, е, э, ы, і, (и). Орыс тіліндегі әдебиеттерде "Нелабиализованные гласные" терминімен де беріледі.
«2000 жылы Елбасымен бірге Үшқоңыр жайлауында демалған болатынмын. Сол жерде Мемлекет басшысының сұрауымен 1-2 ән айтып бердім. Бірақ, ұят болғанда өз әнімнің 1-2 шумақ сөзін ұмытып қалдым. Елбасы домбырамды сұрап алып, «мына шумақты неге айтпайсың» деп шертіп жіберді... Әнімді жатқа біледі екен. Сосын «Алтынбек, мына жайлау саған ұнады ма?» деп сұрады.
«Аға, керемет ұнады. Өзім тауда туған баламын, тау баласы тауға қарап өседі дейді делебем қозып тұр, аға. Шабытым келіп тұр» дедім. Онда екеуміз қосылып, «Үшқоңыр» деген ән жазайықшы деді. Осындай тапсырыс берді. Енді мұндай тапсырыс алғаннан кейін күндіз-түні ұйқы жоқ. Қиналып жүрдім. Әйтеуір күндердің күнінде әннің бір ырғақтары келгендей болды. Әннің бас жағындағы сөздерін қиыстырып жаза бастадым. Содан бір күні елімізге Испания королі келді. Сол кісіге қазақтың өнерін көрсетуге барған кезде Елбасымыз «Алтеке, өткендегі ән не болды?» деп сұрады.
Алдын ала дайындалып барған мен қағазға «Үшқоңырдың» алғашқы шумақтарын жазып, әнді айтып бердік. Елбасы таңқалып тағы да айтуымызды сұрады. Сөйтіп әнді 2-3 рет айттық. «Мынауың дұрыс екен» деп қағазды алды да көмекшілеріне берді. Содан 3-4 айдан кейін көмекшілері арқылы әннің толық мәтінін жіберді. «Үшқоңыр» осылайша халық әніне айналып кетті»,-дейді.
Дауысты дыбыстар — дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауаның кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. Дауысты дыбыстарфонациялық ауаның көмейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. Дауысты дыбыстардыңбасты қасиеті сөз ішінде буын жасап, дауыссыз дыбыстармен тіркесе алатындығында. Қазіргі қазақ тілінің дауыстылар жүйесі 9 дыбыстан құралған: а, о, е, ы, і, о, ө, ұ, ү. Дауысты дыбыстар айтылғанда жақтың, еріннің, тілдіңқатысу дәрежесіне қарай: ашық — қысаң, еріндік — езулік, жуан — жіңішке болып бөлінеді.[1]
Дифтоңдар — екі немесе үш дыбысты біріктіретін: и, у, ю, я
Мысалы: ми [мый], миіз [мійіз], мия [мыйа], тиым [тыйым], тию [тійіу], тию [тыйыу], жиын [жыйын], жиен [жійен], шипа [шыйпа], шие[шійе], сүю [сүйіу], сия [сыйа], би [бій], бидай [быйдай], зиян [зыйан], ию [ійіу], у [ұу], су [сұу] сурет [сүурет] .
Жуан дауыстылар — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: а, о, (у), ұ, ыЖіңішке дауыстылар — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: ә, е, (и), ө, ү, іАшық дауыстылар — тілдің таңдайға қарай төмендеп барып көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар, оларды айтқанда жақ кең ашылып, иек төмендейді. Қазақ тіліндегі ашықдауыстылар: а, ә, е, о, ө.Қысаң дауыстылар — жақтың кең ашылмай, тілдің таңдайға қарай жоғары көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар. Қазақ тіліндегі қысаңдауыстылар: ы, і, (и), (у), ү.Еріндік дауыстылар — айтылуда еріннің алға қарай сүйірленуі арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: о, ө, ұ, ү, (у). Бұлар орыс тіліндегі әдебиеттерде "Лабиализованные гласные" деп те айтылады.Езулік дауыстылар — айтылуда еріннің кейін тартылып, езудің жиырылуы арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: а, ә, е, э, ы, і, (и). Орыс тіліндегі әдебиеттерде "Нелабиализованные гласные" терминімен де беріледі.
«2000 жылы Елбасымен бірге Үшқоңыр жайлауында демалған болатынмын. Сол жерде Мемлекет басшысының сұрауымен 1-2 ән айтып бердім. Бірақ, ұят болғанда өз әнімнің 1-2 шумақ сөзін ұмытып қалдым. Елбасы домбырамды сұрап алып, «мына шумақты неге айтпайсың» деп шертіп жіберді... Әнімді жатқа біледі екен. Сосын «Алтынбек, мына жайлау саған ұнады ма?» деп сұрады.
«Аға, керемет ұнады. Өзім тауда туған баламын, тау баласы тауға қарап өседі дейді делебем қозып тұр, аға. Шабытым келіп тұр» дедім. Онда екеуміз қосылып, «Үшқоңыр» деген ән жазайықшы деді. Осындай тапсырыс берді. Енді мұндай тапсырыс алғаннан кейін күндіз-түні ұйқы жоқ. Қиналып жүрдім. Әйтеуір күндердің күнінде әннің бір ырғақтары келгендей болды. Әннің бас жағындағы сөздерін қиыстырып жаза бастадым. Содан бір күні елімізге Испания королі келді. Сол кісіге қазақтың өнерін көрсетуге барған кезде Елбасымыз «Алтеке, өткендегі ән не болды?» деп сұрады.
Алдын ала дайындалып барған мен қағазға «Үшқоңырдың» алғашқы шумақтарын жазып, әнді айтып бердік. Елбасы таңқалып тағы да айтуымызды сұрады. Сөйтіп әнді 2-3 рет айттық. «Мынауың дұрыс екен» деп қағазды алды да көмекшілеріне берді. Содан 3-4 айдан кейін көмекшілері арқылы әннің толық мәтінін жіберді. «Үшқоңыр» осылайша халық әніне айналып кетті»,-дейді.
Объяснение:
Сұрақтардың жауабын осының ішінен іздеп көр!