Жолаушы – белгілі бір мақсатпен жол жүруші, сапар шегуші адам. Қазақ халқының дәстүрлі ұғымында «жолаушы өз үйінен қырық қадам ұзап шыққан соң мүсәпір» делінеді. «Мүсәпір» араб тілінде жолаушы деген ұғымды білдіреді. Сайын далада жолаушыға жолыққан адам оған жол көрсетіп, жөн сілтеп, ел мен жердің жайынан хабар беруге міндетті. «Жолаушы азығы жолда» деп білген жолаушы ешқашан жол сапарға мол азық, ауыр зат алып шықпаған. Жолаушы ауылға қонуға келсе, баса-көктеп кірмей, алдымен алыстан дауыстап, рұқсат сұраған. Жолаушы даладан қос көрсе де, міндетті түрде бұрылып, онда адам болсын-болмасын дәм татқан. Қаралы ауылға да түсіп, аттануы тиіс болған.
«Қырықтың бірі – Қыдыр» деп санаған қазақтар үйіне келген бейтаныс жолаушыға ықылас, құрмет танытып, қонақ етіп күтсе, байлық пен ырыздық келеді. Ал жолаушыны сыйламаса, несіп-ырыздығына кесірі тиеді деп сенген. Жолаушы келген ауылына түстеніп, ат-көлігін суытып, тынығып аттанған. Көшпелілер қоғамында жолаушы кең даладағы оқиғалар туралы хабарды жедел жеткізуші, ақпаратты алмастырушы міндетін атқарған. Жолаушыны әдейі ауылына бұрып әкеліп, алыс-жақынның жаңалығын тыңдап аттандыратындар да болған. Жолаушыға қиын-қыстау жағдайда қол ұшын берген жан кейін қимас жолдас, дос-жаранға айналған. Қазақ халқы жолаушыны аса құрметтеген. Жолаушы жүрген адам кездессе, оны үйіне әкеп, шай беріп, ат-көлігін жайлап, көмектесіп отырған. Жолаушыдан бата алатын болған. Көшпенді өмір кешкен бабаларымыз жол жүрудің жайын жақсы білген. Ағайын-туыспен араласу үшін немесе жоғалған нәрсесін іздеу үшін, жолға көп шығатын болған. Ата-бабаларымыз табиғатпен етене жақын болып, жолға шыққан жолаушылар жол бағдарын жұлдызға қарап болжап, адаспаған.
Қазіргі кезде жолаушы ұғымы экономикалық категория ретінде қолданылады. Халқымызда жолаушыға қатысты көптеген мақал-мәтелдер бар. Мысалы, «Жолы болар жігіттің желі оңынан соғады» десе, «Жалғыз жүрсең, жолмен жүр, жолдан жолдас қосылар. Жолдан жолдас қосылса, жолың болмас несі бар» деп жақсы жолдастың қасиетін айтқан. «Жолаушыны жол сынайды» деген мақал арқылы сапар ауыртпалығын білдірген.
1-2. Мәтіннің стилі мен жанрын анықтап, себебін дәлелдеңіз.
3. Қарамен жазылған сөздер мәтінде не үшін қолданылған?
4. Мәтіндегі мақал-мәтелдерді автор қандай мақсатта қолданған?
5. «Қазіргі кезде жолаушы ұғымы экономикалық категория ретінде қолданылады» сөйлемі арқылы қазіргі жолаушыға баға беріңіз.
Робинзон Крузо орта деңгейдегі отбасында дүниеге келген.Оның әкесі ұлы оның көмекшісі болады деп армандаған.Бірақ Робинзон авантюрист болды.Алыс елдер оны өзіне тартты.Оның бірнеше теңіз саяхаты бір күні олардың кемесін қарақшылар басып алғанша сәтті өтті.Робинзонға қарақшылық кеменің капитанына қызмет етуге тура келді.Уақыт өте келе капитан оған сене бастады,тіпті балық аулауға жіберді.Сәтті пайдаланып,Робинзон ашық теңізге жүзіп кетті. Оны португал кемесі өздеріне алды.Робинзонның өтініші бойынша капитан оны Бразилияға түсірді.Мұнда бай жерлер көп болды.Робинзон Крузо плантатор болуды шешті.Көршілерімен ол тату өмір сүрді.
Жерді бір өзің өңдеу қиын болды.Сонда Робинзон көршілермен бірге құл сатып алуды шешті.Оларды Африкадан алу қымбат болды,сөйтіп Гвинеяға жүзуге келісті.Аттанар алдында ол өз жерін сенімді тұлғаға жалға беруді құжат түрінде ресімдеп кеткен еді.
Жолда дауыл ойнап,кеме апатқа ұшырады.Барлық топтан тек Робинзон аман қалды.Ол өз есін жиғанда бірден түсінді:ешкімнен көмек күте алмайсың.Сынған кемеден қалған қалдықты ол аралға тасыды.Аралды зерттеп, ол жалғыз екенін түсінді.Робинзон теңізге жақын жерде лашық салды.
10 жыл өтті. Робинзон Арал маңынан өтетін кеме оны құтқарады деп әлі күтіп жүрген еді.Бір күні Робинзон өмір сүрген аралға жабайы адамдар қайықтарымен бірге екі адамды алып келді.Олардың бірін Робинзон құтқара алды,екіншісін олар өлтіріп тастаған еді. Құтқарылған адамды Крузо Жұма деп атады.Енді ол қарым-қатынас пен қамқорлық жасайтын объект болды.
Көп ұзамай жабайы адамдар аралға жаңа құрбандарды әкелді. Бұл Жұманың әкесі және тұтқындалған испан болды.Жабайы адамдардың ниеті түсінікті болды. Робинзон Жұмамен бірге бұл адамдарды құтқарды.Енді олар төртеу болды.Бір күні аралға кеме келді.Жағаға команданың бір бөлігі түсіп,олар байланған капитанды алып келе жатты.Олардың әңгімесі бойынша кемеде бүлік болған.Робинзон өз достарымен капитанды құтқарды,ал теңізшілерді қарусыздандырды.Робинзон мен оның серіктерін капитан өзімен бірге алып кетті.
Робинзон Крузо аралда 14 жыл ауыр өмір сүріп Англияға оралды.Бразилияда сатып алған жерді жалға алғанына байланысты Робинзон өзінің болмаған жылдары үшін үлкен ақша алды.60 жасқа қарамастан,Робинзон Крузо үйленіп,оның үш баласы болды.
Перевод:
Робинзон Крузо родился в семье среднего достатка.Его отец мечтал, что сын станет его Но Робинзон был авантюристом.Дальние страны манили его. Несколько его морских путешествий удачно,пока однажды их корабль не захватили пираты.Пришлось Робинзону прислуживать капитану пиратской шхуны. Со временем капитан стал ему доверять и даже отпускал на рыбалку. Воспользовавшись моментом, Робинзон уплыл в открытое море. Его подобрал португальский корабль. По Робинзона капитан высадил его в Бразилии. Здесь было много богатых земель. Робинзон Крузо решил стать плантатором,и это у него неплохо получалось.С соседями он жил дружно.
Обрабатывать землю самому было трудно.Тогда Робинзон вместе с соседями решил приобрести рабов.Везти их из Африки было дорого, договорились плыть в Гвинею.Перед отплытием он документально оформил аренду своей земли на доверенное лицо.
По дороге в Гвинею разыгрался шторм. Корабль был разбит. Из всей команды выжил только Робинзон. Когда он пришёл в себя, сразу понял: ждать не от кого. Из разбитого судна он на плоту перевёз всё, что осталось целым на корабле и могло пригодиться. Обследовав остров, он понял, что на нём он один. Робинзон построил себе хижину недалеко от моря.
лет.Робинзон продолжал надеяться,что настанет день, и его проплывающий мимо острова корабль.Однажды на остров,где жил Робинзон, приплыли на лодках дикари и привезли с собой двух связанных людей. Одного из них Робинзону удалось второго они убили туземца Робинзон Крузо назвал Пятницей. Теперь у него был объект для общения и заботы.
Вскоре дикари появились на острове с новыми жертвами. Это были отец Пятницы и пленный испанец. Намерения дикарей были понятны. Робинзон вместе с Пятницей сумел выручить этих людей из беды. Теперь их было четверо.Однажды к острову подошёл корабль.На берег высадилась часть команды,за собой они тащили связанного капитана. По их разговору островитяне поняли, что на корабле бунт. Робинзон со своими друзьями капитана, а матросов разоружили.Робинзона и его спутников капитан забрал с собой.
Робинзон Крузо вернулся в Англию, проведя на острове 14 трудных лет.За аренду земли, которую он приобрёл в Бразилии,Робинзон получил большие деньги за все годы своего отсутствия. Несмотря на свои 60 с небольшим лет,Робинзон Крузо женился.Жена родила ему троих детей.