Алаш (ежелгі түрік сөзі — бауырластар, қандастар, туыстар) — көне заманда, түркі халықтары бөліне қоймаған қауым кезінде дүниеге келген ұғым.[1] Орта ғасырлық және одан ерте кезеңдегі деректерде қазақтың өз алдына ел болып хандық құрғанға дейінгі ежелгі тайпаларының ортақ атауы. А. аты тарихта кездесетін ең көне атаулардың қатарына жатады. Моңғол — татар — қазақ шежірелерінде Алаш (Алашы) хан туралы айтылады. Кеген тас жазуында (б.з.б. 4 ғ. шамасында) “Қаған алты бөріг алаш(а) ерті” деген жолдар, Алтай тауының Сібір жағында (Тува) А. атты өзен, А. атты тау сілемдері бар. А. атауы бүгінгі күнге дейін түрікмен, қырғыз, қазақ, ноғай т.б. халықтардың есінде сақталған. Кеген тас жазуында “алты бөріг” (“алты қасқыр”) деген сөздің “алты алаш” мағынасын беретіні жөнінде (үйсін, қаңлы, қырғыз, хақас, татаб-татар, сяньби-ғұн тайпалары) ғыл. болжамдар бар. А. туралы аңыздарда мал-мүлікке жеке меншік болмаған кездегі қауым тұрмысының сілемі байқалады. “Алаш — алаш болғанда, Ала тай ат болғанда, Таңбасыз тай, енсіз қой болғанда” деп келетін сөздер осыған меңзейді.
[2]
Қазақ халқының басын құрайтын ежелгі тайпалардың көпшілігі Оғыз қағанға бағынғанын ескерсек, “Алты Алаш” деген ұғымды оғыздың алты ұлына ерген ел деп те түсінуге болады. Бұл тұрғыдан алғанда Алаш деген ортақ түріктік атау Алтын Орда (Қыпшақ мемл.) ыдырағаннан кейінгі кезде қайтадан жаңғырған бауырлас түрік халықтарының басын біріктіру ұраны, ортақ атауы да болған сияқты. Ал, енді қара қазақ шақыратын “Алаш” ұраны “алаш — алаш болғанда, Алаша хан болғанда, бұл қалмаққа не қылмадық” деген сөздер кейінгі Алаша есімімен байланысты деу қисынға келеді. Бұл орайда Саққұлақ би шежіресін, Ә.Диваевтың, Г.Н. Потаниннің, Ш.Уәлихановтың, А.Янушкевичтің, Ш.Құдайбердиевтің, М.Тынышбаевтың ел арасынан жинаған аңыз-әңгімелерін, күнделік жазбалары мен ғыл. мақалаларын атаған жөн. Олардың бірінде —алапес болып туған бала, екіншісінде — алашаға отырғызып көтерген хан, үшіншісінде — Ұлытаудан асырып тастаған баланың әскербасы болғаны, төртіншісінде — қалмақты қорқыту үшін “Алаш” сөзін ұран еткені айтылады. Соның қай-қайсысы да Алаштың хан болғандығын, қара халықты соңынан ертіп, айбарының асқандығын дәріптейді. Ескі шежіре деректерінде Алаш атауы қазақ халқының синонимі ретінде келтіріледі. Мыс., Қадырғали Жалаири өз еңбегінде қазақтың орнына Алаш атауын қолданады. Шежірелердің бірінде Алашқа өзбек, түрікмен, қарақалпақ, қырғыз, қазақ, ноғайды жатқызады. “Қамбар батыр” жырында (“Тамашаға жиылсын, Алты Алаштың баласы”), Бұқар жыраудың Абылай ханға айтқанында (“Он сан Алаш баласын, жұмсап бір тұрсың қолыңмен”), Махамбеттің (“Алты сан Алаш ат бөліп, тізгінін берсе қолыма”) өлеңдерінде Алаш сөзі қазақ атауының баламасы ретінде берілген. “Атамыз — Алаш, керегеміз — ағаш” деген қазақ халқы ұлттық тәуелсіздік жолындағы күресінде ежелгі Алаш ұғымына қайта оралып, оны бостандық пен бірліктің ұраны етіп алды. Соның дәлелі ретінде “Алаш қозғалысы”, “Алашорда”, “Алаш” деген ұғымдарды атауға болады. “Алаш азаматы” деу қазақ халқының ауыз бірлігіне, елдің, жердің тұтастығына меңзейді.
Изготовление и роспись туесов (коробок с крышкой) из бересты. Этот вид ремесла получил распространение в Нижнем Тагиле, а в Нижнесалдинском краеведческом музее можно увидеть самую большое собрание бураков.
Льняное производство
Ткачество и шитье из льна развивалось в поселениях на месте современного Алапаевского района. Лен выращивали повсеместно, это одна из важнейших сельскохозяйственных культур региона. Народный промысел стал основой для развития легкой промышленности и появления льняных фабрик в Свердловской области. Музеи Алапаевска позволяют ознакомиться с древней техникой обработки льна, которая насчитывает сотни лет.
Сундучный промысел
Центрами развития этого ремесла в XIX стали город Невьянск и поселок Быньговский – здесь находились крупнейшие заводы. Сундуки и шкатулки делали из древесины сосны и кедра, богатая отделка выполнялась из железа и разновидностей жести: черненой, крашеной, печатной, чеканенной, бронзированной и многих других.
Уральский самовар
Производство самоваров
Свое развитие самоварное дело получило на Нижнеиргинском заводе близ Красноуфимска. Дата изготовления первого самовара – 1746 год. В местном краеведческом музее находится самая богатая экспозиция самоваров местного производства.
Уральская роспись
Искусство росписи получило распространение на Урале в XVII веке, во время активного заселения этих земель выходцами из Центральной России и Поволжья. Особенно активно уральская роспись развивалась в Алапаевском горнозаводском районе. Расписная утварь и мебель встречались даже в самых бедных домах, кое-где расписывались целые горницы. Яркие образцы этого самобытного ремесла можно увидеть в экспозиции Нижнесинячихнского музея-заповедника.
Художественное литье
Активное развитие металлургической промышленности на Урале зарождению художественных промыслов в этой области: на многих железоделательных и чугуноплавильных заводах работали мастерские по художественному литью. Каслинское и Кусинское литье из чугуна является гордостью Южного Урала. В музее декоративно-прикладного искусства можно увидеть экспозицию, наглядно показывающую историю развития этого ремесла с начала XIX века.
Иконопись
Невьянская иконописная школа относительно молодая, но достаточно известная. Она была основана XVIII веке старообрядцами, бежавшими от церковной реформы, и отразила особенности аутентичной культуры Урала и традиции иконописи Древней Руси. Образцы невьянских икон можно увидеть в Невьянском доме иконы и Свердловском областном краеведческом музее.
Лаковая роспись по металлу
Родина этого промысла – Нижний Тагил. Искусство лаковой росписи сформировалось в XIX веке, за годы существования оно не только успешно развилось, но и поставлено на промышленные рельсы.
Резьба по камню
Уральская школа резьбы по камню зародилась в XVIII веке. На территории современной Свердловской области работало множество частных мастерских. Основой для камнерезных изделий служили местные камни, такие как яшма, малахит, мрамор и множество других. Древние традиции этого промысла развиваются и сейчас, не только в маленьких мастерских, но и на крупных камнерезных предприятиях в Нижнем Тагиле, Асбесте, Екатеринбурге и Заречном.
Древние ремесленные традиции также положили начало ряду современных промышленных производств:
Производство фарфора
Налажено в 1960 в городе Сысерть. Местный фарфоровый завод славится своими изделиями на всю страну, а художественный элемент «Сысертская роза» по мотивам домовой уральской росписи стал характерным символом уральского фарфора.
Колокольное производство
Завод «Пятков и Ко» основан в 1991 году в городе Каменск-Уральском и является первым в России частным предприятием по колокольному литью. С 2005 года в городе проводится фестиваль колокольного звона, который ежегодно собирает тысячи слушателей.
Объяснение:
Алаш (ежелгі түрік сөзі — бауырластар, қандастар, туыстар) — көне заманда, түркі халықтары бөліне қоймаған қауым кезінде дүниеге келген ұғым.[1] Орта ғасырлық және одан ерте кезеңдегі деректерде қазақтың өз алдына ел болып хандық құрғанға дейінгі ежелгі тайпаларының ортақ атауы. А. аты тарихта кездесетін ең көне атаулардың қатарына жатады. Моңғол — татар — қазақ шежірелерінде Алаш (Алашы) хан туралы айтылады. Кеген тас жазуында (б.з.б. 4 ғ. шамасында) “Қаған алты бөріг алаш(а) ерті” деген жолдар, Алтай тауының Сібір жағында (Тува) А. атты өзен, А. атты тау сілемдері бар. А. атауы бүгінгі күнге дейін түрікмен, қырғыз, қазақ, ноғай т.б. халықтардың есінде сақталған. Кеген тас жазуында “алты бөріг” (“алты қасқыр”) деген сөздің “алты алаш” мағынасын беретіні жөнінде (үйсін, қаңлы, қырғыз, хақас, татаб-татар, сяньби-ғұн тайпалары) ғыл. болжамдар бар. А. туралы аңыздарда мал-мүлікке жеке меншік болмаған кездегі қауым тұрмысының сілемі байқалады. “Алаш — алаш болғанда, Ала тай ат болғанда, Таңбасыз тай, енсіз қой болғанда” деп келетін сөздер осыған меңзейді.
[2]
Қазақ халқының басын құрайтын ежелгі тайпалардың көпшілігі Оғыз қағанға бағынғанын ескерсек, “Алты Алаш” деген ұғымды оғыздың алты ұлына ерген ел деп те түсінуге болады. Бұл тұрғыдан алғанда Алаш деген ортақ түріктік атау Алтын Орда (Қыпшақ мемл.) ыдырағаннан кейінгі кезде қайтадан жаңғырған бауырлас түрік халықтарының басын біріктіру ұраны, ортақ атауы да болған сияқты. Ал, енді қара қазақ шақыратын “Алаш” ұраны “алаш — алаш болғанда, Алаша хан болғанда, бұл қалмаққа не қылмадық” деген сөздер кейінгі Алаша есімімен байланысты деу қисынға келеді. Бұл орайда Саққұлақ би шежіресін, Ә.Диваевтың, Г.Н. Потаниннің, Ш.Уәлихановтың, А.Янушкевичтің, Ш.Құдайбердиевтің, М.Тынышбаевтың ел арасынан жинаған аңыз-әңгімелерін, күнделік жазбалары мен ғыл. мақалаларын атаған жөн. Олардың бірінде —алапес болып туған бала, екіншісінде — алашаға отырғызып көтерген хан, үшіншісінде — Ұлытаудан асырып тастаған баланың әскербасы болғаны, төртіншісінде — қалмақты қорқыту үшін “Алаш” сөзін ұран еткені айтылады. Соның қай-қайсысы да Алаштың хан болғандығын, қара халықты соңынан ертіп, айбарының асқандығын дәріптейді. Ескі шежіре деректерінде Алаш атауы қазақ халқының синонимі ретінде келтіріледі. Мыс., Қадырғали Жалаири өз еңбегінде қазақтың орнына Алаш атауын қолданады. Шежірелердің бірінде Алашқа өзбек, түрікмен, қарақалпақ, қырғыз, қазақ, ноғайды жатқызады. “Қамбар батыр” жырында (“Тамашаға жиылсын, Алты Алаштың баласы”), Бұқар жыраудың Абылай ханға айтқанында (“Он сан Алаш баласын, жұмсап бір тұрсың қолыңмен”), Махамбеттің (“Алты сан Алаш ат бөліп, тізгінін берсе қолыма”) өлеңдерінде Алаш сөзі қазақ атауының баламасы ретінде берілген. “Атамыз — Алаш, керегеміз — ағаш” деген қазақ халқы ұлттық тәуелсіздік жолындағы күресінде ежелгі Алаш ұғымына қайта оралып, оны бостандық пен бірліктің ұраны етіп алды. Соның дәлелі ретінде “Алаш қозғалысы”, “Алашорда”, “Алаш” деген ұғымдарды атауға болады. “Алаш азаматы” деу қазақ халқының ауыз бірлігіне, елдің, жердің тұтастығына меңзейді.
Бурачный промысел
Изготовление и роспись туесов (коробок с крышкой) из бересты. Этот вид ремесла получил распространение в Нижнем Тагиле, а в Нижнесалдинском краеведческом музее можно увидеть самую большое собрание бураков.
Льняное производство
Ткачество и шитье из льна развивалось в поселениях на месте современного Алапаевского района. Лен выращивали повсеместно, это одна из важнейших сельскохозяйственных культур региона. Народный промысел стал основой для развития легкой промышленности и появления льняных фабрик в Свердловской области. Музеи Алапаевска позволяют ознакомиться с древней техникой обработки льна, которая насчитывает сотни лет.
Сундучный промысел
Центрами развития этого ремесла в XIX стали город Невьянск и поселок Быньговский – здесь находились крупнейшие заводы. Сундуки и шкатулки делали из древесины сосны и кедра, богатая отделка выполнялась из железа и разновидностей жести: черненой, крашеной, печатной, чеканенной, бронзированной и многих других.
Уральский самовар
Производство самоваров
Свое развитие самоварное дело получило на Нижнеиргинском заводе близ Красноуфимска. Дата изготовления первого самовара – 1746 год. В местном краеведческом музее находится самая богатая экспозиция самоваров местного производства.
Уральская роспись
Искусство росписи получило распространение на Урале в XVII веке, во время активного заселения этих земель выходцами из Центральной России и Поволжья. Особенно активно уральская роспись развивалась в Алапаевском горнозаводском районе. Расписная утварь и мебель встречались даже в самых бедных домах, кое-где расписывались целые горницы. Яркие образцы этого самобытного ремесла можно увидеть в экспозиции Нижнесинячихнского музея-заповедника.
Художественное литье
Активное развитие металлургической промышленности на Урале зарождению художественных промыслов в этой области: на многих железоделательных и чугуноплавильных заводах работали мастерские по художественному литью. Каслинское и Кусинское литье из чугуна является гордостью Южного Урала. В музее декоративно-прикладного искусства можно увидеть экспозицию, наглядно показывающую историю развития этого ремесла с начала XIX века.
Иконопись
Невьянская иконописная школа относительно молодая, но достаточно известная. Она была основана XVIII веке старообрядцами, бежавшими от церковной реформы, и отразила особенности аутентичной культуры Урала и традиции иконописи Древней Руси. Образцы невьянских икон можно увидеть в Невьянском доме иконы и Свердловском областном краеведческом музее.
Лаковая роспись по металлу
Родина этого промысла – Нижний Тагил. Искусство лаковой росписи сформировалось в XIX веке, за годы существования оно не только успешно развилось, но и поставлено на промышленные рельсы.
Резьба по камню
Уральская школа резьбы по камню зародилась в XVIII веке. На территории современной Свердловской области работало множество частных мастерских. Основой для камнерезных изделий служили местные камни, такие как яшма, малахит, мрамор и множество других. Древние традиции этого промысла развиваются и сейчас, не только в маленьких мастерских, но и на крупных камнерезных предприятиях в Нижнем Тагиле, Асбесте, Екатеринбурге и Заречном.
Древние ремесленные традиции также положили начало ряду современных промышленных производств:
Производство фарфора
Налажено в 1960 в городе Сысерть. Местный фарфоровый завод славится своими изделиями на всю страну, а художественный элемент «Сысертская роза» по мотивам домовой уральской росписи стал характерным символом уральского фарфора.
Колокольное производство
Завод «Пятков и Ко» основан в 1991 году в городе Каменск-Уральском и является первым в России частным предприятием по колокольному литью. С 2005 года в городе проводится фестиваль колокольного звона, который ежегодно собирает тысячи слушателей.